Таму Сцепаніда Лупач з вёскі Дзеркаўшчына Глыбоцкага раёна ніколі не прыступае да яго выпечкі ў дрэнным настроі
ІМЯ Сцепаніды ЛУПАЧ нядаўна стала вядомым усёй краіне. І прычынай таму — хлеб. Яна не толькі зберагла традыцыю выпечкі аржанога хлеба, але і перадае свае набыткі нашчадкам. У мінулым месяцы аржаны хлеб Сцепаніды Лупач быў занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь!
Залог шчасця і благаславення
Пра хлеб Сцепаніда Лупач можа гаварыць дзень і ноч.
Хлеб лічыўся асноўным прадуктам харчавання. З яго пачыналася і заканчвалася ежа. Ён спадарожнічаў членам сям’і ў полі. З ім сустракалі і праводзілі гасцей, ішлі ў сваты, на вяселле, сустракалі маладых. Абавязкова ён свянціўся на Вялікдзень. Бралі свянцоны хлеб на ніву ў час, калі зажыналі першы і апошні сноп, на будаўніцтва дома, калі закладвалі фундамент і калі першы раз уваходзілі ў новую хату. Ні ў якім разе хлеб не скормлівалі жывёле. Але ў час першага выгану ў поле каровам давалі свянцоны хлеб.
З хлебам спажывалі многія стравы, таму адсутнасць яго на стале лічылася прыкметай вялікай беднасці сям’і. Як бы мала ні было хлеба ў хаце, яго заўсёды пазычалі. А вось дзяжу давалі неахвотна, таму што кожная гаспадыня рашчыняла хлеб па-свойму, магла запарыць дзяжу, у выніку чаго прападала кісля. Калі адразалі першую лусту — хрысціліся.
Ні ў якім разе да выпечкі хлеба Сцепаніда Лупач не прыступае ў дрэнным настроі, хаця трэба заўважыць, ці бывае ён у яе, бо заўсёды вясёлая і добразычлівая. Ну а сам працэс прыгатавання жанчынай жытняга хлеба нагадвае ўрачысты рытуал з захаваннем народных традыцый:
— Мой хлябок дзён восем не чарсцвее, — зазначае Сцепаніда Аляксандраўна. — А сакрэт у тым, што я ведаю, як прапорцыю прадуктаў захаваць. Якога памолу муку ўзяць, як зрабіць закваску і як лепей вымесіць!
З прыбіральшчыцы — у начальнікі!
Канечне, мажліва, чытачу хочацца трохі ведаць, хто ж такая Сцепаніда Лупач? Адкуль у яе ўсё гэта пайшло?
Родам яна з Палесся, з хутара Паўлава, што на Берасцейшчыне. У бацькоў было шасцёра дзяцей. У пошуках лепшай долі падаліся ажно на Урал, але неўзабаве вярнуліся. Праўду кажуць, што добра там, дзе нас няма.
У вёску Дзеркаўшчына, што на Глыбоччыне, Сцепаніда прыехала да дваюраднай сястры, ды і засталася тут. Працавала ў свой час на цагельным заводзе, прадаўцом, рахункаводам у сельскім Савеце, поварам у школе, прыбіральшчыцай у сельскім клубе. Справа ішла пад пенсію. Некаторыя лічаць, што гэтая пара — ледзь не канец жыцця. Для Лупач жа яно сапраўднае толькі і пачалося. Памяркуйце самі: з прыбіральшчыцы Заварацкага клуба яна становіцца адразу яго… загадчыцай. З гэтым даволі нечаканым прызначэннем змянілася і жыццё жыхароў навакольных вёсак. Традыцыйнымі сталі вячоркі, выставы творчасці народных майстроў, канцэрты мастацкай самадзейнасці на розных святах. Праўда ці не, але гавораць, што заспявалі нават тыя, хто ніколі ў жыцці не спяваў.
Яшчэ два гады Сцепаніда працавала ў Дзеркаўшчынскай бібліятэцы. Яна не чакала чытачоў у цёплым пакоі, а сама ішла да іх з сумкай, напоўненай кнігамі, у самыя аддаленыя вёскі: Альховікі, Сазонаўшчыну, Волкаўшчыну. Яна была іх інфарматарам аб жыцці ў гаспадарцы і раёне ці проста добрым спагадлівым дарадчыкам, чалавекам, які заўсёды адгукнецца на чужую бяду.
І не дзіўна, што менавіта Сцепаніда Лупач стала ініцыятарам, а потым і галоўным арганізатарам будаўніцтва царквы Святога Панцеляймона ў Дзеркаўшчыне: збірала грошы, даставала будаўнічыя матэрыялы, дамаўлялася з рабочымі. На адкрыццё царквы прыехаў сам Уладыка Полацкі і Глыбоцкі архіепіскап Феадосій, які выказаў жанчыне асаблівую падзяку.
Ну і вядома, чым бы Сцепаніда Аляксандраўна ні займалася, ніколі не забывалася пра сваё хобі — выпечку хлеба.
— Шаснаццаць год, як я на пенсіі, — кажа яна, — але гэтай справе ніякі ўзрост не перашкаджае. Я з маладосці захапілася ёй. Ад маці перадалося. Дзяцей было многа, і маці часта пякла нам булкі, пончыкі. Ну а хлеб у яе быў самы смачны. У маці я навучылася зачыняць цеста, мясіць яго. Калі сваю сям’ю займела, таксама захацелася дзяцей смачнай выпечкай парадаваць. Далей — болей. Пачала пячы для вясельных сталоў, для раённых свят, прыёму дэлегацый.
Хлебнай справе Сцепаніда Лупач навучыла сваіх дачок, настаўніцу Галіну Баброўскую і прадаўца Валянціну Гіголу, а таксама ўнукаў — студэнтку Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта Наталлю Баброўскую, студэнтку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя М. Танка Яну Баброўскую і вучня Дзеркаўшчынскай СШ Аляксандра Баброўскага.
Майстар шчодра дзеліцца сваімі сакрэтамі з вучнямі мясцовай школы, настаўнікамі, работнікамі культуры. У Дзеркаўшчынскім цэнтры культуры і раённым метадычным цэнтры сабраны багаты фота- і відэаматэрыял па старадаўніх рэцэптах, якія выкарыстоўвае Сцепаніда для прыгатавання хлеба, булак, артуса, раўгені, квасу.
Сцепаніда Лупач з’яўляецца актыўнай удзельніцай міжнародных, рэспубліканскіх, абласных і раённых мерапрыемстваў: «Квітней, Глыбоччына», беларускай нацыянальнай кухні «Беларускія прысмакі», фестывалю «Славянскі базар», Дзён культуры Віцебскай вобласці ў Мінску. Яе хлеб вазілі ў Ерусалім, клалі да гроба Гасподня. Потым гэты хлеб дзялілі і раздавалі паломнікам.
…Работнік раённага метадычнага цэнтра Наталля Нікіфаровіч, якая рыхтавала паперы для прадстаўлення выпечкі аржанога хлеба Сцепанідай Лупач на камісію Міністэрства культуры і не адзін дзень правяла побач з майстрам, прыгадвае:
— Нараджэнне хлеба — заўсёды цуд! Галоўнае, мець цярпенне і любоў да справы, якую пачынаеш. Разам са Сцепанідай Аляксандраўнай мы рашчынялі рашчыну, замешвалі цеста, раскладвалі ў формы і ставілі ў печ. А потым з нецярпеннем чакалі, калі будзе гатовы. І вось — ён! Па ўсёй хаце разносіцца пах: нейкі незвычайны і таямнічы. Сцепаніда Аляксандраўна закрывае ручніком, каб астыў. Хлеб — святы!.. Хлеб нібы жывы!..
Уладзімір САУЛІЧ, «БН»
Фота Наталлі НІКІФАРОВІЧ
Рэцэпт ад майстра
Выпечка жытняга хлеба складаецца з некалькіх стадый: прыгатаванне квасніка (закваскі), квасу, на якім рашчыняецца хлеб, замескі і непасрэдна выпечкі хлеба.
- КВАСНІК: прасеяную муку (3 кг) сыплем у кацялок і заліваем вадой, размешваем да густой масы, каб не было камякоў. І як толькі ападзе жар, ставім у печ, каб упрэла (стала рудога колеру).
- КВАС: праз дзве гадзіны кваснік дастаём з печы, усю масу перакладваем у дзежачку, пад якую абавязкова падкладваем адзежку, заліваем халоднай вадой (можна і цёплай), добранька размешваем, накрываем дэнкам, зверху — адзежкай, пакідаем квасіцца.
- РАШЧЫНА: праз 2—3 дні зліваем квасок і ўчыняем хлябок. Квас мае жоўты колер. Яго працэджваем, гушчу выкідваем, зліваем ізноў у дзежачку і насыпаем прасеяную муку. Добра перамешваем (узбіваем рукамі) і ставім у цёплае месца, каб рашчына ўкісла. Гэты працэс расцягваецца гадзін на 12 ці болей, у залежнасці ад тэмпературы. Калі рашчына выхадзіцца і ападзе, адразу прыступаем да замескі цеста.
- ЗАМЕСКА: у рашчыну дабаўляем муку, кмен, соль і цукар па густу і добра вымешваем цеста, каб было пухлянае. Гатовае цеста загладжваем і ставім крыжык. Накрываем дэнкам, каб падышло.
- ВЫПЕЧКА: печ трэба напаліць так, каб цэгла стала светлай. Жар разграбаем качаргой па поду печы, і ён ляжыць, пакуль не перагарыць. У выніку печ усюды аднолькава награваецца. Потым жар, які застаўся, падграбаем качаргой наперад пода. «Падсунем жарок, каб добра запёкся хлябок». Хлеб садзім на драўлянай лапаце, якую пасыпалі мукой буйнога памолу, на лістах клёна, аера, дуба і кладзём яго на самую цэглу. Затым закрываем печ заслонкай. Як толькі печ закрылася, на стол ставім шклянку з вадою, кідаем у яе галушачку цеста. Калі гэтая галушачка ўсплывала — хлеб гатовы. Перад тым як хлеб дастаць, стол накрываем чыстым ручніком ці абрусам. Кожны бохан абмываем вадой, кладзём на стол і накрываем ручніком.
