«Рэйкавая вайна», Лепельская і Бягомльска-Лепельская аперацыі — як нашы партызаны набліжалі Перамогу

Краіна-партызанка

Мирный труд и спокойную жизнь белорусов в одночасье разрушила война. Враг-оккупант не скрывал своих целей – силой взять на этой территории все ценное, а потом освободить ее от населения, чтобы заселить высшей расой. Но этим планам не суждено было сбыться – сотни и тысячи мирных белорусов уходили в леса, брали в руки оружие, чтобы мстить врагу за все то горе, которое он принес на их родную землю. Партизанское движение имело общенародный характер, было массовым. Нигде враг не чувствовал себя уверенно – каждую ночь по всей стране взлетали на воздух мосты и эшелоны, склады в охраняемых гарнизонах. Партизаны и подпольщики внесли заметный вклад в разгром немецко-фашистских захватчиков и освобождение родной Беларуси.

У  гераічны і трагічны летапіс Вялікай Айчыннай вайны шмат старонак упісала Беларусь. Нашу краіну ведаюць у свеце як краіну-партызанку, дзе з ворагам змагаўся ўвесь народ. Беларусь страціла за ваенныя гады амаль трэць свайго насельніцтва. Пра тое, як разгортваўся партызанскі рух, у якіх умовах вялася барацьба з захопнікамі, наша размова з доктарам гістарычных навук, прафесарам, загадчыкам аддзела ваеннай гісторыі Беларусі Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Аляксеем Літвіным.

Ад  першых  баёў да  буйных  атрадаў

— Паважаны Аляксей Міхайлавіч! З гісторыі вядома, што партызанскі атрад пад камандаваннем Васіля Захаравіча Каржа ўступіў у бой з немцамі ўжо 28 чэрвеня 1941 года. Як увогуле разгортваўся партызанскі рух у першы, самы, бадай, складаны год вайны?

— Калі адным сказам — вельмі цяжка. Бо савецкая ваенная дактрына такой формы ўзброенай барацьбы не прадугледжвала. Меркавалася, што вораг, які адважыцца напасці на СССР, будзе разбіты магутным ударам на ўласнай тэрыторыі, перамога будзе здабыта малой крывёю. Таму аніякіх крокаў па падрыхтоўцы партызанскага руху не было. І калі нехта сцвярджае адваротнае, ён не ведае стан спраў: у той час іх не магло быць у прынцыпе. Таму разгортваць партызанскую барацьбу прыйшлося экспромтам, з чыстага ліста — адсутнічалі падрыхтаваныя кадры, матэрыяльная база, тактыка. Тым не менш першыя крокі рабіліся. Пачатак дала сакрэтная дырэктыва СНК СССР і ЦК ВКП(б) партыйным і савецкім арганізацыям прыфрантавых абласцей, якая з'явілася ў канцы дня 29 чэрвеня 1941 г., дзе ўпершыню гаварылася пра неабходнасць арганізацыі партызанскай барацьбы ў тыле ворага. Кіраўніцтва БССР аб ёй даведалася на наступны дзень у Магілёве, дзе знаходзілася ўжо пяць дзён пасля выезду з Мінска, і адразу прыступіла да яе выканання. Выступленне Сталіна па радыё 3 ліпеня, дзе прагучаў зварот аб разгортванні барацьбы ў тыле ворага, надало моцны імпульс для гэтай справы. Першага жніўня 1941 года П.К. Панамарэнка паведамляў І.В. Сталіну, што ў Беларусі дзейнічае 231 партызанскі атрад, а усяго, па даных, якія прыводзіліся на лютаўскім (1943 г.) пленуме ЦК КП(б)Б, да канца 1941 г. для барацьбы ў тыле ворага было пакінута 437 атрадаў, арганізатарскіх і дыверсійных груп, якія налічвалі больш за 7200 чалавек. Аднак замацавацца і выжыць у складаных абставінах першых месяцаў вайны змаглі далёка не ўсе. Дакументальна прасочваецца дзейнасць на тэрыторыі Беларусі ў 1941 г. 99 атрадаў і амаль столькіх жа партызанскіх груп.

Але што гэта былі за атрады і групы? Ім ставіліся пэўныя задачы: дзейнічаць на камунікацыях, рабіць засады, ажыццяўляць напады на варожыя аб’екты, а затым дзейнічаць сумесна з наступаючымі войскамі Чырвонай Арміі. Тады нават і ўявіць не маглі, што вайна будзе працягвацца некалькі гадоў...

Адсутнасць адпаведнага вопыту барацьбы, хранічны недахоп зброі і боепрыпасаў, мінна-падрыўных сродкаў, інфармацыі аб падзеях на франтах, падрыхтаваных загадзя баз для дыслакацыі, зачыстка тэрыторыі карнымі акцыямі акупантаў, варожая прапаганда — усё гэта адмоўна ўплывала на развіццё партызанскага руху ў 1941 г.

Нараўне са зброяй у тыле ворага цанілася слова праўды — аб сітуацыі на фронце слухалі ўсім атрадам.
фота svpressa.ru

Паралельна ішло асэнсаванне ролі партызанскай барацьбы ў сучаснай вайне. У гэтым сэнсе лічу недаацэненай ролю першага сакратара ЦК КП(б)Б Панамарэнкі. Панамарэнка, у той час член Ваеннага савета Заходняга, а потым Цэнтральнага фронта, да якога сцякалася інфармацыя аб падзеях у тыле ворага, літаральна закідваў Сталіна дакладнымі запіскамі аб неабходнасці арганізацыі партызанскага руху, што беларусы гатовы змагацца, але патрэбны зброя, мінна-падрыўныя і сродкі сувязі. Усяго гэтага, між іншым, тады вельмі востра не хапала Чырвонай Арміі на фронце. Але саму ідэю ён данёс да Сталіна, і да канца 1941 года быў падрыхтаваны праект стварэння Цэнтральнага штаба партызанскага руху. Пасля таго як немцаў разбілі пад Масквой, стала зразумела, што іх слабае месца — расцягнутыя камунікацыі, па якіх і трэба біць. Сталін гэта добра разумеў, таму і ўзвёў партызанскі рух у ранг стратэгічнага фактара. Ужо пазней, з палітычных разлікаў, ён не аднойчы называў партызан другім фронтам.

Разам з тым, калі аб'ектыўна разглядаць гісторыю, трэба прызнаць: каб партызанскі рух сапраўды стаў часткай агульнай барацьбы з ворагам, спатрэбіліся час, вялікія высілкі і арганізатарская работа партыйна-дзяржаўных і ваенных органаў краіны. Аднак гэта не магло б адбыцца без шырокай падтрымкі гэтага руху насельніцтвам Беларусі.

— Арганізоўваць можна тых, хто здольны арганізавацца. Што можна сказаць пра склад і рост партызанскіх сіл, пра найбольш значныя аперацыі?

— Калі казаць пра арганізацыю, то трэба адразу адзначыць як паваротны момант стварэнне ў канцы мая 1942 года Цэнтральнага штаба партызанскага руху (ЦШПР), франтавых і рэспубліканскіх штабоў партызанскага руху — сістэмы цэнтралізаванага кіраўніцтва ім. Да гэтага моманту партызаны паказалі сваю сілу — трымалі так званыя Суражскія вароты — разрыў у 40 км у лініі фронту, а таксама шэраг партызанскіх зон: Кастрычніцкую, Клічаўскую, Любанскую, Расонскую, якія былі вызвалены ад захопнікаў, дзе была адноўлена савецкая ўлада. Дык вось, ЦШПР пачаў планаваць аперацыі па зрыве нямецкіх перавозак, узнікла ідэя «рэйкавай вайны». І другое — узнаўляліся сувязі з пакінутымі ў тыле партыйнымі і камсамольскімі арганізатарамі партызанскага руху, з іх запатрабавалі справаздачы. Словам, з'явіўся каардынуючы орган. З Масквы закідвалі арганізатарскія і разведвальна-дыверсійныя групы, людзей, мэта якіх была адна — стварэнне партызанскіх атрадаў і актывізацыя баявой дзейнасці. І вынік быў — колькасць партызан павялічвалася. Трэба адзначыць, што рост колькасці байцоў у атрадзе не заўсёды вёў да павышэння баяздольнасці — у лес прыходзілі мясцовыя жыхары, якія не мелі вайсковай падрыхтоўкі, у тым ліку без зброі. Зразумела, былі і так званыя акружэнцы. Але колькасць партызан пачынаючы з вясны 1942-га пастаянна ўзрастала. Да канца 1942 года ў 430 партызанскіх атрадах са зброяй у руках змагаліся больш за 50 тысяч чалавек. За 1943 год у партызаны прыйшло яшчэ больш за 96 тысяч чалавек, 85 працэнтаў з іх былі мясцовымі жыхарамі. Дзейнічала больш за 830 партызанскіх атрадаў, 690 з іх былі аб'яднаны ў 144 брыгады.

Партызаны плануюць новую аперацыю.

Вайна  ў  тыле  ворага

— Наколькі эфектыўна ваявалі гэтыя злучэнні? Што можна сказаць пра вынікі баявой работы партызан?

— Да канца года партызаны разграмілі 333 гарнізоны і 217 валасных упраў, ачысцілі ад фашыстаў 20 зон і ўтрымлівалі пад сваім кантролем каля 60 працэнтаў акупаванай тэрыторыі Беларусі. Нават калі разглядаць толькі нямецкія дакументы гэтага перыяду, можна зрабіць выснову: акупантам давялося весці пастаянную вайну ва ўласным тыле, з вялікай цяжкасцю ўтрымліваць асноўныя камунікацыі.

Толькі адзін прыклад. У верасні 1942 года быў створаны Беларускі штаб партызанскага руху. Ён падрыхтаваў «План развіцця партызанскага руху і дзеянняў партызанскіх атрадаў зімой 1942—1943 гг. па ўсёй БССР». ЦШПР замацаваў за кожнай брыгадай і атрадам раёны дыслакацыі і баявых дзеянняў, а таксама ўчасткі чыгункі для правядзення аперацыі па зрыве чыгуначных перавозак ворага. План праводзіўся ў жыццё з 1 лістапада 1942 года па 1 мая 1943 года. Вынікі былі старанна прааналізаваны ЦК КП(б)Б, штабамі партызанскага руху. Найбольшы ўрон праціўніку быў нанесены на магістралях Мінск — Гомель, Орша — Жлобін, Пінск — Гомель. На магістралях Баранавічы — Мінск — Орша, Смаленск — Віцебск — Дзвінск уздзеянне партызан аказалася больш слабым, па-за ўздзеяннем аказаліся дарогі заходніх абласцей, у тым ліку такія вузлы, як Брэст, Беласток, Гродна і іншыя. Гэтыя і іншыя недахопы былі ўлічаны пры складанні плана развіцця партызанскага руху на летні перыяд 1943 года, у аснову якога была пакладзена актывізацыя дзейнасці партызан на ўсіх найважнейшых камунікацыях ворага ў кірунку фронту.

— Адзін з самых вядомых эпізодаў партызанскай барацьбы — «рэйкавая вайна». Якія вынікі яна мела?

— Беларускія гісторыкі падлічылі, што ў чэрвені 1943 года беларускія партызаны пусцілі пад адхон 601 эшалон, а ў разгар бітвы пад Курскам (ліпень—жнівень) падарвалі 761 эшалон і 2 бронецягнікі праціўніка. У сярэднім штодня партызаны рабілі 36 дыверсій, 32 з якіх затрымлівалі рух. Эфектыўнасць баявых дзеянняў на чыгуначных камунікацыях групы армій «Цэнтр» характарызуецца наступнымі паказчыкамі: у красавіку 1943 г. прайшло 1033, у жніўні — 991, у лістападзе — 798 эшалонаў. Да сярэдзіны жніўня было падарвана 94,5 тыс. рэек.

Надзвычай выніковай і эфектыўнай стала дыверсія ў ноч на 30 ліпеня на станцыі Асіповічы — знішчаны чатыры эшалоны, 67 вагонаў са снарадамі і авіябомбамі, 28 цыстэрнаў з гаручым, 12 вагонаў з харчаваннем, 5 танкаў «Тыгр», 10 бронемашын, іншая баявая тэхніка.

Так прыходзілася выносіць параненых з бою з карнікамі.
фота myhistori.ru

Баі  дні  і  ночы

— У якіх умовах давялося ваяваць партызанам, якім было становішча на акупаванай тэрыторыі Беларусі?

— З першых дзён акупацыі немцы адчулі пагрозу і імкнуліся радыкальнымі сродкамі знішчыць на корані любое супраціўленне. Словы Гітлера аб тым, што заклік Сталіна развязвае немцам рукі і дазваляе расстраляць кожнага, хто коса гляне ў іх бок, выконваліся дасканала: публічныя расстрэлы, шыбеніцы, карныя аперацыі па зачыстцы тэрыторыі — такім убачыла насельніцтва Беларусі новы германскі парадак. У канцы 1941 г. немцам падавалася, што яны дасягнулі поспеху. Аднак з вясны 1942 года стала зразумела, што не ўсё так проста. Запушчаны карны механізм працаваў, а жаданых вынікаў не было. Наадварот, партызанскі рух інтэнсіўна пашыраўся. Карныя экспедыцыі, так званыя пацыфісцкія акцыі набылі з 1942 года характар пастаянных баявых дзеянняў і былі накіраваны не толькі на знішчэнне партызанскіх сіл, але і насельніцтва партызанскіх зон. Партызаны разбуралі камунікацыі войскаў, не давалі немцам карыстацца рэсурсамі з тых вялікіх тэрыторый, якія яны кантралявалі. Таму акупанты імкнуліся знішчыць як партызан, так і базу партызанскай вайны — населеныя пункты партызанскіх зон, асноўную крыніцу падтрымкі партызанскай барацьбы. Зараз часам можна пачуць, што партызаны былі галоўнай прычынай знішчэння мірнага насельніцтва. Лагічна было б задаць тады пытанне наконт вынішчэння нацыстамі яўрэяў. Вынішчэнне славянскага насельніцтва было наступным этапам у планах нацыстаў, толькі справай часу. План «Ост», пра які мала хто ведаў, але практыку яго ажыццяўлення добра зведалі насельніцтва партызанскіх зон і патрыёты-падпольшчыкі, бо яго акупанты выконвалі бездакорна.

Вельмі цяжкім для партызан Беларусі быў перыяд з восені 1943-га да лета 1944 г. Шчыльнасць нямецкіх войскаў у выніку іх выгнання з тэрыторыі Расіі і Украіны значна павялічылася, што давала падставы спадзявацца на поспех, прыцягваючы для барацьбы з партызанамі, акрамя ахоўных і паліцэйскіх, значныя рэгулярныя вайсковыя часці і злучэнні, авіяцыю.

— Але і сілы партызан значна ўзраслі. На гэты час прыпадаюць аперацыі, у якіх удзельнічалі шматлікія партызанскія злучэнні, якія цесна каардынавалі сваю дзейнасць з вайскоўцамі. Што можна сказаць пра іх?

— Сапраўды, партызаны сталі значнай сілай, на якую разлічвалі ў штабах Чырвонай Арміі, калі планавалі аперацыі па вызваленні тэрыторыі Беларусі ў 1943—1944 гг. Напрыклад, Лепельская аперацыя ў кастрычніку 1943 года, калі на дапамогу Заходняму фронту, які меў намер нанесці ўдар у накірунку Оршы, сцягнулі 10 партызанскіх брыгад, для ўдзелу ў разгроме гарнізонаў у Лепелі, Камені, Бачэйкаве. Яны звязвалі сілы вермахта, рвалі камунікацыі, парушалі забеспячэнне.

У гэтым шэрагу распрацоўвалася Бягомльска-Лепельская дэсантная аперацыя. Яна была часткай стратэгічнага плана, згодна з якім на плацдарм, які ўтрымліваўся партызанамі, павінны былі скінуць паветраны дэсант. Але вайна ўнесла свае карэктывы. Немцам, дзякуючы прыцягненню значных, у тым ліку франтавых сіл (137 танкаў, 235 гармат, 70 самалётаў), удалося блакіраваць 16 партызанскіх брыгад Полацка-Лепельскай зоны агульнай колькасцю 17 185 чалавек, лінія пабудаваных партызанскіх абарончых пазіцый складала 230 км. Кіраўніцтва баявымі дзеяннямі партызан зоны ажыццяўляла аператыўная група ЦК КП(б)Б і ЦШПР на чале з Героем Савецкага Саюза палкоўнікам Уладзімірам Елісеевічам Лабанком.

Галоўная мэта гэтай самай буйной за гады вайны аперацыі супраць беларускіх партызан — забяспечыць асноўны шлях падвозу жывой сілы і тэхнікі для 3-й танкавай арміі — дарогу Віцебск—Лепель і ліквідаваць Полацка-Лепельскую партызанскую зону.

Цяжкія кровапралітныя баі працягваліся да 5 мая 1944 г. і закончыліся знакамітым прарывам ва Ушачах, аб чым нашчадкам сведчыць вядомы мемарыял на месцы гэтай гістарычнай падзеі ля Ушачаў, дзе пазначаны імёны 1450 загінулых партызан.

Значнымі былі і страты з нямецкага боку. Партызанскія дакументы паведамляюць аб стратах забітымі і раненымі каля 20 тыс. салдат і афіцэраў.

Адначасова з гэтым у красавіку—чэрвені 1944 г. баявыя  аперацыі супраць партызан  ажыццяўляліся па ўсёй акупаванай тэрыторыі Беларусі. Найбольш буйной з іх была карная аперацыя супраць партызан Барысаўска-Бягомльскай і Сенненска-Аршанскай партызанскіх зон («Кармаран», «Баклан»), якая пачалася 22 мая і доўжылася да 23 чэрвеня, калі бягомльскім і сенненскім партызанам, заціснутым каля возера Палік і ў домжэрыцкіх балотах, прыйшла на дапамогу Чырвоная Армія.

Асабліва цесным было ўзаемадзеянне партызан і часцей Чырвонай Арміі ў час правядзення аперацыі «Баграціён». Роля партызан у гэтым сэнсе яшчэ не атрымала належнай адзнакі.

Таму невыпадкова, на наш погляд, кіраўніцтва БССР надавала ўвагу мітынгам і партызанскім парадам у Мінску і абласных гарадах як сведчанню ролі і значэння партызанскага руху ў барацьбе з ворагам.  

Шмат партызан маюць урадавыя ўзнагароды, сярод якіх выдзяляецца медаль «Партызану Айчыннай вайны» дзвюх ступеняў.

Гутарыў Міхаіл ВАЛЬКОЎСКІ

valk@sb.by

«Привет» фрицам от Петровича

Бывший командир партизанского отряда — о своей войне

Кузнечная пила из металла для ампутации конечностей, измельченное стекло против гонореи, фильтрованный талый снег вместо дистиллированной  воды — с такой укладкой военфельдшер, организатор и командир партизанского отряда Алексей Петрович отвоевывал у смерти раненых.

Алексей Иванович радушно встречает корреспондента «Р» и тут же  приглашает в операционную и в свой штаб. Конечно же,  не в реальный — просит сделать это в воображении.  Он уже прошел этот путь в жизни. И победил. Как? Ветеран Великой Отечественной войны поделился своей историей.

Сыновний  долг

Военфельдшера Алексея Петровича война настигла в Бийске. 521-й стрелковый полк 133-й стрелковой дивизии направили на фронт.

Алексей ПЕТРОВИЧ.
фото сергея лозюка
— Под Вязьмой началась бомбежка, — Алексей Иванович ступает на военную дорогу памяти. — А в бою около Ярцево 22 июля получил пулевое ранение в грудь. После госпиталя попал в строительный батальон на Центральный фронт, где воевали в основном лопатами да топорами. Занимались укреплениями. Я оказывал помощь больным и раненым.

Но вскоре фашисты  окружили фронт. Предлагали сдаваться в плен. Но фельдшера, как будущего партизана, лес укрыл. Вскоре Алексей Петрович организует партизанскую группу.

— Не мог я одним лечением заниматься. Тем более что немцы расстреляли отца и мать, — Алексей Петрович говорит так, будто видит перед собой врага. Голос сильный, как перед наступлением. — Мои родители были связаны с партизанским отрядом Сергеева и Покровского. Устраивали засады, подрывали железную дорогу, эшелоны.

Мой собеседник открывает деревянную шкатулку — выпускает джинна войны. Военный билет среди прочих документов: «С октября 1941 по июль 1943 года командовал группой, потом отдельно действующим отрядом «Петровича» Минской области».

Это в мирное время в лес ходят по грибы да ягоды, а партизаны собирали брошенные артиллерийские снаряды, винтовки, пулеметы. Их было действительно как грибов:

— Из Москвы в отряд прибыла группа специалистов, чтобы обучить нас подрывному делу. Я лично подорвал четыре эшелона.

 Вспоминает, как грели снаряды:  «Ставили на костер, чтобы тол расплавился. Выливали в формы и применяли потом для подрыва мостов и железнодорожных путей. Вначале было легко, а потом все сложнее. Полицаи и немцы патрулировали. Эшелоны порожняком пускали. Лежишь в снегу со снарядом, наблюдаешь. Как только прошли подставные вагоны — бегом к дороге, снаряд закладываешь и на отход. Потом ждешь, пока состав пойдет. Дергаешь за шнур — взрыв! И сразу стрельба — бьют по нам».

Партизан дышит часто. Ведь только что он мысленно подрывал эшелон.

— А один раз сами погорели. Шарики нам дали взрывательные размером  с яйцо, чтобы пережигать рельсы. Сразу применять не стали — шумно будет. А на Слуцком направлении надо было мост деревянный сжечь. Решили воспользоваться. Разложили шарики по сваям и подожгли. Фейерверк получился эффектный. Но мост как стоял, так и стоит. Смотрим — метрах в 300 от нас колонка немецкая с бензином. Охрана увидела пожар и  дала деру. А мы две бочки бензина откачали и сожгли уже мост по-настоящему.

Спасти  каждого

Как не мог Алексей Петрович не партизанить, так не мог и не лечить. Удивительно, но пациентов, больных гриппом или простудой, во время войны почти не было. А вот за жизнь раненых довелось побороться. Алексей Иванович помнит, как с врачами и медсестрами буквально вырывали людей у смерти.

Однажды в доме, где остановились партизаны,  взорвался снаряд. Подрывнику, который находился в тот момент в помещении, оторвало пальцы на руках. Разбило челюсть, разорвало губу, выбило зубы. Раненый был как измятый в огне эшелон. Лежа в крови, хотел добить себя, но не смог. Молил об этом жену.

— А мы с врачом взялись его оперировать. Продезинфицировали самогонкой вместо спирта.  Осколок с конфету торчит в нёбе. Удалили его. А сшить как? Тут же горло, рот. Хирург махнул рукой: мол, ничего не будет. А я не сдаюсь. Надо доделать. Кое-как соединили ткани. Убрали другие осколки. Он мне кровью всю рубашку пропитал. Хватался культей за  спину от боли. Обвязали его. Встал вопрос: как кормить, когда во рту все сшито? Язык прирос к нёбу, глотать и говорить не может. Понять его могла только жена. Трубку резиновую от клизмы в нос ввели и жидкий суп, молоко так подавали. А потом в Москву его на лечение отправили.

Спаситель и спасенный случайно встретились после войны. На улице. Оказалось, живут в одном доме, только в разных подъездах!

Землянка, шалаш, палатка под парашютом, деревенский дом в любой момент могли превратиться в операционную. Оперировали где придется, лечили чем придется. В партизанской аптечке было небогато. От лихорадки — молоко с медом, против боли — самогонка.  

Брюшной тиф, холера, дизентерия — третья сила на войне. Предотвратить опасные инфекции было очень сложно, но Алексей Петрович этого добился. Не допустил ни одной вспышки.

Лечебное  слово

Алексей Иванович бил врага и поэзией. Ветеран раскладывает пожелтевшие от времени листки и зачитывает несколько стихов. Он участвовал в подпольной печати. И сегодня его перо не простаивает. Теперь оно помогает ему совладать с иногда налетающей грустью.  

Победу Алексей Петрович встретил в Риге. Туда переехало  военно-политическое училище, где он служил медиком:

— Как ни странно, но мне казалось, что  рано война закончилась. Надо было еще больше бить фашистов.

В мирное время Алексей Иванович окончил Военно-медицинскую академию в Ленинграде по специальности «врач-терапевт». Заведовал здравпунктом кирпичного завода от 2-й клинической больницы Минска, работал в городском отделе здравоохранения. Алексей Петрович — отличник здравоохранения СССР, заслуженный врач республики. Сегодня в свой сто один год он читает газеты, журналы, что приносят дети, смотрит новости, чтобы быть в курсе событий, и продолжает писать стихи. Ухаживает за супругой Татьяной. Она моложе на семь лет. Недавно навещал малую родину в Узденском районе — родился очередной стих. На мой вопрос, как жить долго и здравствовать, ветеран бодро отвечает: «Работать надо. Не быть лодырем. Я вот ремонт в квартире затеял, чтобы немощным не считали».

Ольга КОСЯКОВА


Военно-боевой роман

За что Бронислав Карпенко получил благодарность от самого маршала Рокоссовского

По его военной биографии можно писать роман. Подростком ушел в партизанский отряд. После освобождения Беларуси воевал на фронте. Несколько раз был на волосок от смерти, но остался невредим. Победу встретил в Померании. За стойкость и мужество, проявленные в борьбе с немецко-фашистскими захватчиками, награжден двумя орденами Красной Звезды, орденами Славы III степени, Отечественной войны II степени, многими медалями. Получил личную благодарность от самого Рокоссовского.

Наш рассказ — о славном боевом прошлом Бронислава Викторовича Карпенко.

Ветеран Великой Отечественной войны Бронислав КАРПЕНКО.
фото александра кушнера.


Конец  мирной  жизни

Когда началась война, Брониславу было неполных 15 лет. Страшную весть о том, что Германия напала на Советский Союз, он узнал в соседней деревне:

— Наша семья жила в Мурово Березинского района, перед самой войной туда переехали из Уши. А в Черневку по выходным сельчане из окрестных деревень съезжались торговать. 22 июня мы, пацаны, тоже на рынок пошли поротозейничать. Там и услышали из громкоговорителя выступление Молотова. После сообщения о начале войны всех с рынка как ветром сдуло.

Через несколько дней через Мурово пошли разрозненные группы отступающих красноармейцев. Подавленных, растерянных, изнуренных. А уже 3 июля в деревне появились немцы. Поначалу никого не трогали, только ходили по дворам: автомат на шее, рукава закатаны, требовали от хозяек «млеко-яйко», забирали кур, гусей, свиней. Малышне предлагали шоколадки, но долго не отдавали, держали и ждали — фотографировались.

Страница из «Дневника для внука». В него Бронислав Викторович сам собрал воспоминания о своих партизанских, фронтовых и послевоенных буднях.
Началось установление нового порядка. Местным жителям запрещалось ночью выходить на улицу, собираться группами, принимать незнакомцев. За все — расстрел. А спустя пару месяцев пролилась первая кровь.

Бронислав Карпенко рассказывает:

— В сентябре был первый случай, когда все поняли: нелюди пришли. Мы, мальчишки, видели из леса, как в Мощанице приехавшие немцы расстреляли молодую пару. Фашисты заприметили во дворе девушку, схватили и с хохотом потащили в сарай. Она стала плакать, кричать. Из дома выскочил ее муж, бросился на помощь. Тогда фашист поставил их рядом и расстрелял обоих. А ведь они только за неделю до войны поженились…

Устраивали облавы, расстреливали жителей, топили в колодцах младенцев, жгли людей и дома в соседних Князевке, Осово, Белице… Молодежь и подростков угоняли в Германию. Чтобы избежать этой участи, Бронислав с двумя друзьями вырыли в лесу две землянки — прятаться. С них, можно сказать, и начался путь мальчишек в партизаны.

17-летний  партизан

Партизанские отряды появились в районе где-то к весне 1942 года. Об их существовании Бронислав Карпенко узнал по одной встрече:

— В мае 1942-го ночью к нам в дом зашли Роман Фундылер и Николай Дербан. Про Дербана мы, дети, знали, что он офицер, родом из соседней деревни, до войны, когда приезжал в отпуск, приходил к нам в школу. Дербан переговорил о чем-то с отцом, и тот вынес ему винтовку и автомат. Этот автомат я сразу узнал — недавно сам нашел его во ржи, принес домой. Отец меня отругал, оружие забрал и сказал, что выбросил в речку. Про ночной визит Дербан велел никому не говорить. Так мы и догадались, что приходили партизаны и что отец с ними связан. Тогда еще не знали, что Николай Леонтьевич Дербан — будущий командир партизанской бригады имени Щорса.

А в 1943 году 17-летний Бронислав и сам стал бойцом отряда «Победа» бригады имени Н.А. Щорса Червенско-Минской партизанской зоны. Произошло это из-за тех самых землянок. После поражения под Сталинградом и Курском немцы стали строить укрепления вдоль Березины на случай отступления войск. В эту зону и попали убежища Карпенко и его друзей. Подросткам пришлось уходить дальше в лес.

Двинулись к Червеню. У деревни Рованичская Слобода, ее называли еще партизанской столицей, встретили группу вооруженных людей. Среди них оказался односельчанин ребят — Иван Кужаль. Рассказали, что да как. Он-то и помог попасть в отряд, поручился за мальчишек перед командиром. Им, кстати, тоже оказался земляк — Николай Александрович Рабкевич, уроженец соседней с Мурово деревни Осово.

Задачу для новичков командир поставил так: дисциплина — прежде всего, каждый день до обеда — занятия по изучению оружия, а после обеда — выполнение хозработ: заготовка дров, продуктов, маскировка землянок и прочее. Месяца полтора так продолжалось. Потом начались и боевые задания. В разных операциях участвовали юный партизан Карпенко и его друзья. Правда, говорит Бронислав Викторович, сложных задач им, еще неопытным и необстрелянным, не доверяли, берегли пацанов. В основном они обеспечивали боевые операции, организовывали прикрытия, стояли в сторожевых секретных постах на подступах к партизанскому лагерю.

После освобождения Беларуси партизаны получили приказ двигаться на Минск. Пешком отряд шел километров сто. По прибытии разместились в Степянке. Все готовились к партизанскому параду. Но в этот день — 16 июля 1944 года — с самого утра Бронислав Карпенко получил задание отвезти 11 раненых бойцов на лечение в прибывший военно-полевой госпиталь. Среди них в числе тяжелораненых был тогда и его брат, тоже партизан одного из отрядов. Словом, не попал на тот парад Бронислав.

Расформировывали отряды в Лошице, там дислоцировался Белорусский штаб партизанского движения. Стали распределять кого куда, тут и выяснилось, что не хватает партизану Карпенко до 18 лет двух месяцев, а значит, призвать в армию права не имеют. Из трех партизанских бригад 38 таких парней оказалось. Всех их оставили в Минске расчищать от завалов район железнодорожного вокзала и близлежащие улицы. А как только исполнилось 18, Карпенко получил повестку в военкомат. Дальше — десятидневная подготовка, дали попробовать пострелять из разного оружия и — в маршевую роту, на фронт. В начале октября 1944-го догнал его солдат на станции Жабинка под Брестом.

С  пехотой  на  передовой

До самой Победы Бронислав Викторович воевал в составе 234-го истребительно-противотанкового артиллерийского дивизиона 142-й стрелковой дивизии 2-й Ударной армии 2-го Белорусского фронта:

— Все время — с пехотой, на переднем плане, лоб в лоб с врагом. Большинство моих однополчан погибли: если сначала нас было три батареи — около 350 бойцов, то в живых из дивизиона к окончанию войны остались только 58 человек. Не знаю, как я выжил в той мясорубке?..

Личная благодарность Брониславу КАРПЕНКО от маршала РОКОССОВСКОГО.
Особенно помнится ветерану январь 1945-го у города Пултуска, севернее Варшавы. Судьба тогда приготовила ему несколько испытаний.

Орудиям не хватало зарядов, бойцов отправили к прибывшей машине с боеприпасами. Бронислав тащил ящик снарядов, привязав его ремнем, и провалился под лед. Еле выбрался, промокший, едва не замерз — товарищи заметили, спасли.

Но самое страшное случилось на следующий день:

— На моих глазах упал боец, сраженный осколком. Наша Танечка-медсестра, девчонка совсем, 18 лет, говорит, поползем, попробуем спасти. Только выскочили из траншеи — новый разрыв снаряда. Когда развеялся дым, смотрю — лежит наша Танечка, а головы нет… Так и хоронили без головы, не нашли. Говорят, солдаты не плачут, — брехня! Все тогда плакали. А про Танечку даже сообщить было некому. Все ее родные в Ленинграде в блокаду умерли.

В те дни настигла волна от вражеского снаряда и Бронислава Карпенко:

— Очнулся в траншее, ничего не помню, а командир роты капитан Онопченко кричит: «Раздевайте его!» Увидев в шинели две дырки, он решил, что у меня поврежден позвоночник. Оказалось, осколок в сантиметре мимо прошел, только след на гимнастерке коричневый. Онопченко обрадовался, схватил меня: «Жив, сынок! Повоюем еще». А через три дня он погиб. Неожиданно поднял голову из траншеи, а снайпер — тюк. Я схватил его, держу, рукой кровь из виска зажимаю… Вижу, сказать что-то хочет, показывает на карман. Но не успел. А в кармане я нашел три его фотографии. Взял одну. До сих пор храню. Мне как отец был Анатолий Григорьевич.

В те дни Бронислав Карпенко получил свою первую награду. Прибывший на позицию командир дивизии полковник Сонников прямо в окопе вручил ему медаль «За боевые заслуги».

А главная его награда — орден Славы. За личный подвиг. В Польше перед взятием города Данциг наши наступали. Но с одной из высот из разрушенного дома пехоту косила пулеметная очередь. Нужен был смельчак, который мог бы подползти по открытому снежному полю поближе к противнику и снять пулеметчика. Отправили Бронислава Карпенко:

— До фашиста оставалось метров 50, но разглядеть его было сложно. Я прицелился, стал выжидать. А командир роты схитрил, приказал бойцам надеть каски на ружья, высунуть их из окопа и кричать «ура», будто собираются наступать. Пулеметчик приподнялся посмотреть, а я его чик — и снял. Каким чудом сделал — не знаю. Пехота пошла в атаку, а я лежу сам не свой: убит он, или ранен, или удрал. Потом уже увидели — мертвый.

Есть среди наград Бронислава Карпенко и личная благодарность маршала Рокоссовского. 1 октября 1945-го он вручил ее каждому из 58 оставшихся в живых бойцов дивизиона в память о том, что воевали в составе 2-го Белорусского фронта.

После войны Бронислав Викторович посвятил свою жизнь благородному делу служения Отечеству. Полковником ушел в отставку. Сегодня ему 92-й год. И он по-прежнему в строю — возглавляет Ленинскую районную организацию ветеранов Минска.

Ирина СВИРКО

Полная перепечатка текста и фотографий запрещена. Частичное цитирование разрешено при наличии гиперссылки.
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter