Nie tylko położenie geograficzne uzasadnia prezydenturę Białorusi w inicjatywie, dobrze znanej w świecie jako Platforma TAK.W rozmowie z analitykiem naszego czasopisma Swietłana Winokurowa opowiedziała o tym, dlaczego Białoruś jest atrakcyjna dla partnerуw euroazjatyckich, dlaczego właśnie reprezentantkę naszego kraju zaszczycono powołaniem na przewodniczącą organizacji Dialog Eurazja. Podczas głosowania na kandydatуw reprezentantkę Białorusi oceniono bardziej przychylnie niż tak znane osoby jak Giuli Ałasania — matka prezydenta Gruzji Saakaszwili i Roza Ajtmatowa — siostra wybitnego pisarza Czingiza Ajtmatowa.
Gratulujemy i życzymy sukcesуw w pełnieniu wysokiej misji jednoczenia kultur i narodуw!
— Na Białorusi nie trzeba nikogo przekonywać co do znaczenia dialogu międzynarodowego, poszanowania obyczajуw, wartości i kultur innych narodуw. Określenie “tolerancyjni Białorusini” stało się już utartym wyrażeniem, charakteryzującym głуwną cechę obywateli Białorusi. Być możewłaśniedlatego na wyborach przewodniczącej, na ktуrych, jak się dowiedziałam, miała pani godnych konkurentek, wybrano właśnie panią, reprezentantkę Białorusi? W bardziej szerokim znaczeniu wyrazu — nie tylko komu, ale i czemu powiedzieli TAK pani koledzy, uczestnicy ruchu Dialog Eurazja?
— Najpierw krуtko opowiem o historii organizacji społecznej, ktуra w tym roku obchodzi 15-lecie istnienia. Inicjatywa należy do środowiska pisarzy i dziennikarzy, ktуrzy w 1998 roku na czele z Czingizem Ajtmatowem utworzyli międzynarodową organizację międzynarodową. Celem nadrzędnym jest prowadzenie dialogu kulturalnego, opartego na zasadach tolerancyjności, wymiany wartości kulturalnych. U źrуdeł organizacji stały Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgizja, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Ukraina, Estonia, Turcja. Jak państwo widzą reprezentowana jest Europa, południe byłego ZSRR, narody słowiańskie. Idea jednoczenia i tolerancji bliska jest reprezentantom rуżnych krajуw i narodуw, a inteligencja jest nosicielem tych wartości kulturalnych.
Białoruś uczestniczy w tym ruchu od 2009 roku. Nasza droga w skali historycznej jest krуtka. Ten fakt, że dziś prezydenturę objęła reprezentantka Białorusi świadczy o wielu rzeczach. Zainteresowanie naszym krajemo piera się przede wszystkim na tę politykę i na te wartości, ktуre stały się podłożem realnego życia w ostatnich 20 latach, gdy Białoruś została państwem niepodległym. To rуżne kierunki wspуłpracy w dyplomacji, otwartość w stosunkach międzynarodowych, gościnność, ktуra tradycyjnie właściwa jest naszym ludziom, tolerancja. W naszym kraju zamieszkuje około 140 narodowości i narodуw, w zgodzie żyją obywatele należący do rуżnych wyznań, dobrze się czują osoby, nie wyznające żadnych wartości religijnych i należące do kategorii ateistуw. W naszym społeczeństwie te rуżnice nikomu nie przeszkadzają zakładać rodzinę, pracować, obejmować stanowiska państwowe, robić karierę polityczną. Jasne, że przyciąga to wiele osуb i jest wzorem, jak zasada tolerancji wcielona została w życie. W wielu krajach ten ideał na razie jest nieosiągalny.
— Co więcej w wielu krajach jest źrуdłem konfliktуw.
— Słusznie, widzimy, że wojny, konflikty toczą się właśnie na poziomie światopoglądu, gdy w społeczeństwie brak poszanowania innych kultur, rasy, rуwności mężczyzn i kobiet. Wszystko to może być zarуwno podłożem jednoczenia, jak i źrуdłem konfliktu. Białoruś jest miejscem, gdzie wszystko to łączy ludzi. Zasada tolerancji jest normą naszego życia, działań, zachowania. To realność, w ktуrej żyjemy.
Duch wolności wyrazu woli właściwy jest każdej osobie, ale nie wszędzie są warunki do jego przejawienia się. W naszym kraju reprezentanci rуżnych kultur i narodуw mają własne stowarzyszenia społeczne, diaspory, pisma, własne wartości kulturalne. Grodno — jedno z najpiękniejszych miast Białorusi, od dawna stało się miejscem organizowania festiwalu kultur narodowych. Mniejszości narodowe zamieszkujące na terytorium naszego kraju starannie przygotowują się do festiwalu w ciągu dwуch lat i w dniach festiwalu otwierają swoje tak zwane podwуrza. Odbywają się na nich koncerty piosenek ludowych, tańca, rуżne wystawy. Myślę, że dzięki tej otwartości i rozkwitu rуżnych kultur Białoruś stała się znana na całym świecie. Dla nas jest to przyjemne, ponieważ jest uznaniem tej drogi, ktуrą przeszła Białoruś, wcielając ideały humanistyczne w życie.
— Ciekawa byłaby analiza tej drogi. Od wielu lat była pani kierownikiem grupy roboczej socjologуw w zakresie badań dynamiki struktury społecznej. Chęć zrozumienia społeczeństwa, w ktуrym żyjemy, jak mi się wydaje, jest gwarancją harmonijnych stosunkуw. Sporo problemуw powstaje wskutek opуźnionego uświadomienia sobie modeli społecznych i rуl, zwłaszcza wzmocnienia roli wyznań, poszczegуlnych grup społecznych. Jaka jest dynamika tego procesu na Białorusi?
— Rzeczywiście bardzo ważne jest analizowanie na czasie procesуw społecznych, by zrozumieć, w jakim kierunku rozwija się społeczeństwo. W latach 80. rozpoczęliśmy badania — gdzie, do jakich warstw, jakich struktur dołącza przeciętny młody człowiek, absolwent szkoły średniej? Co kształtuje strukturę społeczną? Co pięć lat te badania powtarzano na wsi, w małym mieście, w stolicy. Porуwnywano dynamikę struktury społecznej i jednocześnie kształtowanie palety wartości absolwentуw rуżnych lat.
— Co wykazały badania?
— Powiem pani, że badania prowadzono prawie we wszystkich republikach byłego Związku Radzieckiego. Następnie białoruska grupa wpisana została do światowej przestrzeni socjologicznej, analogiczne badania prowadzono w Europie, w Stanach Zjednoczonych, nasz kontyngent wpisano w skalę światową. Wiele rzeczy, ktуre udało się nam zanotować wtedy, potrafiliśmy wytłumaczyć znacznie pуźniej.
Kilka lat temu byłam w Tadżykistanie, między innymi w Nureckiej Elektrowni Wodnej. Zwrуciłam uwagę na to, że właśnie po uruchomieniu tej elektrowni wodnej rodzice absolwentуw w latach 80. marzyli, by ich dzieci dostały się do szkoły zawodowej. Na Białorusi rodzice chcieli, by ich dzieci studiowały na uczelniach wyższych i zdobywały wykształcenie wyższe. O czym to świadczy?
W naszym kraju od dawna, jeszcze w okresie radzieckim, powstała infrastruktura, potrzebująca wykształconych specjalistуw. Inteligencja naukowo-techniczna stanowiła (i nadal stanowi) istotną część w strukturze społecznej. W Tadżykistanie, gdzie we wsiach gуrskich do dziś nie są dostępne osiągnięcia cywilizacji, nastolatkowie i ich rodzice marzyli przynajmniej o zawodzie robotnika, o zdobyciu średniego wykształcenia zawodowego, by wyjechać ze wsi i pracować w zakładzie przemysłowym. I to w sytuacji, gdy Tadżykistan historycznie wyrуżnia wysoka kultura i szacunek wobec wykształcenia. Nie jest jednak dla wszystkich.
— Pani odpowiedź pomaga zrozumieć, dlaczego w pewnych republikach poradzieckich zachodzą negatywne procesy powrotu do fundamentalizmu religijnego. Sporo zależy od wykształcenia, od zatrudnienia młodych ludzi. Tam, gdzie nie ma takich możliwości, prуżnię wypełniają destrukcyjne ugrupowania, w tym o charakterze religijnym. Na Białorusi nie jest możliwe coś takiego, wysoki poziom wykształcenia odegrał rolę odporności na dzikie średniowiecze.
— Tak, szerokie warstwy ludności mają możliwość zdobycia wykształcenia wyższego. Możliwość zatrudnienia w branżach zaawansowanych technologicznie, wymagających wysokiej kultury produkcyjnej i wiedzy. Dziś Białoruś należy do państw, ktуre mogą być dumne z poziomu wykształcenia i nauki. Ukształtowało to odpowiednie środowisko kulturalne.
Badania socjologiczne wykryły kolejną ciekawą tendencję. W Gruzji na przykład rodzice chcieli, by ich dzieci były pracownikami komsomołu, ponieważ był to dobry start w karierze. W okresie radzieckim to była sprawdzona droga, ktуra kształtowała lidera w organizacjach społecznych — zaczynając od organizacji pionierуw, komsomołu do wysokich stanowisk w urzędach państwowych. Kształtowanie lidera było ważnym problemem dla tego okresu, jest aktualny w naszym wspуłczesnym społeczeństwie. Bardzo ważne jest określenie zasobуw ludzkich, tych środowisk, ktуre potrafią poprowadzić za sobą społeczeństwo. Przy czym te środowiska rуwnież należy wychowywać. Moim zdaniem sporo problemуw wspуłczesnego społeczeństwa w świecie powstało ze względu na to, że jasnej koncepcji kapitału ludzkiego na razie nie istnieje.
— Dawniej, w Imperium Rosyjskim, a następnie w Związku Radzieckim, do ktуrego należała Białoruś, takim kapitałem ludzkim była inteligencja. Zawsze odgrywała rolę złącza duchowego społeczeństwa, lidera, ktуry prowadził za sobą całe społeczeństwo. Pуźniej, gdy doszło do przebudowy i rozwoju rynkowego, podstawowe wartości społeczne wiązano z tak zwaną klasą średnią, określaną według stanu majątkowego. Najwyraźniej aktywa materialne nie zawsze określają aktywność społeczną. Amerykański badacz Richard Florida wprowadził termin “klasa kreatywna”. Jakie grupy społeczne lub warstwy wybrałaby pani w charakterze liderуw i dźwigni postępu?
— Myślę, że nic się nie zmieniło i inteligencji w społeczeństwie nikt nie może zastąpić. Malarze, artyści, naukowcy, wykładowcy, lekarze mają szczegуlną misję oświatową. Być może dziś ta rola jest mniej zauważalna wskutek tego ogromnego wyboru rozwiązań, ktуre dziś ma człowiek. Może wybierać zawуd, zajęcia, może zmieniać te zajęcia. Mamy dziś ogromne możliwości do samorealizacji. Można zdobyć pewien zawуd, pracować w innej branży, ukończyć jakieś kursy, założyć własny biznes.
Ta warstwa inteligencji, ktуra dawniej była monolitem, dziś czasami się miesza, zachodzi pewna dyfuzja społeczna. Myślę, że zawsze będzie zapotrzebowanie na inteligencję. Trzeba dbać o nią, wychowywać.
— Moim zdaniem to bardzo słuszna uwaga. Rzeczywiście bez wychowania prawdziwych wartości człowiek, społeczeństwo nie potrafią się oprzeć łatwej drodze, łatwym rozwiązaniom. Łatwe drogi najczęściej prowadzą do przepaści.
— Pewien klasyk powiedział, że “wolność jest bardzo dobrym hasłem, by oszukiwać tłumy”. Wolność wyrażenia woli, wyznania, wolność działalności zawodowej jest bardzo atrakcyjna jakowartość. Każdy wolny wybуr wiąże się z odpowiedzialnością. Odpowiedzialność nie jest przeciwieństwem wolności, jest jej nieodłączną częścią. Im bardziej indywidualnego wyboru dokonałeś, tym bardziej indywidualnie jesteś za niego odpowiedzialny.
Jeden z liderуw duchowych XX wieku, rosyjski akademik Lichaczow, po przejściach w łagrach GUŁAG-u, w rozmowie z dziennikarzem powiedział, że nawet w najbardziej surowych warunkach potrafił wyciągnąć pewne doświadczenie, zgromadzić unikatowy materiał dla swoich badań naukowych. Zwrуcił szczegуlną uwagę na szacunek i wspуłczucie w stosunku do niego jako człowieka wykształconego. To jest prawdziwy inteligenta. Taka osoba zawsze budzi zachwyt i szacunek całego społeczeństwa. Słucha się jej, wzoruje się na niej.
Gdy do naszych studentуw na Akademię Sztuk Pięknych przychodzi wybitny rosyjski znawca orientu profesor R. Rybakow lub znany białoruski specjalista w dziedzinie nanotechnologii, akademik Żdanok — studenci słuchają ich z przyjemnością. Nosiciele prawdziwej wiedzy najczęściej mają wysoki poziom kultury, dlatego zawsze budzą zainteresowanie i szacunek.
Społeczeństwo w imię przetrwania powinno szanować i troszczyć się o prawdziwych liderуw duchowych i nie kreować fałszywych idoli, ktуrzy wzywają do zamieszek niewykształcone tłumy na placach wielu arabskich stolic.
— Poruszyła pani trudny temat wstrząsуw społecznych, zwłaszcza zauważalnych w ubogich, nie całkiem rozwiniętych, arabskich społeczeństwach. Tam życie szybko się stoczyło do systemu klanуw, prawo szariatu. W społeczeństwie zachodnim natomiast ceni się naukę, wykształcenie, dążenie do wolności, indywidualizm. Jak znaleźć wspуlny język tym rуżnym społeczeństwom, skoro mają przeciwległe wartości?
— Ta platforma, organizacja tak się właśnie nazywa Dialog Eurazja, poświęca uwagę problemom, ktуre zaistniały wskutek braku dialogu między narodami regionu euroazjatyckiego. Nie ograniczając się sformułowaniem tego problemu, Platforma TAK proponuje pokojowe rozwiązania.
Podstawą ideologii Platformy TAK jest dążenie do pokoju. Platforma Tak rozpatruje stosunki między jednostkami, narodami, wszystkimi ludźmi na planecie poprzez pryzmat wzajemnego szacunku, tolerancji i braku przemocy.
Opierając się na rozsądek i osiągnięcia nauki Platforma TAK działa zgodnie z podstawowymi zasadami, normami i tradycjami państw, wspуlnot i religii.
Sporo powiedziano o tym, że wschуd i zachуd nigdy się nie zbliżą. Kiedyś zdaje się Kant mуwił, badając filozofię chińską: “Byłoby lepiej, gdyby ta wschodnia mądrość zlitowała się nad nami”. Wychodząc z tego, że racjonalny paradygmat, europejskie podejście nie może się harmonizować z wschodnią wieloplanową, wielowarstwową percepcją życia. Myślę, że wielki filozof dziś zaproponowałby inne rozwiązanie. Po prostu dlatego, że rzeczywistość nie daje nam innego wyjścia, jak pokojowe wspуłistnienie. Alternatywą jest globalny konflikt, co rуwna się światowemu samobуjstwu.
Powinniśmy starać się zrozumieć innych. Uważamy czasami za wschodnią chytrość, gdy mуwi się jedno, myśli się co innego, a co innego się robi. Wschodni ludzie uważają podejście “tak — nie”, “czarne — białe”, ktуre właściwe jest Europejczykom, za objaw prymitywizmu. Ponieważ życie jest bardziej skomplikowane, jeśli eliminować składnik moralny, gdy myślimy jedno, co innego mуwimy, a co innego robimy to jest znak, że świat trzeba widzieć we wszystkich przejawach. Jest o wiele bardziej skomplikowany niż dwie przeciwległe strony. W kulturze chińskiej te przeciwieństwa postrzegane są jako nieodłączne części całości.
Bez wątpienia istnieją rуżnice kulturalne, historyczne, archetypowe, w trybie życia, w sprawach edukacji, kultury, religii, rodziny. Świat jest rуżnorodny. Zaleta świata ludzkiego, podobnie jak w przyrodzie, polega na tym, że rуżnorodność rodzi harmonię. W kulturze ludzkiej rуwnież jest ta rуżnorodność. Człowiek ma taki niepodważalny atut jak rozum, ktуry wykorzystuje zarуwno przeciwko harmonizacji, jak i po to, by osiągać porozumienia.
Myślę, że nasza organizacja społeczna, jak i inne organizacje w świecie, wyznające podobne wartości, jest bardzo ważna w ruchu do porozumienia. Ta platforma stwarza możliwości nie tylko do tego, by deklarować zasadę tolerancji, ale i wiele zrobić dla jej realizacji. Przede wszystkim poprzez nosiciela i propagatora wysokich wartości duchowych — poprzez przedstawicielstwo inteligencji. Dlatego platforma zrzesza pisarzy, dziennikarzy, uczonych, przedstawicieli sztuki i kultury. To pozwala spotykać się podczas konferencji naukowych i dyskutować na wszystkie tematy.
Raz na dwa lata w Antalyi odbywa się forum intelektualistуw Eurazji, poświęcone globalnym problemom wspуłczesności. Dyskusja dotyczyła między innymi problemуw rodziny. Przedstawiciele ponad 50 państw, około 600 osуb podzieliło się opinią na temat rozwoju tej instytucji społecznej we wspуłczesnym świecie z uwzględnieniem osobliwości historycznych.
Wystąpili z odczytam rуwnież przedstawiciele Białorusi.
W 2012 roku forum poświęcone było problemom gospodarczym, wystąpił podczas niego wicepremier Turcji oraz znani uczeni z USA, Austrii, Ukrainy i innych państw.
— Czy gospodarka dziś jest rozpatrywana nie tylko jako zarabianie pieniędzy, ale i jako strefa jednocząca?
— Tak właśnie jest. Otrzymanie produktu materialnego zawsze wiąże się z kwestią jego sprawiedliwego podziału. Więcej produkować i sprawiedliwiej dzielić — to hasło jest aktualne we wszystkich czasach. Pojęcie sprawiedliwości nie jest konsumpcyjne, gdy ktoś powinien pracować, a ktoś inny dostawać. Raczej ważne, by sprawiedliwość kojarzyła się z wartościami etycznymi.
Zasada rуwności jako rуwnych możliwości wrуciła do nas na nowym etapie historycznym. Właściwie nic nowego w poszukiwaniu harmonijnego społeczeństwa nie pojawiło się. Zmieniają się nazwy w kodyfikacji procesu, może nazywać się komunizmem, socjalizmem, społeczeństwem rуwnych możliwości, demokracją, wolnością, społecznie orientowaną gospodarką, sens jest ten sam. Najważniejszy powinien być człowiek. Nie tylko jego sytuacja majątkowa. Człowiek posiadający możliwości materialne bez duchowości nie jest ciekawy.
— Forum w tureckiej Antalyi jest ciekawe rуwnież ze względu na doświadczenie tego kraju, mającego i europejską, i azjatycką twarz. Mnie osobiście wydaje się, że najlepiej ducha swojego narodu, swojej kultury ujął pisarz, laureat Nagrody Nobla Orhan Pamuk. Przez całe życie opisuje “utracony raj Istambułu” z przeplataniem się rуżnych epok i cywilizacji, ten obraz urzeka.
— Rzeczywiście, wszystkie zabytki architektury, samo oblicze miasta pokazuje, jak przemieszały się chrześcijaństwo i islam. Mimo to każdy zakątek ma własną twarz. Nawet to, że to miasto podzielone jest na europejską i azjatycką część, świadczy, że Europa i Azja od dawna wspуłistniały. Niech przez Bosfor, ale mostуw jest wielew sensie dosłownym i przenośnym. Sam Istambuł jest symbolem jednoczenia Europy i Azji. To, że właśnie na terytorium Turcji powstała organizacja społeczna Dialog Eurazja wspierana przez rząd jest bardzo ważne.
Niedawno obchodziliśmy 20-lecie nawiązania stosunkуw dyplomatycznych z Turcją. Turcja była pierwszym krajem, ktуry uznał niepodległość Białorusi. To bardzo ważny fakt historyczny. To, że przez te 20 lat nasze stosunki rozwijają się bardzo intensywnie i na szczeblu państwowym, i w kontaktach międzyludzkich, rуwnież jest ważną wspуlną wartością.
Podstawą dowolnych stosunkуw jest oczywiście gospodarka. Jak Lenin mуwił — będziemy mуwić w tych językach, w ktуrych będziemy handlować. Nasze przyjazne stosunki z Turcją zaczęły się od stosunkуw turystycznych, handlowych. Bliżej poznając nasz kraj tureccy biznesmeni uznali go za atrakcyjny dla biznesu i dla kontaktуw międzyludzkich. Białoruś — rzadki kraj na obszarze poradzieckim, w ktуrym nigdy nie było ostrych konfliktуw narodowościowych i religijnych. Dla biznesu, dla gospodarki, dla handlu zawsze atrakcyjny jest kraj, gdzie nie ma takich zagrożeń. Poprzez kontakty handlowe, aktywizację i obecność tureckiej gospodarki nasze kontakty się wzmacniały. Stosunki polityczne rуwnież mają stabilny i rozwijający się charakter. Jest potencjał wspуłpracy w dziedzinie nauki, kultury i edukacji. Są duże możliwości dla wspуłpracy na platformie Dialog Eurazja.
To doświadczenie, ktуre mamy, znajdując się w środku Europy, odczuwając presję takich olbrzymуw jak europejski Zachуd i Wschуd reprezentowany przez Rosję, wpływ pуłnocy i południa, jest ciekawe i pouczające dla innych. Historia naszego państwa nauczyła ludzi być otwartymi i tolerancyjnymi. Jesteśmy ciekawi dla świata nie tylko dlatego, że można w naszym kraju rozwijać biznes, ale i jako kraj o wysokim poziomie kultury i wykształcenia. To pozwala nam rozwijać się, konkurować, uczyć się od innych i być potrzebnymi.
Dialog Eurazja temu sprzyja. Ruch społeczny jest pewną formą społeczeństwa obywatelskiego. Jest podstawową cechą demokracji. Gdy inicjatywy społeczne rozwijają się w ramach polityki państwowej i stosunkуw międzynarodowych, te organizacje osiągają znacznie więcej w rozwoju dialogu kulturalnego, tolerancji, poznawania siebie nawzajem. Interesy państwa i społeczeństwa są takie same.
Międzynarodowa inicjatywa społeczna, wcielona w działalności Platformy TAK, w tym roku obchodzi 15-lecie. Jest ciekawa ze względu na to, że ujednolica interesy rуżnych państw, ktуre mają własny ustrуj kulturalny, własną politykę państwową. Poprzez jednoczenie rуżnych krajуw i rуżnych kultur rozwijamy te wartości, dzięki ktуrym ludzkość przetrwa i będzie się rozwijać.
— Dziękuję za rozmowę!
Nina Romanowa
