У гонар Стэфаніі Станюты назавуць адну з вуліц роднага ёй горада

Іна Ганчаровіч

У гонар Стэфаніі Станюты назавуць адну з вуліц роднага ёй горада

Гэтай таленавітай жанчыне было адпушчана лёсам шмат сцэнічнага часу, яна пражыла бурнае, насычанае рознымі падзеямі жыццё. А вось здымацца ў кіно Стэфаніі Міхайлаўне давялося толькі пасля пяцідзесяці, ды і то ў ролях другога плану. Тым не менш менавіта “на Станюту” хадзілі многія гледачы ў Беларускі дзяржаўны акадэ­мічны драмтэатр імя Янкі Купалы, дзе яна доўгі час працавала.

Нядаўна стала вядома: у гонар народнай артысткі СССР Стэфаніі Станюты назавуць адну з вуліц Мінска, што праектуецца ў паўночнай частцы сталіцы. Нагадаем, што 30 красавіка 2015 года — 110 гадоў з часу яе нараджэння. Да гэтай даты і прымеркавана падзея. На кінастудыі “Беларусьфільм” плануюць зняць дакументальны фільм. Напэўна, ён будзе не толькі пра доўгі і няпросты творчы шлях легендарнай беларускай актрысы, але і пра яе асабістае жыццё.

У яе было звычайнае для таго — паслярэвалюцыйнага — часу дзяцінства. Бацька, Міхаіл Пятровіч Станюта, хоць і быў досыць вядомым беларускім мастаком, але жыла сям’я небагата. Пэўна, таму, што для бацькі мастацтва было важней за побытавыя праблемы. Дарэчы, “Партрэт дачкі”, створаны ім у 1923 годзе, дае ўяўленне пра тое, якой была артыстка ў юнацтве. Палатно зберагае ззяючую маладосць абаяльнай 18-гадовай дзяўчыны. Міжволі падумаеш: Божа, што з намі ўсімі робіць час! Я ж, напрыклад, Стэфанію заўсёды ўспрымала, бачыўшы яе ў тэатральных пастаноўках ды ў кіно, як увасабленне ўсіх беларускіх бабуль. Дарэчы, маці артысткі, Хрысціна Іванаўна, была з сялян. Да замужжа прыслужвала ў багатых дамах, а як выйшла замуж, стала хатняй гаспадыняй. Свякроў яе ніяк не магла пагадзіцца, што сын ажаніўся з просталюдзінкаю. Таму імя Стэфанія будучая зорка атрымала ў гонар бабулі: каб яе задобрыць. З тым іменем і ўвайшла ў гісторыю культуры Беларусі. А сярод сваіх яе называлі па-рознаму: бацькі — Стэфняй, у тэатры — Леляй: пэўна, ад вытанчанай кветкі лілеі. Постаць, пастава ў яе сапраўды былі цудоўныя. Памятаю, у 1982-м на Ленінскім праспекце абагнала мяне высокая стройная жанчына ў модным убранні. Міжволі пайшла за ёй, паскорыўшы крок. І вельмі здзівілася, разгледзеўшы спадарыню Стэфанію, якой было ўжо пад 80...


Сябры клуба “Прырода і фантазія”, куды артыстка прыйшла ў 70-я, звалі яе Стэфкай. “Дзе б ні была Стэфанія Міхайлаўна, заўсёды збірала жалуды, ягады рабіны, шыпшыны, насенне экзатычнай садавіны. Потым дадавала да іх фасоль, кукурузу — і майстравала з усяго таго ўпрыгожанні, якія насіла сама і з задавальненнем дарыла сябрам”, — успамінала тэлевядучая Элеанора Язерская, якой таксама ўжо няма з намі. Яна, адна з экстравагантных жанчын беларускага тэатральнага бамонду, добра ведала Стэфанію.  

Але галоўным захапленнем Стэфаніі быў, безумоўна, тэатр. Будучай актрысе споўнілася ўсяго 14 гадоў, калі яна прыйшла ў Таварыства беларускай драмы і камедыі, якім кіраваў Фларыян Ждановіч, і пачала працаваць там статысткай, затым — харысткай і танцоркай. Потым, дадаўшы сабе некалькі гадоў, паехала вучыцца тэатральнаму майстэрству ў Маскву: у Беларускую драматычную студыю пры МХАТ. Там разам са студыйцамі грала ў спектаклях, якія вельмі падабаліся маскоўскай публіцы. Пасля быў Віцебск: артыстка прыехала туды з калегамі ў толькі што створаны (1926 год) Другі беларускі драмтэатр (цяпер Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа).

У 1932-м Стэфанія Станюта пераехала ў Мінск. У Беларускім дзяржаўным тэатры (БДТ), цяпер гэта: Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы, артыстка і працавала да канца жыцця: яе не стала ў 2000-м. Усяго ў тэатры Стэфанія сыграла каля 200 роляў! І хоць з самага пачатку было зразумела, што актрыса яна тэмпераментная, эмацыйная, цудоўна валодае словам, жэстам, мімікай — ёй давалі пераважна другарадныя ролі. Кажуць: сціплая была, нікога не падседжвала, не прабівалася з кулакамі. Але й пра тыя ролі артысты, гледачы памятаюць, імі захапляюцца па гэты час.

Знакамітай, аднак, яе зрабіла кіно. Падлічана, што 60 кінароляў у яе было, зноў жа другога плану, зноў жа вельмі цікавых. Першую ролю ў кіно Стэфанія Станюта сыграла ў 1958-м, калі на яе твары ўжо з’явілася павуціна маршчынак. Мне здавалася, яны нават упрыгожвалі яго. Памятаю яе дзіўныя добрыя вочы, у якіх свяцілася нейкая дзіцячая радасць. Ну а па ролях, якія сыграла артыстка, можна пісаць дапаможнікі па акцёрскім майстэрстве. Нездарма ж яе прылічваюць да “зорнай кагорты вялікіх старых савецкага кіно”. Дарэчы, кнігу пра маці яе сын Аляксандр, пісьменнік і выкладчык, выдаў яшчэ ў 1994 годзе, а ў 2001-м пад назвай “Жыццё актрысы” выйшаў яе дапрацаваны варыянт. Да 105-годдзя актрысы пабачыў свет ягоны раман “Гарадскія сны”. У адным з інтэрв’ю Ірына Міхайлава-Станюта, нявестка артысткі, звяртае ўвагу: у кнізе ёсць глава, прысвечаная мужу Стэфаніі Міхайлаўны, Аляксандру Кручынскаму. У гады вайны ён з сынам аказаўся ў акупацыі. А вось сама актрыса была ў эвакуацыі ў Томску: патрапіла туды пад час гастроляў тэатра. Дарэчы, а ці ўшанавана памяць пра тое ў сібірскім горадзе? Нашы суайчыннікі, спадзяюся, пацікавяцца ды напішуць пра гэта ў рэдакцыю. На сайце Купалаўскага тэатра паведамляецца сціпла: “Пад час Вялікай Айчыннай вайны тэатр знаходзіўся ў эвакуацыі”. Ёсць яшчэ каштоўная інфармацыя, што ў 1944-м рэжысёр Леў Літвінаў паставіў славутую “Паўлінку” Янкі Купалы, і што яе прэм’ера адбылася менавіта ў Томску. Гэты знакавы спектакль, дарэчы, захоўваецца ў рэпертуары тэатра і сёння.