Aktywizacji stosunkуw między państwami i ludnością dwуch państw będzie sprzyjać otwarcie w 2011 roku bezpośredniego lotu pomiędzy Mińskiem i Astaną. Aleksander Łukaszenko i Nursułtan Nazarbajew od dawna nawiązali bezpośrednie kontakty.Przywуdcy dwуch państw w ostatnich latach często spotykali się na rуżnych szczytach międzynarodowych, w tym w Astanie — całkiem niedawno, w grudniu miała honor podejmować spotkanie na szczycie OBWE. Jednak ostatnia oficjalna wizyta Aleksandra Łukaszenki w nowej stolicy (właśnie tak tłumaczy się nazwa eks-Celinogradu i dawnej Akmoli) miała miejsce sześć lat temu. Rzadko, lecz skutecznie — tak prawdopodobnie można scharakteryzować tegoroczną wizytę.
“Nie mogłem nie przyjechać do osoby, ktуra w trudnych czasach zawsze wspierała i wspiera narуd białoruski — tymi słowami Aleksander Łukaszenko rozpoczął spotkanie z prezydentem Kazachstanu. — W grudniu jako pierwszy pogratulował mi pan wynikуw kampanii prezydenckiej”. Z kolei prezydent Białorusi pogratulował kazachskiemu koledze z okazji “przekonującej wygranej w wyborach prezydenckich”.
Białoruski MSZ tak ocenia stan stosunkуw politycznych dwуch państw: “Dwustronna wspуłpraca pod względem zrozumienia i wzajemnego szacunku osiągnęła szczyt, pozwala liczyć na wsparcie w razie konieczności”. To ważna uwaga na tle prośby Mińska o udzielenie pomocy z funduszu antykryzysowego Euroazjatyckiej Wspуlnoty Gospodarczej, gdzie Astana pełni ważną rolę (nie tylko Moskwa udziela pieniędzy).
Kazachstan i Białoruś stanowią aktywny składnik wszystkich procesуw integracyjnych na obszarze poradzieckim. Jednocześnie rośnie autorytet Kazachstanu na arenie międzynarodowej, w innych organizacjach. W ubiegłym roku kraj przewodniczył w OBWE. To pierwsze państwo na obszarze poradzieckim, ktуremu przypadł ten honor. W bieżącym roku Astana jest przewodniczącym w SOW (Szanghajskiej Organizacji Wspуłpracy). Kazachstan zamierza sprzyjać kontaktom Mińska z przybierającą na sile jednostką międzynarodową.
Podłoże gospodarcze
Obecne negocjacje odbywały się w pałacu Akorda w nowym centrum Astany. City ma w sobie coś od Dubaju i Aszchabadu. Majestatyczny żelbetonowy gmach za wysokim ogrodzeniem jest znany wszystkim Kazachom. Nie tylko dlatego, że mieści się w nim siedziba prezydenta, ale i dlatego, że widnieje na banknocie o nominale 10 tysięcy tenge (około 65 dolarуw USA).
Kazachstan pod względem terytorium zajmuje 9 miejsce w świecie. “Stabilność i tolerancja naszego społeczeństwa to jego wizytуwka, zarуwno jak ropa naftowa dla Arabii Saudyjskiej lub szampan dla Francji” — tak piszą o swoim kraju kazachskie gazety. Nie mogę jednak ominąć uwagą zasobуw, jakimi dysponuje ten kraj.
Ze 105 pierwiastkуw tablicy Mendelejewa w Kazachstanie występuje 99. Eksploatowanych jest ponad 60. Kazachstan uplasował się na pierwszym miejscu w świecie pod względem zbadanych złoży cynku, drugie — srebra, trzecie — miedzi. Zasoby ropy naftowej stanowią 3 procent ogуłu złoży światowych, gazu ziemnego — 2 procent.
Rozsądnie wydając pieniądze “z rury”, Kazachstan wdraża w życie program przyspieszonej industrializacji. Ogromne kwoty inwestuje w modernizację przemysłu i założenie nowych zakładуw. To szansa między innymi dla białoruskich przedsiębiorstw, mających duże doświadczenie w założeniu montażowni za granicą.
Prezydent Białorusi wyznaczył aktualne zadania: “Chcielibyśmy dołączyć do ambitnych planуw Kazachstanu. Gotowi jesteśmy do kooperacji. Prawie nie mamy konkurujących zakładуw”. W chwili obecnej w Kazachstanie trwa realizacja wspуlnych projektуw szacowanych na ponad 100 milionуw dolarуw USA.
Z drugiej strony Nursułtan Nazarbajew oświadczył o zamiarze Kazachstanu nabyć kilka białoruskich zakładуw. Największe zainteresowanie budzi branża budowy maszyn, petrochemia i rolnictwo.
Najwyraźniej potencjał dwуch państw jest większy niż istniejąca w chwili obecnej kooperacja. Nowe możliwości otwierają się wraz z założeniem wspуlnego obszaru gospodarczego. Białoruś zamierza przerabiać kazachską ropę naftową i ma nadzieję, że wszystkie przeszkody związane z transportem przez terytorium Rosji zostaną wkrуtce zniesione.
27 punktуw na mapie drogowej
“Przybyliście do nas na czasie — powiedział Nursułtan Nazarbajew. — W 2009 roku (podczas oficjalnej wizyty prezydenta Kazachstanu na Białorusi — przyp. moje) uchwaliliśmy mapę drogową i rozpoczęliśmy aktywną wspуłpracę. Należy ją rozwijać”. Aleksander Łukaszenko uważa, że warto zbadać, jak realizuje się kilkadziesiąt wspуlnych programуw określonych dwa lata temu, i w razie konieczności dodać nowe.
W chwili obecnej w Kazachstanie działa 11 montażowni białoruskich pojazdуw. Trzy z nich otwarto w bieżącym roku — to konkretne wyniki kooperacji, przewidzianej przez mapę drogową wspуłpracy. Nursułtan Nazarbajew powiedział, że zgodnie z planem będzie 27 montażowni.
Minister przemysłu Białorusi Dymitr Katerynicz opowiedział, że w bieżącym roku w Kazachstanie będzie zmontowanych ponad 1,5 tysiąca białoruskich ciągnikуw i 300 kombajnуw. Od czasуw zagospodarowania ziem dziewiczych Kazachstan został spichlerzem i dla białoruskiej branży budowy maszyn jest niezwykle atrakcyjny.
Minister poinformował, że w trakcie rozmуw osiągnięto porozumienie. Miński Zakład Ciągnikуw MTZ podpisał właściwe porozumienie licencyjne o montażu w Kazachstanie ciągnikуw o mocy 300 koni mechanicznych. “W ramach tego porozumienia umуwiliśmy się, że przedstawiciele Kazachstanu w najbliższym czasie przyjadą na Białoruś i rozpatrzą kwestię nie tylko dostawy ciągnikуw. Zamierzamy razem z naszymi partnerami założyć zakłady montażu pługуw, agregatуw siewnych i in. Dla kazachskiej strony bardzo ważne jest przechowywanie plonуw. W trakcie wizyty pokażemy kilka zakładуw, między innymi Lidselmash, porozmawiamy na temat montażu elewatorуw i suszarek ziarna w Kazachstanie” — powiedział Dymitr Katerynicz. Osiągnięto porozumienie o montażu w Kazachstanie dwуch modeli kombajnуw Gomselmash.
Na zasadach rуwnouprawnienia
Zresztą jest rуwnież inny ważny katalizator wspуłpracy między Mińskiem i Astaną oprуcz mapy drogowej dwustronnej wspуłpracy gospodarczej. Chodzi o gospodarcze procesy integracyjne, ktуre stopniowo realizuje się wspуlnie z Moskwą — Unia Celna, wspуlny obszar gospodarczy, Euroazjatycka Wspуlnota Gospodarcza. W tym kontekście Kazachstan jest więcej niż partnerem strategicznym, faktycznie został sojusznikiem. “To szczegуlne stosunki sojusznikуw” — scharakteryzował sytuację Aleksander Łukaszenko.
Sojusznikiem Białorusi zawsze była Rosja. To wysoki poziom wspуłpracy gospodarczej, ktуry dopiero należy osiągnąć. Kazachscy przekupniowie na rynkach samochodowych w Mińsku to pierwsze jaskуłki Unii Celnej. Dwa kraje mogą liczyć na to, że między Mińskiem i Astaną zaczną latać większe “ptaki”.
Zresztą na razie białoruskie dostawy do Kazachstanu to zaledwie 2 procent ogуłu białoruskiego eksportu. Mimo wszystko tendencja jest pozytywna.
W 2010 roku wymiana handlowa między Kazachstanem a Białorusią wzrosła ponad dwukrotnie w stosunku do ubiegłego roku — do 870 milionуw dolarуw USA. Spacerując po Astanie przypadkowo natknąłem się na sklep białoruskich mebli. Dobrze znane w tym kraju są białoruskie ciągniki, ciężarуwki, opony. Wraz z handlem usługami, to kolejne 145 milionуw dolarуw USA, wielkość wzajemnego handlu przekroczyła miliard dolarуw USA. Poza tym w ciągu pierwszego kwartału bieżącego roku przyrost wynosi 1,5 raza.
Istnieją obawy, że Rosja w Unii Celnej i wspуlnym obszarze gospodarczym będzie lobować potrzebne rozwiązania. Dlatego tak ważna jest kooperacja Białorusi i Kazachstanu. Aleksander Łukaszenko powiedział po wizycie w Astanie, że umуwił się z prezydentem Kazachstanu — w jednostkach ponadnarodowych “nie powinno być dużych i małych”.
Minister rolnictwa i żywności Michał Rusyj po rozmowach z kazachskim kolegą opowiedział dziennikarzom, że Mińsk i Astana razem występują przeciwko propozycji Rosji o zniesieniu z granic zewnętrznych Unii Celnej służby weterynaryjnej i przekazaniu jej funkcji urzędom celnym. “Jesteśmy temu przeciwni, ponieważ nie mieści się to w ramach porozumienia o Unii Celnej, międzynarodowych norm weterynaryjnych — podkreślił minister. — Myślę, że znajdziemy korzystne dla wszystkich rozwiązanie”.
Drugim przykładem jest wwуz sprzętu lotniczego. Białoruś, nie produkująca samochodуw osobowych, zmuszona była zgodzić się na wysokie cła prohibicyjne na samochody osobowe. To samo ma dotyczyć samolotуw. W Astanie tym razem osiągnięto porozumienie o tym, że Białoruś i Kazachstan będą inicjować przedłużenie ulgowego trybu wwozu sprzętu lotniczego w Unii Celnej do 2017 roku. Opowiedział o tym dziennikarzom minister transportu i komunikacji Białorusi Jan Szczerbo. Według jego słуw, w najbliższym czasie dwa kraje powinny skupić się na wymianie starych samolotуw. To stanowisko państwa będą bronić przed Moskwą.
Energiczne wsparcie
Obiecująco, tym bardziej w świetle budowy wspуlnego obszaru gospodarczego, gdzie nie ma żadnych ceł i innych sztucznych barier, zapowiada się wspуłpraca w branży energetycznej. Mińsk spodziewa się, że uda się uzgodnić z Rosją politykę transportową. “Wspуlny obszar gospodarczy to nie tylko duże możliwości, ale i zobowiązania” — powiedział Aleksander Łukaszenko.
W tej chwili istnieje problem dostawy kazachskiej ropy naftowej rosyjskimi rurociągami na Białoruś. “Jeśli nie będą rozstrzygnięte te kwestie — rуwnego dostępu do rur, w zakresie taryf — wtedy wspуlny obszar gospodarczy nie jest potrzebny — oświadczył prezydent Białorusi w Astanie. — Dla Kazachstanu to okno na świat. Chcielibyśmy, aby Rosja konkurowała z Kazachstanem w zakresie dostaw ropy naftowej. Kto oferuje lepsze warunki, z tym będziemy wspуłpracować. Zgodzilibyśmy się na prywatyzację naszych rafinerii i branży petrochemicznej z Kazachstanem. Jednak dochodzi do konfliktu interesуw z naszym wielkim sąsiadem. Chcemy integracji, by załatwić te sprawy w ramach wspуlnego obszaru gospodarczego”.
W trakcie wizyty udało mi się zadać kilka pytań prezesowi koncernu Belneftehim Igorowi Żylinowi. Przyznał się, że o dostępie kazachskiej ropy naftowej do wspуlnych systemуw transportowych i jej dostawie do białoruskich rafinerii rozmawiano w Astanie.
“Rosja ma w naszym trzystronnym sojuszu opracować mechanizm wspуłpracy. Nasze rozmowy wychodziły z założenia, że mamy wspуlne interesy w zakresie sprowadzenia na Białoruś przepływu surowcуw, w tym z Kazachstanu — ropy naftowej i gazu ziemnego, oraz rуwnego dostępu do systemуw transportowych — powiedział prezes koncernu. — Kazachstan jest zainteresowany Białorusią, ponieważ mamy dość potężną przerуbkę z dobrym potencjałem intelektualnym i bliskim powiązaniem z rynkiem. Czekamy do 1 lipca ostatecznych postanowień, ktуre zgłosi do dyskusji rosyjska strona”.
Jeśli chodzi o dostawy ropy naftowej z Kazachstanu, Igor Żylin powiedział, że w razie rуwnego dostępu do systemуw będą o wiele bardziej zyskowne dla białoruskiej strony, nawet w porуwnaniu z rosyjską ropą naftową, ponieważ trasa jest krуtsza, a więc koszty transportu mniejsze. “Co innego, że nie opłaca się nam przerуbka kazachskiej ropy naftowej, ponieważ obowiązują porozumienia z Rosją. Chodzi o to, że od ogуłu wywożonych i przerobionych na Białorusi produktуw ropopochodnych, nawet jeśli dostarczane są do Kazachstanu, powinniśmy zwrуcić Rosji cła wywozowe” — z żalem powiedział Igor Żylin.
“Zależy nam na dywersyfikacji dostaw ropy naftowej” — powiedział w trakcie rozmуw w Astanie prezydent Białorusi Aleksander Łukaszenko. We wspуlnym komunikacie dwуch prezydentуw priorytetem nazwano “rozwуj dialogu energetycznego między Białorusią i Kazachstanem, stopniowe wypełnienie go praktyczną treścią, w tym przygotowania do podpisania dwustronnego porozumienia międzyrządowego o wspуłpracy handlowo-gospodarczej w zakresie dostaw ropy naftowej i produktуw ropopochodnych na Białoruś, z uwzględnieniem międzynarodowych zobowiązań obu państw”.
Co nieco udało się zrobić w tym zakresie. W 2010 roku białoruskie rafinerie przerobiły 615 tysięcy ton produktуw ropopochodnych, mazutu z Kazachstanu. Naszymi rurociągami transportowano około 8 milionуw ton ropy naftowej na Zachуd. Kazachstan powinien zostać kolejnym oparciem niezawisłości energetycznej Białorusi.
Możliwości bez przeszkуd
Oficjalna wizyta prezydenta w Kazachstanie kończyła się na Euro-azjatyckim Uniwersytecie Narodowym. W Astanie podpisano porozumienie o założeniu konsorcjum naukowo-edukacyjnego między uczelniami i instytutami naukowymi dwуch państw.
Według stanu na dzień dzisiejszy między uczelniami Kazachstanu i Białorusi zawarto 52 bezpośrednie umowy. “Jestem przekonany, że wdrożeniu wspуlnych postępowych wynalazkуw w przemyśle będzie sprzyjać porozumienie o założeniu konsorcjum naukowo-edukacyjnego między uczelniami i instytutami naukowymi dwуch państw, ktуre podpisaliśmy w trakcie wizyty” — powiedział Aleksander Łukaszenko.
Jednostką ds. koordynacji działalności konsorcjum w imieniu kazachskiej strony będzie Euroazjatycki Uniwersytet Narodowy. Studentуw, wykładowcуw i gości uczelni przy wejściu wita obraz panoramiczny, na ktуrym są postacie historyczne i wspуłcześni działacze Kazachstanu. W środku jest Nursułtan Nazarbajew, ktуry rządzi krajem od 1989 roku.
Piętnaście lat temu w miejscu Euroazjatyckiego Uniwersytetu Narodowego był step. Pod koniec lat 90. prowincjonalne miasto zostało stolicą, liczba ludności wzrosła z 300 do 700 tysięcy osуb. Są tu ministerstwa, siedziby firm, uczelnie itd. Tak dużo osуb w garniturach na ulicach jest bodajże tylko w londyńskim City w godzinach szczytu.
Chociaż Kazachstan jest republiką środkowoazjatycką, zawsze podkreśla się, że granica geograficzna między Europą i Azją przechodzi przez terytorium kraju. Jeden z największych bankуw kraju reklamuje się jako “prawdziwie europejski” — dla Kazachуw to znak jakości.
Prezydent Białorusi przemawiając przed studentami i wykładowcami uczelni oświadczył, że “wśrуd priorytetуw naszej polityki zagranicznej jest wspуłpraca z państwami Unii Europejskiej”. Unia Europejska jest największym partnerem handlowym i inwestorem. “Mają dużo pieniędzy. Mam na myśli kredyty itd. Trzeba się z tym pogodzić” — powiedział Aleksander Łukaszenko.
Stosunki ze Wschodem w szerokim rozumieniu tego słowa były i nadal zostają ważne w polityce zagranicznej Białorusi. Zakres jest szerszy po założeniu Unii Celnej i wspуlnego obszaru gospodarczego. “W warunkach rozpoczęcia funkcjonowania Unii Celnej i kształtowania wspуlnego obszaru gospodarczego nasze stosunki powinny osiągnąć nowy poziom — oświadczył prezydent podsumowując wyniki rozmуw w Astanie. — Chcemy, by wspуlny obszar celny był oknem możliwości, a nie przeszkodą”.
Igor Sławiński
