Да таго, каб стаць менавіта кампазітарам-песеннікам, Эдуард Зарыцкі сябе не рыхтаваў. У кансерваторыі вучыўся сачыняць, як гавораць, сур`ёзную музыку. Вучань самога Анатоля Багатырова, а да эстрады маэстра ставіўся, мякка кажучы, скептычна. Наогул, у канцы 1960-х кансерваторская прафесура гэты жанр не вітала, сваю цікавасць да яго даводзілася хаваць. Лічылася, што эстрадная песня не нашмат лепшая, чым крамольны джаз.
Да песні Эдуард Зарыцкі прыйшоў праз тагачасны КВЗ. Менавіта яго творы суправаджалі выступленні беларускай зборнай у Маскве. І, між іншым, з імі ў 1970 годзе яна стала чэмпіёнам СССР.
А прафесар пра захапленне свайго студэнта песняй усё ж даведаўся. Праўда, ужо пасля выдачы дыплома. І выбар маладога калегі прыняў. Той жа застаецца ўдзячным акадэмічнай школе Багатырова дагэтуль. І ад яе не адвярнуўся: аўтар трох канцэртаў, шасці сюіт, музыкі амаль да 30 тэатральных спектакляў і фільмаў. Але галоўнае ў творчым багажы — песні, якіх ужо каля 600.
На днях народны артыст Беларусі Эдуард Зарыцкі адзначыць 70-гадовы юбілей.
— Эдуард Барысавіч, а ці ёсць тая песня, ад якой ведзяце адлік?
— Можна такой назваць «Паверце, дзеванькі». Яна была вельмі папулярная. З ёй, дарэчы, звязана камічная гісторыя. Першай гэтую песню выконвала Вольга Шутава. Прэм`ера на адкрытай эстрадзе ў парку Чалюскінцаў. Вядучая канцэрта гучна абвяшчае назву: «Праверцеся, дзеванькі». Публіка замёрла, я — здрыгануўся, спявачка ад нечаканасці не магла пачаць. Такая вось памятная прэм`ера.
— Лірыка-драматычная, як і сама песня. У апошнія гады вы займаецеся куды больш сур`ёзнымі кампазіцыямі, ствараеце музычную анталогію класічнай беларускай паэзіі, пачынаючы ад XVIII стагоддзя.
— Гэта была ініцыятыва маэстра Міхаіла Фінберга. З Нацыянальным акадэмічным канцэртным аркестрам, які ён узначальвае, я працую ўжо больш за 20 гадоў. Пачалося ўсё са стварэння цыкла песень на словы Купалы і Коласа. Сёння ж напісаны ўжо дзясяткі твораў на вершы Францішка Багушэвіча, Максіма Багдановіча, Адама Міцкевіча, Міхася Чарота, Яна Чачота...
— Чым прыцягвае гэтая праца?
— Мне цікава сачыняць сучасную музыку на вершы, якія ствараліся ў далёкія часы. Пішу, як быццам іх аўтары — мае сучаснікі. І дзіўна, як арганічна спалучаюцца вершы і музыка. Наогул, сапраўдная паэзія сама па сабе ўжо вельмі моцная, музыку за сабой падцягвае. Ведаеце, яшчэ кампазітарам-пачаткоўцам я ўзяў сабе за правіла працаваць толькі з добрай паэзіяй і не здраджваю яму да гэтага часу. Ніколі не звязваюся з самапальнымі вершамі.
— Але, пагадзіцеся, нават з вельмі добрага верша не заўсёды можа атрымацца добрая песня.
— Так. Вельмі цяжка, напрыклад, было з вершамі Уладзіміра Караткевіча. Самі па сабе яны цікавыя, значныя, філасафічныя, але досыць складаныя для музычнага ўспрымання. Вось Адам Русак у гэтым сэнсе — поўная супрацьлегласць. Ледзь дачытаеш апошні радок верша, мелодыю можна запісваць. Але мяне прыцягвае сам працэс пераадолення, як з Караткевічам: калі не атрымліваецца, але зрабіць трэба. Прыйшлося пастарацца, і атрымалася ў выніку.
— Ці можна прадбачыць поспех песні?
— Многія лічаць, што можна. Вядома, ёсць пэўныя законы, пры дапамозе якіх няцяжка прымусіць гледача пляскаць у такт, але ўсё ж нараджэнне хіта — рэч непрадказальная, гэта таямніца, латарэя. Бывае, нічога асаблівага не чакаеш ад песні, а яна раптам выскачыць, як Папялушка, і загучыць. І чуеш потым з акна: распявае яе кампанія, ідучы святочным вечарам.
— З вашага акна і напісаная вамі «Так прыйшла да нас Перамога» чутная.
— На 9 Мая — абавязкова. Наогул, у святочныя дні на плошчы Перамогі, дзе я жыву, дынамік з самай раніцы на ўсю моц. Іншы раз раздражняе, але, як смеючыся кажу сябрам, не ў выпадку, калі гучыць мая песня. Тады — добра, каб яшчэ і грамчэй было.
— Калісьці вашу песню «Чорныя вейкі» ўзяў у свой рэпертуар Філіп Кіркораў. Больш не звяртаўся?
— Тое даўняя гісторыя пачатку 1990-х. Памятаю, як, выступаючы з гэтай песняй у Мінску, Кіркораў са сцэны заўсёды аб`яўляў публіцы аўтара музыкі. На той момант для мяне гэта было вялікім гонарам — нават ганарару не патрабавалася. А іншых зваротаў не было, і гэта няважна. Мне дастаткова таго, што мае песні спявалі практычна ўсе нашы вядомыя артысты. Паплаўская з Ціхановічам, Саладуха, Афанасьева, Дарафеева… Усе, хто прайшоў праз аркестр Фінберга, працавалі з маім рэпертуарам. Спяваюць яго і сённяшнія салісты аркестра. Вось зараз рыхтуюць у мой гонар канцэрт юбілейны. Хвалююча — такое ў мяне ўпершыню, каб спецыяльна для мяне спявалі.
— А ў філармоніі юбілей вы адзначыце вялікім канцэртам твораў для дзіцячых хароў, ансамбляў, салістаў. Новая старонка ў творчасці?
— Цалкам. Дзіцячую музыку я практычна не пісаў, да юбілею «здзяцініўся». Атрымалася праграма амаль з 30 кампазіцый, усе прэм`ерныя. А галоўнае — дзецям, якія выконваюць, падабаецца. Гэта самае важнае для мяне. Я ж у журы многіх дзіцячых конкурсаў, адбораў на «Еўрабачанне» і «Славянскі базар» сяджу. Часта бачу: кормім дзяцей «маннай кашай». Праз сілу дзіця спявае, яму не падабаецца песня, і на гэтым прайграе. Я стараўся, каб мае творы дзеці выконвалі з задавальненнем.
— Прызнайцеся, музыкай у іх узросце займаліся без асаблівага энтузіязму?
— Вядома, як і ўсе прыстойныя дзеці. Я пачынаў са скрыпкі. Год вучыўся і вельмі яе не любіў. Бацькі ішлі на працу, пакідалі мяне на апеку бабулі. Загадвалі: іграй, пакуль маленькая стрэлка гадзінніка не прасунецца адсюль — дасюль. А яна ж не рухаецца зусім! Тут я сцяміў: смычок! Паціху адкрываў дзверцу падлогавага гадзінніка, ён, дарэчы, і сёння ў маёй кватэры стаіць, і перасоўваў смычком тую стрэлку да запаветнай лічбы. За дваццаць хвілін гадзіна праходзіла.
— Можа, загубілі ў сабе будучага вялікага скрыпача.
— Наўрад, бо надта я гэты інструмент неўзлюбіў. Вось для розных пасля музыку пісаў, акрамя скрыпкі. І не буду. Памятаеце, як у Жванецкага пра яе геніяльна сказана: крохкі кавалачак фанеры, а колькі юных жыццяў зламана. Толькі са мной у яе гэтага не выйшла.
svirko@sb.by
