Многія мастакі, якія з’яўляюцца этнічнымі беларусамі (як В. Бялыніцкі-Біруля або Іван Хруцкі) ці толькі ўра-джэнцамі Беларусі (як Фердынанд Рушчыц або Марк Шагал), адначасова належаць некалькім культурам. Яны доўгі час жылі па-за беларускімі землямі, і, натуральна, іх творчасць прадстаўлена не толькі ў музеях нашай краіны, але і ў мастацкіх зборах замежжа. Гэтая частка іх творчасці мала або зусім невядома на іх радзіме, не ўключалася ў выдадзеныя ў Мінску альбомы. Затое яна прадстаўлена на паштоўках, выдадзеных за рубяжом, заснаваных на зборах таго або іншага замежнага музея.У свой час, аказаўшыся ў камандзіроўках, дзеля адной паштоўкі я набываў у кнігарнях цэлы камплект, настойліва збіраў мастацкую “беларусіку”. І сёння бачу, што яна можа ўяўляць цікавасць не толькі для мяне, але і для чытачоў “Голасу Радзімы”, нашых мастацтвазнаўцаў.
Пачнём з Вітольда Каятанавіча Бялыніцкага-Бірулі (1872—1956), які лічыцца беларускім і рускім жывапісцам. Ён нарадзіўся ў вёсцы Крынкі тагачаснага Аршанскага павета Магілёўскай губерні (сёння гэта Бялыніцкі раён Магілёўскай вобласці) у дваранскай сям’і. Дзяцінства яго прайшло на Віцебшчыне, але потым ён вучыўся ў Кіеве і Маскве пад кіраўніцтвам такіх майстроў, як М. Мурашка, С. Неўраў, І. Пранішнікаў. Стаў членам славутага Таварыства перасоўных выстаў, Таварыства імя Куінджы, Саюза рускіх мастакоў, акадэмікам жывапісу, а ў савецкі час — народным мастаком, правадзейным членам Акадэміі мастацтваў СССР. Жыў пераважна ў Маскве.
Аднак мастак не забываў пра сваю радзіму, наведваў яе ўсё часцей, асабліва ў сталыя гады. У Беларусі былі напісаны такія яго пейзажы, пераважна вясновыя, як “Зялёны май”, “Яблыні ў квецені”, “Беларусь. Зноў расцвіла вясна” і многія іншыя. Палотны В. Бялыніцкага-Бірулі ўраж
ваюць гледача эмацыянальнасцю, удалым спалучэннем мяккага серабрыста-бэзавага і зеленаватага колераў. Яго ўганаравалі званнямі народнага мастака Беларусі, ганаровага акадэміка АН БССР. Пасля смерці яго імем назвалі Бялыніцкі мастацкі музей, а ў Магілёве адчынілі музей В. Бялыніцкага-Бірулі (філіял Нацыянальнага мастацкага музея), дзе найбольш шырока прадстаўлена творчая спадчына нашага суайчынніка.
Усяго ў Беларусі знаходзяцца 444 палотны В. Бялыніцкага-Бірулі. Але многія яго творы захоўваюцца і ў Маскве (Дзяржаўная Траццякоўская галерэя, прыватныя зборы), іншых гарадах Расіі, ва Украіне і нават Кіргізіі. Паглядзіце рэпрадукцыю двух яго пейзажаў — “Ясныя дні ранняй вясны. 1946 г.” і “Рака Ніва. Старая Кандалакша. 1933 г.” Арыгінал першага знаходзіцца ў Данецкім абласным мастацкім музеі, другога — у Кіргізскім дзяржаўным музеі выяўленчага мастацтва.
Адам Мальдзіс
