Старажытнае мястэчка Лынтупы, што за 42 кіламетры на захад ад Паставаў, мае сваю сапраўдную энцыклапедыю. Такой мне ўяўляецца кніжка мясцовага настаўніка Іосіфа Быхаўца. Выдадзеная на пачатку 1990-х, яна мне першай і адкрыла унікальнае паселішча. Аўтар дасведчана, з веданнем справы расказаў пра далёкае тады для мяне і, лічы, зусім невядомае мястэчка… Атрымліваецца, што не абавязкова быць вучоным з высокімі ступенямі, галоўнае — ведаць і любіць край. А яшчэ, каб стаць такога кшталту энцыклапедыстам, усяго толькі і трэба, што пражыць у адной мясціне ўсё жыццё…А з цягам часу і сустрэчы былі з Лынтупамі, і вандроўкі я здзяйсняў па яго ваколіцах. І пэўныя памяткі пра ўраджэнцаў гэтай старонкі назбірваліся.
Калі яшчэ ў Лынтупах жыло мо ўсяго толькі сотні дзве насельнікаў, а мястэчка належала гаспадарам Бішэўскім, сюды зазірнуў скульптар Вінцэнты Балзукевіч. Нарадзіўся ён у Вяркяй — прадмесці Вільні, у 1835 годзе. Пражыў доўгае жыццё, захапляўся разьбой па дрэву, драўлянай скульптурай. Самавукам асвоіўшы ня-простае майстэрства, дасягнуў значных вышыняў у скульптуры. Працаваў і ў Беларусі, і ў Літве. Для Лынтупскага касцёла (не блытайце з сучасным Андрэеўскім, што цяпер стаіць на Цэнтральнай плошчы: яму ўсяго толькі каля ста гадоў) вырабіў Распяцце Хрыстова. Хто ведае, можа, твор гэты — роўня працам Канёнкава, ці Эрзя, ці мо нават Радэна… Марыю Магдалену Вінцэнты стварыў для касцёла ў Каўнасе. Анёла Ахоўніка і Святога Юрыя — для касцёла Святога Яна ў Вільні… Высокіх вышынь у мастацтве дасягнулі дзеці Вінцэнта — скульптар Баляслаў, мастакі Юзаф і Люцыя… Дарэчы, палац Бішэўскіх перабудоўваў Тадэвуш Раствароўскі, легендарны польскі і расійскі архітэктар і мастак другой паловы ХІХ стагоддзя (нарадзіўся ў Польшчы ў 1860 годзе). І хто ведае, мажліва, шмат якія сюжэты для сваіх будучых карцін ён вывез у іншы свет менавіта з лынтупскіх ваколіц.
Нагуляўшыся ўволю ў парку старой сядзібы, прысядзьце на беразе рачулкі Лынтупкі. Думаю, лынтупскія таямніцы яшчэ знойдуць адлюстраванне на старонках кніг. Дарэчы, нядаўна я атрымаў ліст з Самары. Піша Сяргей Іосіфавіч Мацвейчук, нараджэннем — лынтупскі. Закончыў у 1976-м восем класаў мясцовай школы, пасля — сувораўскае вучылішча ў Мінску, ваеннае вучылішча. Звязаў свой лёс з армейскай службай. Поруч з выкананем сваіх абавязкаў намесніка камандзіра роты па палітычнай частцы захапіўся журналістыкай. І з 1986 года — ужо на прафесійнай карэспандэнцкай рабоце. А цяпер піша і літаратурна-мастацкія творы. Выдае кнігі. Пабачылі свет дзве аповесці пад агульнай назвай “Гаспадары і госці”. І што цікава: увесь час, хаця і жыве далёка ад Айчыны, памятае Сяргей Мацвейчук свае родныя мясціны. І ў лісце да мяне дзеліцца развагамі пра самыя фантастычныя сюжэты з гісторыі лынтупскай ся-дзібы. Я падзівіўся: колькі неверагоднага яшчэ давядзецца апісаць нашаму земляку! Мо з’явіцца з-пад яго пяра і новы “Чорны замак Альшанскі”..? Альбо — “Дзікае паляванне караля Стаха”…Ваколіцы, атачэнне Лынтупаў — гэта такія паселішчы, як Шудаўцы, Казнадзеюшкі, Жакі, Сенькішкі або Балдучок... Некаторыя з іх некалі засценкамі лічыліся, ды з часам да вясковай біяграфіі выраслі. Іншыя спрадвеку былі вёскамі. І людзі тут наўкола заўсёды працавітыя былі. Таму, мусіць, і гаспадарлівасцю, матэрыяльным дабрабытам славіліся гаспадары Лынтупаў. Бішэўскія не толькі парк тут заклалі, але і гаспадарку моцную вялі.
З 1909 года ў Лынтупах працавала народнае вучылішча. У тым жа годзе ў якасці супрацоўніка “Нашай нівы” мястэчка наведаў Вацлаў Ластоўскі. А пад псеўданімам Лынтупскі свае артыкулы дасылаў у віленскую беларускую газету мясцовы карэспандэнт Э. Якубовіч. І быў забіты за праўдзівыя карэспандэнцыі. Дарэчы, калі звярнуцца да літаратурнай геаграфіі старажытнага паселішча, то ў розныя гады ў Лынтупах гасцявалі, прыязджалі сюды па творчых і краязнаўчых справах Васіль Быкаў, Іван Шамякін, Алесь Петрашкевіч, Янка Брыль, Ігар Пракаповіч (ён і працуе непадалёку — выкладае геаграфію ў адной са школ Паставаў), Аркадзь Нафрановіч, Віктар Праўдзін ды іншыя майстры прыгожага пісьменства.
У ваколіцах Лынтупаў праходзілі здымкі кінафільма па сцэнарыі Васіля Быкава “Воўчая зграя”. Мясцовая сярэдняя школа вывела ў вялікі свет доктара біялагічных навук Анатоля Іосіфавіча Быхаўца (нарадзіўся ў 1941 г.). Працаваў у Беларускім навукова-даследчым інстытуце аховы раслін Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Аўтар многіх навковых прац. У Лынтупах вучыўся і кандыдат фізіка-матэматычных навук Уладзімір Станіслававіч Масцяніца (нарадзіўся ў 1946 г.). У Лынтупах нарадзіўся доктар геолага-мінералагічных навук Юрый Леанідавіч Вайцяхоўскі. Працуе цяпер у Геалагічным інстытуце Кольскага навуковага цэнтра Расійскай акадэміі навук. Яму пашчасціла і на навукова-тэарэтычныя, і на практычныя адкрыцці.Вандроўка ад Лынтуп можа прывесці нас да іншых цікавых мясцін Пастаўшчыны і суседняй Мядзельшчыны. Камаі, Свіраны, Дварчаны, Саранчаны, Спонды, Канстанцінава, Нарач… Цікавыя мясціны, прыгожыя людзі, багаты гісторыяй край…
Алесь Карлюкевіч.
Паштоўкі з калекцыі Уладзіміра Ліхадзедава
