Чаму рэжысёр не заўсёды шукае прадзюсара і што цікава замежнаму гледачу

Учора завяршыўся ХХIII Мінскі міжнародны кінафестываль “Лiстапад”. Як і заўсёды, ён быў багаты як на тытулаваныя шэдэўры сучаснасці, так і на зусім свежыя работы, сусветная прэм’ера некаторых з іх адбылася ў Мінску. Сярод такіх стужка, якая ўвайшла ў праграму дакументальнага кіно нацыянальнага конкурсу, “Вецер ведае, што я дома”. Гэта чарговая работа айчыннага рэжысёра Дзмітрыя МАХАМЕТА, які жыве і працуе цяпер у Францыі. Распавядае стужка пра лёс звычайнай беларускай вёскі і яе жыхароў. Да гэтай тэмы, не вельмі распаўсюджанай у мастацтве, аўтар падступіўся не ўпершыню.

— Дзмітрый, гераіня вашай стужкі — бабуля, якая вяртаецца на лета ў родную вёску і ў часова пакінутай хаце спрабуе адрадзіць сваё жыццё. Карціна, дзе ўсе дзеючыя асобы непрафесійныя акцёры, чапляе тым, што камера быццам бы падглядвае за гераіняй. Як вы дамагліся такога эфекту?

— Пачну з таго, што галоўная дзеючая асоба — мая бабуля Лідзія Пятроўна Латош. Ёй ужо 90 гадоў, таму на зіму мае бацькі забіраюць яе з родных Малых Азёрак, што на Мастоўшчыне, у Мінск. А ўлетку прывозяць на некаторы час на малую радзіму. У тым годзе і я пабываў разам з бабуляй у Малых Азёрках. Мы жылі разам пяць тыдняў. Ніякага сцэнарыя ў мяне не было, як і не задумваў ніякіх пастановачных сцэн. Проста праз аб’ектыў камеры стараўся заўважыць, чым жыве бабуля. Гэта дробязі, з якіх і складаецца наша жыццё: як яна прыбіраецца ў хаце і на падворку, пра што размаўляе з суседкай і са сваімі дзецьмі, як бавіць час. Па сутнасці, я здымаў рэчаіснасць, у якой апынулася жанчына сталага ўзросту. Ужо потым усе малюнкі вясковага жыцця дзякуючы мантажу сплёў у адну суцэльную гісторыю. Дадаткова, каб узмацніць эфект прысутнасці, запісваў гукі прыроды, якія аздабляюць карціну.

Бабуля насамрэч мала звяртала на мяне ўвагі падчас працы: ці здымаю, ці камеру выключыў. Справа ў тым, што ў гэтай жа вёсцы, у той самай хаце, інтэр’еры якой сталі дэкарацыямі фільма, нарадзіўся я. І ў нас з бабуляй былі заўсёды вельмі блізкія, даверныя адносіны. Таму ў карціне мая гераіня паводзіць сябе даволі вольна, натуральна: яна прызвычаілася да камеры.

— Першапачаткова вы замаўлялі стужку на “Лістапад” пад назвай “Ты сюды больш не вернешся”. Чаму на выхадзе вырашылі перайменаваць работу?

— “Вецер ведае, што я дома” — назва больш паэтычная, асабліва ўлічваючы тое, што мая бабуля ў свой час пісала байкі, прыпеўкі і вершы. І адзін з іх называецца “Сумна ветру без мяне”. Гэта, ведаеце, калі праводзіць паралель, як кажуць, дома і краявіды самыя мілыя, і сцены нават дапамагаюць. Менавіта на гэта, перайменоўваючы стужку, я хацеў пакінуць спасылку.

Дарэчы, прэм’ерны фільм — гэта своеасаблівы працяг гісторыі пра мастоўскую вёсачку. У 2012 годзе я здымаў “Восень” пра тое, як мая бабуля шукае зламанае бурай галлё ў лесе, каб пратапіць хату. А ў 2006-м выйшаў фільм “Малыя Азёркі”. Гэта аповед пра людзей, якія насяляюць вёску. Прычым рабіў не проста статычныя партрэты, а імкнуўся перадаць іх вобразы ў дынаміцы: як яны жывуць, як працуюць у полі, як чакаюць у госці дзяцей.

— Атрымліваецца, вашы работы паказваюць лёс беларускай вёскі?

— Не, такую мэту не ставіў. Усе гэтыя гісторыі вельмі персанальныя. На першым плане — мой род і мая малая радзіма, якая з цягам часу неўзабаве змяняецца. За Малымі Азёркамі я назіраю з дзяцінства, адтуль тыя вобразы, якія застануцца з намі, ужо дарослымі, назаўсёды. А мэта была не вярнуцца ў дзяцінства, а паказаць, як ператвараецца тое месца, якое стала маёй калыскай.

Тым не менш я імкнуўся стварыць у фільме дыстанцыю, каб атрымалася ў пэўнай ступені ўніверсальная гісторыя. Каб раскрыць тэму глыбей, а глядач змог суаднесці мой вопыт з уласным прыкладам.

— Мне падалося, што “Вецер ведае, што я дома” адлюстроўвае эпоху, у якую мы жывём. Калі мы кажам пра сцэны фільма, то ваша бабуля рыхтуецца да выбараў Прэзідэнта, скардзіцца дзецям на тое, што патрэбна пакасіць траву на падворку, як рэкамендуе старшыня сельсавета, ведае навіны краіны і роднай вёскі… Ці цікавыя ўсе гэтыя тэмы замежнаму гледачу?

— Мяркуючы па тым, якія водгукі былі на першую гісторыю маёй бабулі, адлюстраваную ў стужцы “Восень”, так. Фільм праехаўся па розных фестывалях у Францыі. І можна зрабіць выснову: замежнаму гледачу цікава тое, што адбываецца ў нас. Многія зазначаюць галоўнае: нам, беларусам, пашанцавала захаваць тую тонкую і таемную сувязь з малой радзімай, глыбінную культуру нашых продкаў, чым не могуць пахваліцца тыя ж французы.

Але неправільна будзе казаць, што інтарэс у замежнікаў толькі да тэмы ўсяго беларускага. Сёння жывём у такім свеце, дзе ўсё вельмі блізка, межы размываюцца. Людзі глядзяць тое, што цікава. Увагу звяртаюць на фільм, у які нешта ўкладзена. Але гэта неабавязкова значыць, што глядач шукае ўніверсальнасць у сучасных лентах. Ён ацэньвае рознасць менталітэтаў. Да прыкладу, светаадчуванне ў беларусаў і французаў рознае. Французы ніколі не змогуць стаць беларусамі, і наадварот. На маю думку, цікава ў фільмах менавіта тое асяроддзе, менталітэт той нацыі, пра якую ідзе гаворка.

— Дзмітрый, пазалетась вы прадстаўлялі ў асноўнай праграме “Лістапада” свой фільм “Мяжа Нарвілішак”. Стужка расказвае пра мяжу — геаграфічную і ментальную — мястэчка, якое ў 1939 годзе адышло да Літвы. Фільм зняты ў супрадукцыі з Францыяй. “Вецер ведае, што я дома” вы зрабілі без дапамогі прадзюсараў. Чаму?

— Таму што лічу, што не заўсёды творцы варта шукаць прадзюсара. Калі ведаеш, што канкрэтна ты хочаш, і на гэта патрэбныя грошы, ты мусіш шукаць фінансаванне. А калі нараджаецца ідэя праекта, якая дазваляе табе быць у больш інтымных зносінах з тым, каго ты здымаеш, то нават і аператара запрашаць не патрэбна. Выдаткі ў гэтым выпадку мінімальныя. Мабыць, я б толькі жадаў мець лепшую камеру і чалавека, які б дапамог мне з мантажом у працы. Але гэта неістотныя пажаданні.

З іншага боку, тое, што ў цябе ёсць прадзюсар, яшчэ не гарантыя поспеху тваёй работы. Залежыць усё ад самога рэжысёра, ад таго, што ён зробіць. Нават калі ёсць вялікія грошы, можа атрымацца і няякасны фільм. Гэта факт.

— Нельга не заўважыць, што за некалькі гадоў у скарбонцы дакументалістаў свету з’явіліся і “венецыянскі леў”, і “берлінскі мядзведзь”. Нават у оскараўскія лонг-лісты ўсё часцей трапляе дакументальнае кіно. Напрыклад, славенская “Х’юстан, у нас праблемы” ці ўкраінская “Украінскія шэрыфы” — гэтыя стужкі таксама паказалі ў гэтым годзе на “Лістападзе”. Няўжо дакументалістыка становіцца неверагодна папулярнай?

— Мне здаецца, проста цікава кіно, якое адлюстроўвае рэчаіснасць. Хаця ёсць рэжысёры, якія працуюць больш касмапалітычна. Мы нават можам і не пазнаць, дзе гэты фільм здымаўся і з якой краіны яго рэжысёр, але ў ім адлюстраваныя галоўныя тэндэнцыі развіцця свету. А ён цяпер дзякуючы глабалізацыі вельмі зменлівы.

Што тычыцца пракатаў на фестывалях, то лічыцца за вялікі гонар удзельнічаць у праграме таго ці іншага кінематаграфічнага форуму. Але трапіць на любы еўрапейскі фестываль вельмі цяжка: высокая канкурэнцыя. З дасланых трох-чатырох тысяч фільмаў на конкурс адбіраецца толькі дзевяць-дзесяць. І калі ты ў намінацыі — гэта поспех.

Дзмітрый Махамет нарадзіўся ў 1975 годзе ў Малых Азёрках Мастоўскага раёна. Пасля заканчэння Беларускай акадэміі мастацтваў працаваў мастаком анімацыйных фільмаў. Затым пераехаў у Францыю, дзе скончыў школу сучасных мастацтваў Лё Фрэнуа ў 2005 годзе. Вучыўся на курсе Шанталь Акерман. У Лё Фрэнуа пачаў займацца кіно. З таго часу яго фільмы былі паказаны на Міжнародным фестывалі “Сінема дзю Рээль” у Парыжы, на Міжнародным фестывалі ў Лакарна, на Міжнародным фестывалі ў Клермон-Феране, на фестывалі “Лістапад”, на Міжнародным фестывалі Жана Руша, а таксама ў Французскай і Квэбэкскай сінематэках, у Музеі Жо дэ Пом.

uskova@sb.by

Фота з асабістага архіва Дзмітрыя МАХАМЕТА