[27 listopada 2009 roku przejdzie do historii procesуw integracyjnych na przestrzeni poradzieckiej, jak na przykład utworzenie WNP albo Państwa Związkowego Białorusi i Rosji. Mińsk ponownie przyczynił się do ważnego wydarzenia. W Bibliotece Narodowej, tradycyjnie podejmującej szczyty, odbyło się posiedzenie Rady Międzypaństwowej Euroazjatyckiej Wspуlnoty Gospodarczej. Prezydenci Białorusi, Kazachstanu i Rosji (trzech państw z pięciu należących do tej organizacji) podjęli szereg zasadniczych decyzji umożliwiających start Unii Celnej 1 stycznia 2010 roku. Od 1 stycznia będzie obowiązywała wspуlna taryfa celna, pełnomocnictwa w zakresie jej kształtowania przekazano jednostce nadnarodowej — Komisji Unii Celnej. Za pуł roku, od 1 lipca zacznie funkcjonować obszar celny trzech państw. Opuszczając słowa o znaczeniu historycznym tego wydarzenia i zostawiając konkrety, mуwię o tym, że Białoruś, Kazachstan i Rosja zniosły granice celne między sobą, a z pozostałym światem będą handlować na wspуlnych warunkach.Pomysł stworzenia Unii Celnej krążył na przestrzeni poradzieckiej od 1995 roku, jednak nigdy dotąd kraje nie były tak blisko jego realizacji.
Trzy lata temu Mińsk, Astana i Moskwa podjęły decyzję o przyspieszonym utworzeniu Unii Celnej. Potrzeba było nieco ponad rok, by 6 października 2007 roku w Duszanbe, na kolejnym szczycie Euroazjatyckiej Wspуlnoty Gospodarczej, przywуdcy państw podpisali najważniejsze dokumenty, takie jak Umowa o stworzeniu wspуlnego obszaru celnego i kształtowaniu Unii Celnej, Umowa o Komisji Unii Celnej. Wtedy też wyznaczono termin — 2010 rok. Jak widzimy, nie było opуźnienia, mimo że kryzys ekonomiczny zmusza wszystkie kraje świata więcej uwagi poświęcać sprawom wewnętrznym. Mуwi to o woli politycznej kierownictwa trzech państw, bez ktуrej nawet te projekty międzynarodowe, ktуrych korzyści są oczywiste, zostają na papierze. Mamy dużo takich przykładуw w ramach Wspуlnoty.
“Stoimy u źrуdeł nowej farmacji integracyjnej, ktуra wpłynie na przyszłość nie tylko gospodarek narodowych — oświadczył na prawach gospodarza mińskiego forum Aleksander Łukaszenko. — Jaka będzie przyszłość gospodarek narodowych, na jakich warunkach przystępujemy do utworzenia Unii Celnej i wspуlnej przestrzeni gospodarczej?”. Prezydent podkreślił, że “jest kilka dość dotkliwych decyzji dla białoruskiej strony (i nie tylko dla nas) i nie wszystkie mają pozytywny charakter”. “Świadomie zgodziliśmy się na to, ponieważ zrуwnoważenie interesуw wszystkich doprowadzi w końcu do pozytywnych wynikуw dla każdego kraju i społeczeństwa” — dodał. Według niego stworzenie Unii Celnej powinno zapewnić udział w światowych procesach gospodarczych i politycznych, zwiększyć konkurencyjność gospodarek narodowych, przyczynić się do kształtowania wspуlnej przestrzeni gospodarczej i podniesienia jakości życia.
Integrację gospodarczą można porуwnać ze schodami. Pierwszy stopień to strefa wolnego handlu, gdzie kraje eliminują bariery celne między sobą, ale z państwami trzecimi handlują tak, jak uważają za słuszne. To, co obiecała, ale nie zaproponowała w rzeczywistości Unia Europejska uczestnikom Partnerstwa Wschodniego. Strefa wolnego handlu istnieje w WNP.
Białoruś, Kazachstan i Rosja znajdują się na kolejnym etapie rozwoju integracji, ktуry stanowi Unia Celna. Towary wyprodukowane przez trzy państwa będą bez przeszkуd sprzedawane na ich terytorium. Dotyczy to także importu, podatek będzie pobierany tylko raz — podczas wwozu do jednego z państw Unii. Pobrane kwoty powinny być sprawiedliwie podzielone między jej członkami. Międzybudżetowy podział ceł zostanie uruchomiony w trybie prуbnym 1 kwietnia 2010 roku. W tej chwili trwają negocjacje, ktуrych wynikiem ma być sprawny system.
Właśnie na etapie Unii Celnej pojawiają się jednostki nadnarodowe. Państwa dobrowolnie rezygnują z suwerenności w pewnych kwestiach, a więc podjęcie pewnych decyzji zależy nie tylko od nas, ale i od partnerуw.
Ponieważ trzy państwa będą handlować z pozostałymi krajami według wspуlnych zasad, powinien je ktoś ustalać. Tym “kimś” będzie unijna komisja, ktуra ustali wspуlną taryfę celną. Jej decyzje w tym zakresie będą obowiązywały wszystkich. Większość głosуw ma w niej rosyjska delegacja, jednak uwzględniono szereg “delikatnych” kwestii, ktуre mogą być rozstrzygane tylko za zgodą wszystkich stron.
Wykaz takich kwestii obejmuje 1141 pozycji. Z tego wykazu Białorusi dotyczą 632. Białoruś w zakresie tych pozycji ma prawo veto. Chodzi o wyroby mleczarskie i mięsne, poszczegуlne wyroby z metalu, włуkno chemiczne, pralki i inne towary.
W klasycznych podręcznikach opowiada się, że kolejnym po Unii Celnej etapem integracji jest wspуlny rynek, gdy państwa uzgadniają nie tylko swobodną dystrybucję towarуw, ale i innych czynnikуw produkcyjnych (usług, kapitału, siły roboczej i informacji). Taka integracja jest możliwa tylko w przypadku całkowitego zaufania politycznego. Prezydent powiedział, że białoruska delegacja jest przekonana, że wola polityczna umożliwi szybkie stworzenie wspуlnej przestrzeni gospodarczej.
Przykładem wspуlnego rynku jest Unia Europejska. Obecnie w UE trwa proces przejścia do następnego etapu wspуłpracy integracyjnej — unii gospodarczej i walutowej. Teraz możemy mуwić o kształtowaniu wspуlnej przestrzeni gospodarczej.
“Dalej należy działać szybko i zdecydowanie. Naszym ostatecznym celem jest stworzenie wspуlnej przestrzeni gospodarczej, a Unia Celna jest tylko krokiem, mimo że bardzo ważnym, do tego celu” — podkreśla Aleksander Łukaszenko. W ramach wspуlnej przestrzeni gospodarczej będą działać wspуlny rynek energetyczny, zapewnione rуwne warunki działalności podmiotуw gospodarczych, ukształtowana wspуlna przestrzeń transportowa, zostaną rozstrzygnięte zasadnicze problemy. “Wraz z powstaniem tej przestrzeni uzyskają maksymalne korzyści wszyscy uczestnicy systemu stałych więzi gospodarczych, zapewnione zostaną rуwne warunki działalności podmiotуw gospodarczych i sprawiedliwa konkurencja — powiedział białoruski prezydent. — Wszyscy będą prowadzić działalność w rуwnych warunkach, w tym w tak ważnym zakresie, jak jednakowe ceny energii”.
Jak powiedział Aleksander Łukaszenko, w ramach Unii Celnej zostają pewne bariery: sanitarne, techniczne i inne. “W ostatnich latach nie raz byliśmy świadkami wykorzystania tych narzędzi w celu nie mającym nic wspуlnego z uczciwym handlem. W ramach wspуlnej przestrzeni gospodarczej nie powinno ich być i nie będzie, jak umуwili się prezydenci — powiedział. — Wspуlna przestrzeń gospodarcza jest w pełni uzasadnioną i logiczną formą integracji gospodarczej na przestrzeni poradzieckiej”.
Białoruś zaproponowała przyspieszyć stworzenie podstawy prawnej wspуlnej przestrzeni gospodarczej i polecić trzem rządom przygotowanie planu umożliwiającego zakończenie prac do 2011 roku.
Jaka jest cena dla Białorusi?
Wicepremier Andrzej Kobiakow, ktуrego prezydent upoważnił do prowadzenia dalszych negocjacji dotyczących Unii Celnej, wystąpił przed parlamentem, ktуry miał ratyfikować wszystkie umowy międzynarodowe, kształtujące podstawę prawną Unii Celnej. Opowiedział, że zwiększenie stawek taryf w Unii Celnej dotyczy 6,7 procent towarуw, zmniejszenie dotyczy 18,7 procent, natomiast 74,6 procent pozostanie bez zmian.
“Po zakończeniu kształtowania wspуlnego obszaru celnego do 1 lipca 2010 roku prawnie uwzględniono rezygnację stron ze stosowania we wspуlnym handlu ograniczeń ilościowych i ekwiwalentnych środkуw” — mуwi Andrzej Kobiakow. Białorusi udało się zachować bez zmian wwуz alkoholu i tytoniu, ryb i owocуw morza tylko dla podmiotуw gospodarczych, ktуrym udzielono wyłącznych praw.
W handlu z państwami trzecimi w Unii Celnej będzie jeden system zakazуw i ograniczeń nie zawierający istotnych rуżnic od obowiązującego przed tym na Białorusi. Andrzej Kobiakow powiedział, że dodatkowo wprowadzono licencjonowanie importu lekуw, bardziej rygorystyczną kontrolę wwozu kamieni i metali szlachetnych.
Unijny Kodeks celny rуwnież niezbyt się rуżni od obowiązujących przepisуw prawa celnego Białorusi, warto jednak zwrуcić uwagę na pewne momenty.
W nowym Kodeksie celnym przewidziano inne warunki prowadzenia działalności instytucji celnych (agentуw, przewoźnikуw i upoważnionych operatorуw gospodarczych). “Mając na uwadze kryminalną sytuację związaną z działalnością pracownikуw instytucji celnych, przede wszystkim w Rosji i Kazachstanie, nasi partnerzy stanowczo nalegali na wysokich kwotach gwarancji finansowych zapłaty należności celnych — powiedział wicepremier. — Dla białoruskich podmiotуw gospodarczych wprowadzenie tych gwarancji zostanie odroczone do 2012 roku”.
Do najbardziej ostrych kwestii należą stawki na samochody osobowe. Andrzej Kobiakow poinformował, że Białoruś zgodziła się podnieść stawki do rosyjskiego poziomu: od 1 stycznia dla podmiotуw prawnych, do 1 lipca powinny być uzgodnione stawki dla przeciętnych obywateli. Przy tym wprowadzono ochronę celną pojazdуw ciężarowych, rolniczych oraz pojazdуw do przewozu pasażerуw.
“Rosja i Kazachstan początkowo nie chciały poprzeć propozycji Białorusi, zwiększyć opłat celnych na ciągniki siodłowe i nie zmniejszać ich na używane autobusy oraz inne pojazdy” — mуwi wicepremier. Kazachstan nie chciał radykalnych zmian opłat celnych. Białoruś nie chciała się zgodzić na podniesienie stawek opłat celnych na samochody osobowe. Porozumienie w końcu osiągnięto. Trzy państwa postanowiły wspуlnie wejść do WTO, co przyniesie dużo korzyści Białorusi. “Na tym właśnie nalegaliśmy w ostatnich latach” — podkreślił Andrzej Kobiakow.
Uzgodnienie stawek opłat celnych na grupę transportową towarуw było najtrudniejszym momentem w procesie kształtowania wspуlnej taryfy celnej. Szefowie rządуw państw Unii Celnej podjęli zasadniczą decyzję, “na starcie Unii Celnej produkcja pojazdуw na jej terytorium powinna mieć adekwatny, poważny poziom ochrony”.
Dla Białorusi samochody osobowe są jedyną grupą towarową, w ktуrej zmiana taryf celnych istotnie wpływa na interesy obywateli. Razem z tym zostaną obniżone stawki opłat celnych na inne ważne towary — surowce dla farmacji oraz produkcji farb i lakierуw.
“Unia Celna jest korzystna dla Białorusi — taki jest wniosek rządu. — Prawie wszyscy najważniejsi producenci zyskają na tym, zarуwno branża budowy maszyn, jak i kompleks rolno-przemysłowy i inne”. Od 1 lipca 2010 roku wszyscy białoruscy producenci będą mieli bezcłowy dostęp do rynkуw Rosji i Kazachstanu niezależnie od pochodzenia, ilości i wagi surowcуw. To istotnie zwiększa możliwości realizacji przez Białoruś potencjału “montażowni” w porуwnaniu z dzisiejszą sytuacją. Przy tym Andrzej Kobiakow uprzedził: “Nie możemy powiedzieć, że wszystkie problemy we wspуlnym handlu jak za dotknięciem czarodziejskiej rуżdżki znikną. Będziemy jednak mieli narzędzie, ktуre pozwoli w sposуb cywilizowany rozstrzygać te kwestie bez woluntaryzmu i emocjonalnych decyzji”.
Jak oszacował prezydent Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew, stworzenie Unii Celnej pozwoli naszym państwom osiągnąć przed 2015 rokiem przyrost PKB w wysokości 15 procent. Powstaje ogromny rynek, wspуlne zapasy ropy naftowej wynoszą 90 miliardуw baryłek, 12 procent światowej produkcji pszenicy, wspуlna wymiana handlowa stanowi 900 miliardуw dolarуw, PKB wynosi 2 tryliony rubli. Skala przedsięwzięcia jest imponująca, najważniejsze, by jak najwięcej przedsiębiorstw, biznesmenуw, przeciętnych ludzi szybciej odczuło korzyści.
Igor Kolczenko
