Мастакі з Пружан адраджаюць страчаны ўнікальны народны промысел

Марыя Кулецкая — адзіны ў Пружанскім раёне народны майстар Беларусі. Яна аднавіла амаль што забыты і страчаны ўнікальны народны промысел — малюнкі па шкле. Сваім вопытам Марыя Мікалаеўна дзеліцца з пружанскімі школьнікамі, якія наведваюць гурток «Шклінка-маляванка» пры раённым Доме культуры. Справу майстрыхі працягваюць дачка Ірына, унукі Сашка і Юрась. А сама Марыя Кулецкая таксама стала працягам творчай дынастыі.


Таленавітыя дзеці таленавітых бацькоў

Мы сустракаемся ў Пружанскім палацы. Марыя Мікалаеўна, як заўсёды, у добрым натроі, жартуе і прыязна ўсміхаецца. Выглядае яна выдатна. Разлівае нам па кубачках гарбату, прапаноўвае печыва і пачынае ўспамінаць:

— Мабыць, іншага лёсу ў мяне і быць не магло. Мой бацька Мікалай Рыгоравіч Клімашэвіч быў неверагодна таленавітай асобай: пчаляр, сталяр, садавод. Ведаў некалькі замежных моў, добра іграў на мандаліне, прыгожа танцаваў і спяваў. Уласнымі рукамі зрабіў усю дамашнюю мэблю. А яшчэ любіў вышываць, вязаць, плесці з лазы і саломы. У нас дагэтуль захоўваюцца яго куфары, бочкі, крэслы. Ён вёў заняткі ў школе, працаваў у лясгасе…

Мікалай Рыгоравіч — удзельнік вайны. У 1938 годзе ён працаваў лесатэхнікам у Ружанскім лясніцтве. Калі Германія напала на Польшчу, быў мабілізаваны і ў адным з баёў трапіў у нямецкі палон. Больш за год знаходзіўся ў лагеры для ваеннапалонных ва Усходняй Прусіі, адкуль пазней яго вывезлi на працу ў Германію. За ўдзел у забастоўцы супраць нямецкага гаспадара яго заключылi на некалькі месяцаў у турму.

Пасля вызвалення, ужо ў складзе Чырвонай Арміі, Мікалай Рыгоравіч прымаў удзел у баях пад Кёнігсбергам, дзе быў цяжка паранены.

Бацька шмат чаму навучыў сваю Марыю. Яны разам малявалі насценныя газеты, сушылі і падганялі дошчачкі, плялі, рабілі куфры. Мікалай Рыгоравіч ахвотна перадаваў веды і вопыт дачцэ. З маці і бабуляй — тая ж гісторыя. Яны — майстрыхі, якіх пашукаць. Ткалі, вышывалі, вязалі. Еўдакія Мікітаўна і зараз, у свае 96 гадоў, пляце карзіны і тчэ невялікія дываны. Усё, што зробіць, дорыць суседзям і знаёмым. А яшчэ Еўдакія Клімашэвіч — біёграф уласнай сям’і. Яна захоўвае ўсе сямейныя дакументы, а ў 72 гады нават напісала мемуары.

Расказаць і ёй самой ёсць пра што. У сярэдзіне мінулага стагоддзя Еўдакія Мікітаўна маладой настаўніцай прыехала са Смаленшчыны ў Заходнюю Беларусь. Палюбіла гэты край, цікавілася яго гісторыяй і нават напісала летапіс трох вёсак. А яшчэ сабірала інфармацыю пра вяскоўцаў, якія загінулі ў Другую сусветную вайну. Пазней гэты матэрыял увайшоў у кнігу «Памяць. Пружанскі раён».

— У нас заўсёды была незвычайная сям’я. Для ўсіх на першым плане — гарод і закаткі, а ў нас — творчасць і рукадзелле, — усміхаецца Марыя Кулецкая. — Радуюся, што мая дачка і ўнукі перанялі таленты сваіх продкаў. Ірына скончыла ўніверсітэт культуры, зараз займаецца распрацоўкай узораў для шпалер. У яе выдатна атрымоўваецца! Малодшы ўнук Юрка ўжо сказаў, што будзе мастаком або скульптарам, старэйшы Сашка таксама выдатна малюе. Яны наведваюць мастацкую школу. Нядаўна мы арганізавалі для хлопцаў паездку ў Дрэздэн, наведалі знакамітую галерэю. Я вельмі цешылася, назіраючы за іх рэакцыяй на работы як знакамітых класікаў, так і вулічных мастакоў. Калі прыязджаю ў Мінск, унукі водзяць мяне па музеях. Хлопцы неабыякавыя — вось што мяне асабліва радуе.  

Поўны склад шэдэўраў

Маляванкі на шкле Марыя Мікалаеўна памятае з дзяцінства. Яны былі практычна ў кожнай хаце:

— Потым гэтыя карціны выйшлі з моды. Хтосьці іх выкінуў, хтосьці вынес на гарышча. Я вырашыла, што такiя работы не павінны знікнуць, іх неабходна захаваць для нашчадкаў. Усё ж карціны на шкле — частка нашай культуры, аднак пра гэты пласт беларускага мастацтва многія нават не чулі, — расказвае майстрыха.

У пошуках карцін яна абышла ўсе Пружаны, праехала нямала вёсак. Шукала работы старых майстроў, каб засвоіць іх манеру, аднавіць тэхніку малявання:

— Хадзіць па хатах, распытваць і прасіць людзей было няёмка. Але я ведала, дзеля чаго гэта раблю. І землякі ішлі насустрач: прыносілі старыя, запыленыя, часам разбітыя карціны. Сярод іх былі сапраўдныя шэдэўры!

Кожную з карцін майстроў дэталёва вывучыла, а потым сама ўзялася за працу. Маляванкі яна не капіравала — толькі пераймала тэмы, асвойвала почырк народных мастакоў. Гэта ў Марыі Кулецкай атрымалася настолькі добра, што цяпер яе работы захоўваюцца ў прыватных калекцыях у Беларусі, Украіне, Расіі, Літве, Польшчы, Германіі, Швецыі, Фінляндыі, Італіі. Чатыры карціны народнага майстра можна ўбачыць у Нацыянальным музеі гісторыі і культуры.

— Вядома, сёння працаваць нашмат прасцей. Хоць бы таму, што ёсць вялікі выбар фарбаў. А раней у асноўным абыходзіліся пакостам і вохрай. Неяк выкручваліся, змешвалі разнастайныя кампаненты, атрымліваючы розныя колеры. Зрэшты, багаццем фарбаў карціны ніколі не вызначаліся — іх было ўсяго дзве-тры. Але атрымлівалася неверагодна прыгожа!

У сваiх работах Марыя Мікалаеўна імкнецца захаваць фішкі старых майстроў: у якасці падкладкі выкарыстоўвае фольгу, а кожную работу апраўляе чорнай рамкай, якую наносіць выключна пяром-зорачкай і чорнай тушшу.

— Гэта адметная рыса пружанскіх майстроў. Цяпер некаторыя мае вучні робяць рамку маркерам, але я ім гэта рабіць забараняю — эфект зусім не той, ды і выгарае маркер вельмі хутка, — тлумачыць Марыя Мікалаеўна.

Зберагчы і перадаць

Тэмы яе работ таксама традыцыйныя: народныя абрады, кветкі, звяры і птушкі. Сёння некалі страчаныя традыцыі яна ахвотна перадае вучням. Марыя Кулецкая праводзіць заняткі ў раённым Доме культуры. Займацца сюды прыходзяць каля 60 шкаляроў! За дзесяць гадоў існавання праз «Шклінку-маляванку» прайшлі сотні пружанскіх хлопчыкаў і дзяўчынак:

— Працаваць з дзеткамі вельмі цікава. Вучыць іх, цешыцца поспехам, усведамляць, што ў нашых маляванак ёсць будучыня. Выдатна, што сярод маіх вучняў нямала хлопчыкаў. Ім наша агульная справа вельмі падабаецца. Трэба проста аднойчы паспрабаць маляваць на шкле, і ўсё — ты прапаў! Гэта вельмі займальна! На паперы — зусім не тое. На шкле трэба маляваць на адваротным баку, як бы задам наперад, а гэта вельмі няпроста, — усміхаецца Марыя Кулецкая.

Майстрыха вучыць не толькі дзяцей, але і сваіх калег. Напрыклад, кіраўнікоў гурткоў народнай творчасці. Перыядычна праводзіць для іх майстар-класы:

— Калі мяне просяць нешта паказаць, нечаму навучыць, я ніколі не адмаўляю. Наадварот, раблю гэта ахвотна. Радуюся, калі чалавек цікавіцца народнай творчасцю і хоча навучыцца нешта рабіць сваімі рукамі.

Кожны год Марыя Кулецкая ўдзельнічае ў дзясятках мерапрыемстваў: выставах, семінарах, прэзентацыях, конкурсах. У яе каля 70 грамат і дыпломаў! Двойчы ўдзельнічала ў конкурсе майстроў, які праводзіцца ў ходзе «Славянскага базару», і двойчы займала прызавыя месцы. Дзве яе работы прайшлі ў фінал конкурсу «Беларускі сувенір».

Акрамя маляванак, у Марыі Мікалаеўны шмат іншых захапленняў. Яна тчэ, піша алеем, пляце з лазы і саломы, вышывае, робіць гліняныя свістулькі. Але галоўная мэта, мара ўмеліцы з Пружан — захаваць і перадаць нашчадкам майстэрства нашых продкаў.