Пачаў пiсаць гэтую замалёўку, i адразу з’явiлася ў думках, усплыла нечакана такая не апошняя акалiчнасць, як тое, чым пакрытая вулiца. Не кожная, канешне, але ў большасцi — там, дзе вёскi ды паселiшчы больш буйныя, там, дзе жыхароў, а значыць, i павозак усялякiх больш, аж не прапхнуцца бывае. Тут, канешне, мог бы хто мне запярэчыць. Вось дзiвак! Чым збiраецца здзiўляць — пакрыццём дарогi. Адразу ж асфальт у думкi прыходзiць. Не, я не пра яго. Гэта сучасная рэч i вельмi ўсiм звыклая.
Хоць i яго не ўсюды сустрэнеш. Я пра другое пакрыццё — пра каменнае, пра нашу брукаванку, цi каменку, як дзе яе называюць, пра шашу.
Перакажу невялiкi дыялог, якi, верагодна, з цягам часу забыўся б, знiк бясследна ў шэрагу новых, не менш цiкавых сустрэч ды размоў. Але ж давялося мне сесцi пiсаць замалёўку пра вясковую вулiцу, i размова гэтая адразу прыйшла ў галаву.
Дык вось. Адбыўся той самы дыялог з вельмi даўнiм маiм знаёмым, дзядулем Уладзiкам, у якога я ўжо якi год запар купляю бульбу, а часам i яблыкi. У мяне ёсць свой невялiчкi садок з яблынямi сучасных сартоў. А вось у старога Уладзi ўсе сарты ранейшыя, якiя ён цi з жартам, цi ўсур’ёз называе брахоцкiмi — па iменi гаспадара колiшняга маёнтка, ад якога нават захаваўся сядзiбны дом, дзе i зараз працуе вясковая школа. На гэты ж раз ехаў я да яго зусiм з iншай нагоды. Ад агульных знаёмых выпадкова даведаўся, што дзядуля трохi прыхварэў у канцы вясны. Купiў нешта з прадуктаў ды лекаў у аптэцы i з ранiцы рушыў у вёску.
Старому, мабыць, было лепей, бо сустрэў ён мяне на ганку. Шырока раскiнуўшы рукi, абнялiся. Вядома ж, гаспадар адразу пацягнуў мяне да стала. Да гасцiнцаў з горада дадалося нешта i з хатнiх прыпасаў. Адразу было бачна, што мае гарадскiя пачастункi i блiзка не ляжалi з вясковымi прысмакамi, на першы погляд, даволi звычайнымi, але ад паху i выгляду якiх адразу засвярбелi рукi, захацелася ўсё гэта пакаштаваць хоць па невялiчкiм кавалачку.
Але галоўнае — гэта размова са старым Уладзiкам. Бо ведаў ён шмат чаго, памяць у яго была на зайздрасць. Багатае жыццё старога, як прыгоднiцкi раман, было перасыпанае падзеямi i неверагоднымi здарэннямi. Неяк выпадкова зачапiлi тэму пра шашу — так у гэтай вёсцы казалi пра каменнае пакрыццё вулiцы.
— Як чую, — перахапiў гаворку гаспадар, — мабыць, час такi, а мо так i заўсёды было, вынаходнiцтвам людзi з большым i большым задавальненнем займаюцца. Вось i наконт дарогi — хочуць, як я разумею, вечную дарогу цi вечнае дарожнае пакрыццё вынайсцi.
А дарогу тую вечную ўжо даўно, сынку, вынайшлi! Ты толькi што па ёй да мяне прыехаў. Трохi падтрасае задняе месца, але ж нiколi не загразнеш, у лужынах па вушы сядзець не будзеш.А я, цi паверыш, удзельнiчаў у яе будоўлi. Было гэта перад самымi саракавымi… Ну, непасрэдна не клаў каменьчыкi, але за ўсiм сачыў, усё бачыў, як тое робiцца, запамiнаў, у жыццi не пашкодзiць.
Вядома ж, я не прамiнуў прычапiцца да старога, каб падзялiўся ўспамiнамi, як будавалi «вечную» дарогу.
I атрымалася з нашай гутаркi цэлая лекцыя пра тое, як будаваць тую самую шашу. Калi трошкi скарочана — дык вось вам i iнструкцыя. Ад кожнага двара прывезцi па два-тры вазы камення з поля. А там старэйшыя таксама сачылi, якi матэрыял для такой важнай справы падыдзе. Ля кожнай брамы ўздоўж вулiцы так гэтыя горы камення доўгi час i ляжалi. Чакалi, каб усе сабралiся, каб матэрыялу хапiла адразу. Дзе дарога — цi вулiца — павiнна была iсцi, выкапалi ў зямлi «карыта», грунт раслiнны на локаць, не меней. У гэтае «карыта», цi ложа дарогi, зноў жа на падводах нацягалi добрага жвiру, пяску насыпалi, утрамбоўвалi яго хто нагамi, хто драўлянымi даўбешкамi з ручкамi. Яшчэ чакалi, каб дажджоў прайшло колькi. Вада, вядома, пясок трамбуе не горш за чалавека. Далей пачынаецца самае галоўнае, самае карпатлiвае i адказнае.
— Цяпер разумею, — сказаў дзядуля, — што для справы гэтай таксама людзi з вопытам цi як яго… во, з практыкай патрэбныя былi. Не кожнаму каменьчык класцi давяралi. Як памятаю, у пачатку дарогi нешта ў пясок закопвалi, цi то медзякi, цi то падковы старыя. Цяпер ужо i не скажу. Тры-чатыры майстры на дарозе ўкленчвалi. Перад сабой каменьчык да каменьчыка выкладвалi, трохi назад падавалiся i зноў перад сабой каменьчык да каменьчыка… I галоўным сакрэтам падзялюся, уважлiва слухай.
Калi да кожнага лiтаральна каменьчыка прыгледзецца, у iм адзiн бок нейкi больш пляскаты быў i трохi шырэйшы за астатнiя. Здаецца, гэтым бокам дагары класцi трэба. А вось i не! Менавiта iм унiз i трэба.
Бо пясок, якi памiж камення засыпацца потым будзе, заклiньвае iх, яны як у пастку, атрымлiваецца, пападаюць. Не варухнеш, не дастанеш, не выб’еш. На вякi! Сакрэт маленькi, але ж надта ўдаленькi. Вось чаму гэтыя дарогi i сёння ляжаць i яшчэ век ляжаць будуць… калi не разбяруць цi асфальтам не зальюць. Пыталiся, навошта залiваць. А бач, трасе тое самае месца нязручна.
Расказаў дзядуля Уладзiк, як унук яго нядаўна ўгаварыў з’ездзiць да аднаго вельмi вядомага турыстычнага аб’екта.
— Добра зрабiлi, шыкоўна. Нам паглядзець на такi цуд хораша, ды i гасцям не сорамна паказаць, пахвалiцца. Але ж бачыў ды нагамi сваiмi адчуў, як там вакол брукаванку паклалi. Цi то майстры перавялiся, цi то грошай на майстроў тых пашкадавалi. Не ведаю. Калi пашкадавалi, то ў вынiку тое i атрымалi. Колькi людзi хадзiць будуць, столькi… Ат, што казаць… Каб мы ў свой час так сваю шашу збудавалi… Вочы i сёння ад людзей хавалi б…
Ехаў назад ад старога Уладзiка па вулiцы ягонай вёскi. У кожным каменьчыку, здавалася, адбiвалася сонца. I сапраўды, каменьчык да каменьчыка. Вось бы так заўсёды — тады б тое на вельмi доўга, мо нават на вякi.
v-cvirko@bk.ru
