Мінск — не проста сталіца. Не толькі горад, да якога ўважлівыя мастакі. Мінск — горад, які здаўна выпраўляў у вялікі свет акцёраў тэатра і кіно, рэжысёраў і драматургаў... Якія зоркі тэатра і кіно выпеставаны ў Мінску, дзе, мажліва, і меней тэатраў, чым у Парыжы ці, прыкладам, у Варшаве? А якія зоркі радавалі мінчукоў на гастролях тэатраў і антрэпрыз?.. Давайце згадаем імёны з далёкіх і не такіх далёкіх часін.Сучаснік старога для нас Мінска, які захаваўся на паштоўках пачатку XX стагоддзя, — беларускі рэжысёр Леў Маркавіч Літвінаў. Нарадзіўся Леў Гурэвіч (сапраўднае прозвішча майстра сцэны) у красавіку 1899 года. Скончыў Беларускую драматычную студыю ў Маскве ў 1926 годзе. А вучыліся тады ў “белакаменнай” сапраўды “зоркі”: Стэфанія Станюта, Таццяна Бандарчык, Раіса Кашэльнікава…Яшчэ ў 1921 годзе (разам з Міровічам і Бейтлерам) Леў Маркавіч паставіў у Мінску грандыёзнае па тым часе масавае дзейства “Праца і капітал”. У 1927–1932 гадах (і пасля ў 1942–1943) Літвінаў з’яўляецца рэжысёрам Дзяржаўнага яўрэйскага тэатра БССР. Працаваў і галоўным рэжысёрам Купалаўскага тэатра.
Акцёр Іосіф Матусевіч, які нарадзіўся ў Мінску ў 1907 годзе, сваё сэрца, свае мары, сваё натхненне аддаў Беларускаму тэатру імя Якуба Коласа. У Віцебску, з перапынкам на вайну, працаваў ці не паўстагоддзя. Яшчэ і сёння нераўнадушныя тэатралы горада на Дзвіне памятаюць яго, Матусевіча, вобразы Дымара (“Сэрца на далоні” Івана Шамякіна), святара Іллі (“Званы Віцебска” Ула-
дзіміра Караткевіча) і інш.
Калі Літвінаў-Гурэвіч, набраўшыся тэатральнай навукі ў Маскве, вярнуўся ў Мінск, Іосіф Матусевіч стаў упрыгожаннем тэатральнага Віцебска, то Іосіф Хейфіц (нарадзіўся ў Мінску ў 1905 годзе) за акцёрскай і рэжысёрскай навукай падаўся ў Ленінград. У 1927 годзе ён заканчвае Леніградскі тэхнікум экраннага мастацтва. І пачынае працу на кінафабрыцы “Савецкае кіно” (пасля яе назавуць “Ленфільмам”). І ажно да 1950 года наш зямляк працуе сумесна са славутым рэжысёрам Аляксандрам Зархі. Што вызначальна, Хейфіц праявіў сябе на ўсіх этапах развіцця савецкага кіно. Зняўшы першыя работы напрыканцы 1920-х, апошні фільм — “Вандроўны аўтобус” — ён зрабіў у 1989 годзе. І “Дэпутат Балтыкі”, і “Член урада”, і “Салют, Марыя!”, і многія іншыя работы — усё гэта фільмы ўраджэнца Мінска. Савецкая ўлада шчодра аддзячыла кінарэжысёру. Іосіф Хейфіц — народны артыст СССР, Герой Сацыялістычнай Працы, двойчы лаўрэат Дзяржаўнай (яшчэ Сталінскай) прэміі СССР, двойчы быў узнагароджаны ордэнам Леніна, двойчы — ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга…Калі рэтрапаказы прыцягнуць вашу ўвагу да фільмаў “Авадзень”, “Кароль Лір”, Гамлет”, “Дон Сезар дэ Базан”, то ведайце, што іх рэжысёрам з’яўляецца таксама ўраджэнец Мінска Іосіф Шапіра (нарадзіўся ў снежні 1907 года). Мінск з Захар’еўскай вуліцай, Губернатарскім садам — гэта і родны горад народнай артысткі СССР Стэфаніі Станюты, якая нарадзілася ў сям’і мінскага мастака ў маі 1905 года. Геніяльны майстар беларускай сцэны, яна пры жыцці стала легендай айчыннага тэатра. Яе ролі ў спектаклях па п’есах Шэкспіра, Эўрыпіда, Лопэ дэ Вэгі, Чэхава, Астроўскага — старонкі гісторыі і развіцця беларускага тэатра… Пакаленне служак Мельпамены з першых дзесяцігоддзяў мінулага стагоддзя з’явілася, канешне ж, не само па сабе. У губернскі горад часта завітвалі на гастролі акцёрскія калектывы з самых розных гарадоў Расійскай імперыі. У адным з будынкаў — на рагу вуліцы Падгорнай і Захар’еўскага завулка — з канца 1899 года размяшчалася Мінскае таварыства аматараў прыгожых мастацтваў. Адным з накірункаў яго работы была дзейнасць драматычнай секцыі. Удзельнікамі таварыства пастаўлены спектаклі па п’есах ”Улада цемры” Л. Талстога, “Гора ад розуму” А. Грыбаедава, “Лес” А. Астроўскага. А ў 1917 было створана Першае беларускае таварыства драмы і камедыі. Сваю дзейнасць распачало спектаклем “Паўлінка” — у памяшканні Мінскага гарадскога тэатра.
Азіраючыся на даўніну, думаю, а ці такі прадуктыўны сённяшні, бліжэйшы да нас па часе Мінск на тэатральныя і кінематаграфічныя “зоркі”?.. Так, не меней, чым на пачатку XX стаго-ддзя! Мяркуйце самі. У 1965 годзе ў Мінску нарадзіўся Дзмітрый Іосіфаў. Яго дэбют адбыўся ўжо ў 1975 годзе — у кінафільме Леаніда Нячаева “Прыгоды Бураціна”. І перш, чым закончыць агульнаадукацыйную школу, Дзмітрый паспеў зняцца ў кінастужках “Пра Чырвоную Шапачку”, “Капітан Сарві-галава”, “Цяжкая размова”. Пасля — вучоба ў маскоўскім інстытуце кінематаграфіі. Зараз Іосіфаў жыве ў Маскве, працуе як акцёр і як рэжысёр (найперш вядомы ў гэтым плане па фільму “Убойная сіла”). Амаль што з гэтага ж пакалення (нарадзіўся ў 1972 годзе) Эдуард Трухмянёў. Дыплом акцёра ён атрымаў у Беларускай Акадэміі мастацтваў, а працуе, пачынаючы з 1998 года, у Маскве. Спярша — у тэатры Рамана Вікцюка. Выканаў ролю Азазела ў спектаклі “Майстар і Маргарыта”. З 2004 года — у Маскоўскім тэатры юнага гледача. У 1973 годзе ў Мінску нарадзілася актрыса расійскага кіно Аксана Каростнікава (гледачы ведаюць яе яшчэ і па псеўданіму Ульяна Туліна). Выканала галоўныя ролі ў фільмах “Уваход цераз вакно”, “Ціхія омуты”, “Пелена”… Так што, сумненяў ніякіх: Мінск ва ўсе часы быў і застаецца горадам акцёраў, горадам тэатра і кіно. І можа ў нашых гарадскіх экскурсаводаў надарыцца часіна — і яны павядуць гараджан і гасцей сталіцы ў экскурсію па Мінску тэатральнаму і кінематаграфічнаму. Прыпынкі, паверце, давядзецца рабіць не толькі ля Купалаўскага тэатра і кінастудыі “Беларусьфільм”.
Алесь Карлюкевіч
Паштоўкі з калекцыі Уладзіміра Ліхадзедава
