Адкрыццё адзінага ў краіне Цэнтра міфалагічнага турызму паток турыстаў, спадзяюцца ў Бярэзінскім біясферным запаведніку, істотна павялічыць.
Усё пачалося з Балотніка
— Як вы думаеце, што гэта? — азадачвае нас на міфалагічнай сцежцы, паказваючы на пянёк з люстэркамі, наш гід і аўтар усяго праекта Аляксей Рымша. І, заўважыўшы ўсеагульнае здзіўленне, працягвае: — Гэта дом кладніка. Але гэта не азначае, што ён сам тут жыве. Тут здзяйсняецца чараўніцтва. Трэба паглядзець у люстэрка, каб кладнік зазірнуў у вашы вочы і зразумеў, што жаданне шчырае. Тады яно абавязкова збудзецца.
Трапляючы на гэтую сцежку, акунаешся ў своеасаблівы чароўны свет, у якім абсалютна шчыра хочацца верыць у рэальнасці кожнага персанажа і сімвала. Можа, гэта асаблівасці чалавечай натуры? Ну не ўспрымаем мы лекцыі, нам тэатр падавай. Што ўжо казаць пра дзяцей? Гэтую акалічнасць калісьці адзначылі аўтары праекта Аляксей і Елізавета Рымша.
— Усё пачалося з Балотніка, — успамінаюць яны, — нашага першага тэатралізаванага персанажа, які існаваў у запаведніку больш за пяць гадоў. Мы заўважылі, што ён лепш за ўсіх даносіць да дзяцей пасыл аб ашчадным стаўленні да прыроды. Гэтая ідэя стала фарміравацца далей, абрастаць падрабязнасцямі і новымі персанажамі. Мы прапанавалі яе развіць да Цэнтра міфалагічнага турызму, і наша мара пры дапамозе аб'яднання «Адпачынак у вёсцы» ў рамках маштабнага праекта «Садзейнічанне пераходу Беларусі да «зялёнай эканомікі» ПРААН/ЕС у выніку спраўдзілася.
Дарэчы, унікальная рыса нашых міфічных персанажаў у тым, што яны не добрыя і не дрэнныя. Залежыць усё ад твайго стаўлення да прыроды. Аляксей Рымша прыводзіць прыклад: скажам, не сячэш лес — ніхто цябе не пакрыўдзіць.
— Продкі сучасных беларусаў лічылі, што кожны прыродны куток — лясы, балоты, вадаёмы, палі — меў сваіх «заступнікаў» — лесуноў, балотнікаў, палевікоў і шмат каго яшчэ. І адносіны чалавека з прыродай рэгуляваліся гэтымі істотамі. Калі ты паводзіў сябе правільна, ні адзін з іх не рабіў табе нічога дрэннага. Але варта толькі адступіцца ад правіл прыродакарыстання, цябе тут жа караюць адплатай.
А ці быў Зюзя?
Адрадзіць міфы ў Беларусі, дзе да гэтага часу з вуснаў у вусны перадаюцца гісторыі пра дзіўных жыхароў лесу, з аднаго боку, здавалася задачай простай, з другога — складанай. Згадка ў пісьмовых крыніцах з'явілася досыць позна. І гэта прычына сцвярджаць, што нашы міфы не такія даўнія, як у Старажытнай Грэцыі. Гэта было досыць крыўдна. Акрамя таго, інтэрнэт мільгае інфармацыяй, якую не заўсёды можна браць у разлік, — часцяком гэта пераклады і міфы суседніх народаў. Дык дзе знайсці ісціну?
Сутыкнуўшыся з праблемай, распрацоўшчыкі сталі шукаць чалавека, які ведаў бы пра беларускія міфы ўсё. І ён знайшоўся. Супрацоўнік Нацыянальнага прэс-цэнтра гісторык Дзмітрый Скварчэўскі, які, дарэчы, абараніў не так даўно кандыдацкую дысертацыю па тэме астранамічных ведаў у ВКЛ у XIV—XVII стагоддзях. Дарэчы, дзве часткі ў ёй прысвечаны міфалогіі і яе сувязі з нябеснымі целамі. Але тэмай міфалогіі вучоны займаўся і да гэтага.
— Праца ў праекце была хутчэй як хобі, захапленне. Але гэта было цікава і мне самому. Працавалі над канцэпцыяй з дызайнерамі. Заняло гэта год-паўтара. У нас было шмат спрэчак, у прыватнасці, аб персанажах. Калі адкрыць інтэрнэт, там шмат персанажаў «кабінетных», XIX стагоддзя, якіх, напрыклад, згадвае ў сваіх працах Павел Шпілеўскі. Той жа Зюзя, які ва ўсіх на слыху. Але акрамя Шпілеўскага, пра яго ніхто і ніколі не згадваў. Дызайнеры — не спецыялісты. Вядома, яны штудзіравалі тое, што маглі знайсці ў адкрытых крыніцах па беларускіх міфах, і прапаноўвалі гэтых персанажаў. Тады прыйшлося сесці і скласці для іх спісы. Рыхтаваў ім выпiску з крыніц па апісанні персанажаў. Па гэтай жа прычыне ўзгаднялі тэкст экскурсій. Не хацелася, калі нас наведаюць спецыялісты, адчуваць сябе ніякавата.
У аснову Музея міфалогіі легла канцэпцыя сусветнага дрэва.
— Быў камень, у які ўдарыла маланка, і там вырас дуб. У многіх міфалогіях, і беларускай у тым ліку, ён з'яўляецца сімвалам сусветнага дрэва. Гэта тое дрэва, якое аб'ядноўвае падземнае царства, свет людзей і неба. Усе падарожжы па музеі — ад уяўных каранёў да вяршыні міфалагічнага дрэва. Дарэчы, паводле слоў Дзмітрыя Скварчэўскага, многія экспанаты музея маюць сакральны сэнс.
— Напрыклад, калі глядзець на экспазіцыю вясны, мы ўбачым галінкі бярозы. Сёмуха — свята вясны, вясновай расліннасці, зеляніны і маладых жанчын. У гэты дзень было прынята збіраць галінкі дрэў і ўпрыгожваць імі дамы і падворкі. Галінкі лічыліся моцнымі засцярогамі, якія захоўваюць здароўе і дабрабыт. І многія гэтыя сімвалы і традыцыі захаваліся па сённяшні дзень.
Адрадзіць міфы ў нашай краіне, дзе да гэтага часу з вуснаў у вусны перадаюцца гісторыі пра дзіўных лясных насельнікаў, з аднаго боку, было задачай простай, з другога — вельмі складанай.
Я турыста не баюся
Казаць пра тое, што Бярэзінскі біясферны запаведнік ды і ў цэлым Лепельшчына адчувалі недахоп у турыстах, не прыходзіцца. Па словах намесніка старшыні Лепельскага райвыканкама Аляксандра Аксяновіча, на Лепельскі раён прыпадае чвэрць ад усяго турызму на Віцебшчыне. А запаведнік, шмат у чым дзякуючы яго кіраўніцтву, забяспечвае пастаянны турыстычны прырост. Толькі ў мінулым годзе плюс склаў каля 40%.
— Тут бывае шмат гасцей. Прадстаўнікі Японіі, Кітая, Прыбалтыкі... Больш за 40 тысяч турыстаў наведалі запаведнік у мінулым годзе, з іх каля 10% — замежныя. Думаю, адкрыццё адзінага ў краіне Цэнтра міфалагічнага турызму гэты паток павялічыць, стане нейкім раённым брэндам. Хоць сам запаведнік даўно стаў брэндам усёй краіны. Чакаем росту міжнароднага турызму. Тым больш у запаведніка ёсць і шэраг іншых ідэй, пад якія плануецца таксама прыцягваць міжнародныя сродкі. Спадзяёмся, Еўрасаюз пазнае нас лепш і трохі актывізуецца. У рэгіёне таксама з расійскімі партнёрамі актыўна развіваецца паляўнічая галіна. Каля 1,5 млн долараў укладзена паляўнічай гаспадаркай, ідзе сур'ёзнае будаўніцтва базы адпачынку, спарткомплексу.
Але ці гатовыя да прытоку турыстаў, у тым ліку замежных, у самім запаведніку? Дырэктар Андрэй Пракошын да такой перспектывы ставіцца вельмі спакойна.
— Нашы экскурсаводы валодаюць англійскай, французскай, нямецкай мовамі. І ў нас бывае шмат замежнікаў. Асабліва па лініі навуковага супрацоўніцтва. Так што мы да павелічэння колькасці турыстаў гатовыя. Іншая справа, што ў нас шэраг аб'ектаў забраніраваны на многія месяцы наперад. Максімум мы можам размясціць у нас каля 200 турыстаў.
Паслугі запаведніка могуць быць рознымі. Тут можна спыніцца на гадзіну-дзве, а можна адправіцца з гідам у займальнае падарожжа.
— Мы пашыраем спектр паслуг, магчымасцей для актыўнага і цікавага адпачынку. Мае супрацоўнікі прапануюць выйсці за межы запаведніка, і мы гэта робім. У мінулым месяцы, напрыклад, абкаталі маршрут да Полацка па Дзвіне на байдарках. Самы доўгі ў нас пакуль тыднёвы маршрут: спачатку турысты два дні едуць на веласіпедах, а потым перасаджваюцца на байдаркі і ідуць ад вярхоўя Бярэзіны ў Докшыцкім раёне да возера Палік на поўдні запаведніка.
Цэнтр міфалагічнага турызму і яго дзіўныя элементы — яшчэ адна адметнасць запаведніка. Але ці выйдзе аб'ект за рамкі рэгіёна? Пра гэта мы запыталіся ў Дзмітрыя Скварчэўскага.
— Пакуль у музеі мы перш за ўсё акумулюем міфы краю. Гэта асноўная мэта. Тым больш што нават у міфічных персанажаў рэгіёнаў ёсць асаблівасці. Напрыклад, у русалкі Палесся ёсць ступа, у лепельскай яе няма. І гэта таксама важныя дробязі. Хоць у музеі мы гаворым пра агульную міфалагічную канцэпцыю. У глабальным плане, вядома, хацелася б, каб цэнтр аб'яднаў усе. І фестываль міфалогіі, які прайшоў тут у мінулым годзе, стаў першым крокам у гэтым кірунку.
veraart14@mail.ru
Фота аўтара
