Tegoroczną dwusetną rocznicę naszego rodaka Jуzefa Haszkiewicza obchodzi cały świat. Konferencja Ogуlna UNESCO wpisała ją listę rocznic w latach 2014-2015. Skąd taki zaszczyt? Powodуw jest wiele. Uczony entomolog, podrуżnik, orientalista, lingwista, dyplomata, był jednym z pierwszych badaczy Afryki Wschodniej, badał rośliny uprawne Chin, zgromadził wielką kolekcję flory i fauny Indochin, Japonii, Filipin i Korei i był pierwszym rosyjskim konsulem w Japonii. Jak to się udało Białorusinowi z guberni minskiej?[b]Zesłanie do Pekinu[/b]
Haszkiewicz pochodził z rodziny duchownego i sam mуgł nim zostać. Prawdopodobnie właśnie taki los przepowiadali swojemu synowi rodzice. Chłopak ukończył Minskie Seminarium Duchowne w Słucku, jako najlepszy absolwent dostał się do Akademii Duchownej w Sankt Petersburgu, gdzie wykazał się zdolnością do nauki językуw obcych i chciał przełożyć Stary Testament Biblii z języka starohebrajskiego na rosyjski. Święty Synod taką inicjatywę uznał za “złowrogi zamiar”. Po przeszukaniu w domu akademickim, tłumacza, kolegę Jуzefa oddano pod sąd, a Haszkiewicza zesłano do Rosyjskiej Misji Duchownej w Pekinie na dziesięć lat.
Haszkiewicz nie mуgł po prostu cicho wykonywać swoich obowiązkуw. Wraz z ludźmi o podobnych poglądach Białorusin zaczął badać przyrodę i życie codzienne dalekiego kraju. Napisał artykuły o uprawie ryżu, hodowli jedwabnikуw, uprawie ziemniakуw w Chinach. Haszkiewicz nawet wydał dzieło “Sposуb przyrządzenia tuszu, bieli i rуżu przez Chińczykуw”. Pożyteczne okazały się jego obserwacje astronomiczne i meteorologiczne.
[b]Japońska podrуż[/b]
Na tym kontakty Haszkiewicza ze Wschodem nie urwały się. W 1855 roku w charakterze tłumacza i radcy wysłano go wraz z misją rosyjskiego admirała i dyplomaty Jewfimija Putiatina do Japonii przeprowadzić rozmowy o wspуłpracy. Negocjacje, w ktуrych Haszkiewicz brał udział nie tylko jako tłumacz, ale i znawca tradycji orientalnych, zakończyły się podpisaniem pierwszej umowy rosyjsko-japońskiej. Japonia, ktуra w przeciągu stuleci zabraniała cudzoziemcom zbliżać się do lądu i żyła w warunkach całkowitej izolacji, otworzyła dla rosyjskich statkуw swoje porty.
W trakcie tej podrуży Haszkiewicz zaprzyjaźnił się z japońskim duchownym Tachibana-no Koosa, z ktуrym pуźniej, gdy ten został urzędnikiem Departamentu Azjatyckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji i wykładowcą na Uniwersytecie Petersburskim, wydał pierwszy słownik rosyjsko-japoński. Za rozmowę z cudzoziemcem nowy kolega Haszkiewicza jako poddany cesarza mуgł być surowo ukarany. Jуzef nie mуgł do tego dopuścić, z ładunkiem po kryjomu dostarczono go na pokład statku, ktуrym Haszkiewicz z rosyjskimi marynarzami wracał do Rosji. W drodze jednak natrafili na angielski okręt. Wуwczas trwała wojna krymska i rosyjskim marynarzom lepiej było nie spotykać się z Brytyjczykami. Mimo uzasadnionego protestu Haszkiewicza, ktуry był cywilem i nie miał do czynienia ze sprawami wojskowymi, trafił do grupy jeńcуw, ktуrych wysłano do Hongkongu. Po podpisaniu traktatu pokojowego pomiędzy Wielką Brytanią i Rosją Haszkiewicz wrуcił do Rosji, ale na krуtko — z rekomendacji Putiatina powołano go na stanowisko pierwszego konsula, służył od 1858 do 1865 roku.
[b]Z miłością do Wschodu[/b]Wуwczas Japończycy z dystansem traktowali cudzoziemcуw. Nawet konsulom zabraniano wjeżdżać w głąb kraju. Haszkiewicza jednak lubili i czule nazywali “jasnowłosym konsulem”. Mieli powody. Przy konsulacie w Hakodate dla japońskich dzieci otwarto rosyjską szkołę, miejscowej ludności świadczono bezpłatne usługi medyczne. Japończycy uczyli się żeglugi morskiej i budowy okrętуw. Z inicjatywy Jуzefa sześciu samurajуw wysłano do Rosji na studia.
Japońskim marynarzom Haszkiewicz podarował światło latarni morskiej, barometr i inne urządzenia, ktуrych dawno używano w Europie. Pod jego kierownictwem mieszkaniec Hakodate krawiec Kizu Kakiti nauczył się robić zdjęcia i otworzył pierwszy zakład fotograficzny, a pуźniej warsztat szycia ubrań europejskich.
Po powrocie z Japonii Haszkiewicz jeszcze przez kilka lat pracował w Departamencie Azjatyckim Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji. Tęsknota za krajem ojczystym nie dawała mu spokoju. W 1867 roku Jуzef wrуcił na Białoruś, kupił dom we wsi Mali w powiecie astrawieckim i zajął się filologią orientalną. Jego rozprawa “O pochodzeniu języka japońskiego” ukazała się już po śmierci autora.
Haszkiewicza pochowano w powiecie astrawieckim. We wsi Mali na jego cześć postawiono znak pamiątkowy, w Astrawcu obok redakcji gazety powiatowej stoi jego popiersie. Nazwisko Haszkiewicza nadano ulicy w Minsku. Pamięć o naszym rodaku szanuje się za granicą. Na jego cześć nazwano zatokę w Korei i kilka odkrytych przez niego gatunkуw rzadkich owadуw, a w Hakodate odsłonięto jego popiersie. Nawet po śmierci jasnowłosy konsul jest z ludźmi, o ktуrych dbał za życia, i obserwuje, jakie szczyty osiągnął w cywilizowanym świecie narуd japoński.
Ludmiła [b]Minakowa[/b]
