To było straszne wyprуbowanie dla małej republiki. Zwycięstwo nad wrogiem w wielkiej wojnie ojczyźnianej osiągnięto za cenę niewyobrażalnych ofiar i niepowetowanych strat.Na okupowanych terenach naziści łamali wszelkie normy prawa. Przestępstwa okupantуw swoją masowością i okrucieństwem nie znały sobie rуwnych w nowej historii Białorusi. Według opinii ekspertуw bardziej niż jakikolwiek inny kraj w Europie ucierpiała wskutek tej wojny. Bezpośrednie straty materialne szacuje się na kwotę 35 razy przekraczającą budżet kraju 1940 roku. Na białoruskich ziemiach okupanci niemieccy spacyfikowali, zniszczyli i rozgrabili 209 z 270 miast, 9200 wsi.
W barbarzyński sposуb niszczono i rabowano instytucje kultury i nauki, edukacji. Od 1941 do 1944 roku zrуwnano z ziemią 10 muzeуw i rozgrabiono 8. Do państw Europy Środkowej i Zachodniej faszyści wywieźli wiele dzieł sztuki białoruskiej, rosyjskiej i zachodnioeuropejskiej. Z Państwowej Galerii Sztuki BSRR zniknęło około 1700 obrazуw i ikon, ponad 50 rzeźb oraz liczne rysunki, grawiury, instrumenty muzyczne, meble.
W latach wojny zaginęła słynna kolekcja pasуw słuckich, będących uosobieniem tożsamości i artyzmu narodu białoruskiego. Najbardziej istotną stratą jest zaginięcie symbolu narodowego — krzyża Eufrozyny Połockiej stworzonego w 1161 roku.
Najstraszniejsze jednak było celowe niszczenie narodu. Przez lata okupacji hitlerowcy przeprowadzili ponad 140 akcji egzekucyjnych, w trakcie ktуrych spacyfikowano około 5,5 tysiąca wsi. Przerażającym symbolem przestępstw hitlerowcуw na białoruskich ziemiach stała się wieś Chatyń spalona wraz z ludnością, w tym dziećmi. Podobny los spotkał 630 wsi, z nich 186 nigdy już nie odbudowano.
Na terytorium Białorusi założono 260 obozуw śmierci, w ktуrych zginęło ponad 1,4 miliona osуb. Tylko we wsi Trościeniec, gdzie był jeden z największych obozуw koncentracyjnych, wymordowano 206,5 tysiąca osуb. W odrуżnieniu od Oświęcimia, Majdanka i Treblinki więziono w nim przeważnie ludność miejscową. Ponadto w 186 miejscowościach stworzono getta żydowskie. W mińskim getcie trzymano około 100 tysięcy osуb, z ktуrych ocalało bardzo mało. W chwili obecnej białoruscy uczeni mуwią o tym, że w latach wojny na Białorusi zginęły 763 tysiące Żydуw.
Wspуłcześni badacze są zgodni: w latach wielkiej wojny ojczyźnianej zginęło od 2,5 do 3 i więcej milionуw osуb, tj. prawie co trzeci mieszkaniec Białorusi.
Opуr ludności
Hitlerowski plan podboju ZSRR — wojna błyskawiczna— przewidywał po 1,5 — 2 miesiącach dotarcie do linii rzek Ural — Wołga w Rosji. Jednak już na przedpolach terytorium radzieckiego — na Białorusi — faszyści zwolnili tempo. Brzeska twierdza położona na południowym zachodzie kraju pierwsza stawiła opуr wojskom niemieckim, ktуre zaatakowały Związek Radziecki. Dnia 22 czerwca 1941 roku w twierdzy znajdowało się od 7 do 8 tysięcy radzieckich żołnierzy. Szturmowała twierdzę w Brześciu niemiecka dywizja piechoty składająca się z około 17 tysięcy żołnierzy i oficerуw. Radzieccy żołnierze bronili się przez 6 tygodni.
Korpus generała Leonida Pietrowskiego przeszedł do historii jako przykład męstwa. Gdy wrуg nacierał, 63. korpus strzelecki 21. wojska pod dowуdztwem Leonida Pietrowskiego w lipcu 1941 roku wyzwolił miasta Żłobin i Rogaczуw w obwodzie homelskim i bronił się przed faszystami przez prawie miesiąc. Generał zginął wyprowadzając korpus z okrążenia.
Kolejną przeszkodą na drodze faszystуw była obrona kierunku homelskiego, ktуra trwała przez prawie 50 dni. Mieszkańcy Homla z bronią w ręku sformowali pospolite ruszenie. Do sierpnia 1941 roku miasto nie poddało się wrogom. Okopy przeciwczołgowe wyryte przez mieszkańcуw miasta pozwalały utrzymywać pozycje, pуki Niemcy nie rzucili na miasto dodatkowych jednostek. Jednocześnie musieli osłabić natarcie w kierunku smoleńskim.
W pierwszym roku wojny Białoruś znalazła się pod okupacją niemiecką, jednak nie została pokonana. W miastach młodzież organizowała podziemną walkę z nowym reżimem. Na tyłach wroga narodził się potężny ruch partyzancki. Miejscowa ludność uciekała do lasu, tworzyła oddziały. Pierwszy oddział partyzantуw “Czerwony Październik” powołano do życia w piątym dniu wojny w powiecie pińskim. W 1941 roku na Białorusi istniało ponad 400 formacji partyzanckich. W ciągu kilku lat bohaterskiej walki partyzanci zabili i zranili 500 tysięcy faszystуw, wysadzili w powietrze ponad 11 tysięcy pociągуw i 34 pancerniki, zniszczyli 29 stacji kolejowych, 948 sztabуw i garnizonуw. Partyzanci i działacze podziemia dokonywali dywersji, niszczyli komendy, uwalniali więźniуw i ludność, ktуrą faszyści zamierzali wywieźć do Niemiec, zdobywali cenne informacje.
Pod koniec 1943 roku w kraju działało 1255 oddziałуw partyzantуw. Zostały stworzone strefy partyzanckie — obszary wolne od faszystуw. W takich strefach — a było ich ponad 20 — funkcjonowała władza radziecka, chłopi uprawiali ziemię, były czynne szkoły i biblioteki. W końcu 1943 roku partyzanci kontrolowali ponad 60 procent terytorium Białorusi.
Duży wkład w zwycięstwo wniosły jednostki specjalne. Na koncie jednej z nich — jednostki specjalnej “Odważni” na czele z Aleksandrem Rabcewiczem — uniemożliwienie realizacji planu hitlerowcуw użycia w okresie wielkiej wojny ojczyźnianej broni chemicznej. Bojownikom jednostki udało się wysadzić w powietrze niemiecki pociąg jadący na front. Znaleziono w nim butle z gazem trującym. Prуbki natychmiast wysłano do Moskwy, po czym Stalin skontaktował się z premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem. Właśnie wtedy Anglia uprzedziła Niemcy o swojej bezkompromisowości, jeśli na rosyjskim froncie zostanie użyty gaz.
Lista czynуw bohaterskich
Historia wielkiej wojny ojczyźnianej to historia czynуw bohaterskich zwykłych ludzi w imię wolności.
W pierwszych dniach wojny płonący samolot na niemiecką kolumnę czołgуw skierował pilot Mikołaj Gastełło. Jego czyn pуźniej powtуrzyło kilkadziesiąt załуg. Aleksander Matrosow, ktуry zasłonił swoim ciałem niemiecki drewniany schron bojowy, rуwnież stał się przykładem do naśladowania dla setek żołnierzy. Dla wojny nie miał znaczenia wiek. Białoruski nastolatek Marat Kaziej w wieku 12 lat przyszedł do oddziału partyzantуw. Nastolatkowi powierzano specjalne polecenia. Dnia 11 maja 1944 roku, wykonując kolejne zadanie, młody partyzant natknął się na faszystуw, ktуrzy go okrążyli. 14-letni chłopak strzelał do ostatniej kuli i nie chcąc trafić do niewoli granatem wysadził w powietrze siebie i otaczających go wrogуw.
Białoruska rodzina Liziukowуw na wojnie straciła trzech synуw, znanych dowуdcуw, z nich dwaj byli Bohaterami Związku Radzieckiego (najwyższe odznaczenie państwowe w ZSRR). Pierwszy w 1942 roku w pobliżu rosyjskiego Woroneża zginął generał Aleksander Liziukow. Na czołgu chciał wyprowadzić z okrążenia swуj batalion. W walce wręcz w 1944 roku zginął Eugeniusz Liziukow, dowуdca oddziału partyzantуw działającego na Białorusi. Ostatni zmarł Piotr Liziukow, dowуdca brygady przeciwpancernej, ktуry pod Kцnigsbergem prуbował pomуc dywizji strzeleckiej.
W latach wielkiej wojny ojczyźnianej tylko raz się zdarzyło, że za męstwo w walce na terytorium Białorusi tytuł Bohatera Związku Radzieckiego przyznano całej załodze czołgu T-34. Dowodził nim Paweł Rak. Dnia 29 czerwca 1944 roku mostem przez Berezynę czołg wjechał do Borysowa i 17 godzin prowadził nierуwną walkę z faszystami. Załoga rozbiła komendę wroga, sztab, uszkodziła dwa czołgi, wyzwoliła 200 jeńcуw wojennych. Żołnierze spłonęli w czołgu, ale nie poddali się.
To nie jedyny czyn bohaterski pancernych związany z obywatelami Białorusi. Czołg trzech braci Kryczewcowуw został trafiony w walce. Jednak pancerni skierowali płonący pojazd na niemiecki czołg i zniszczyli go, zagradzając faszystom drogę na wąskim przejściu przez zabagniony odcinek.
Za walkę na białoruskich ziemiach tytuł Bohatera Związku Radzieckiego otrzymali także obywatele obcych państw: Słowak Jan Nalepka, Niemiec Fritz Schmenkel, Bułgarka Lilia Karastajanowa, Hiszpan Rubйn Ibбrruri, Francuzi Jacques Andre, Marcel Lefevre, Marcel Albert.
To była ogуlnonarodowa wojna ze wspуlnym wrogiem — faszyzmem. Zwycięstwo jest jedno na wszystkich.
Po upływie 65 lat
Z roku na rok kombatantуw wielkiej wojny ojczyźnianej jest coraz mniej. Tym większy jest szacunek, jakim darzy ich białoruskie państwo. Dla kombatantуw i ofiar wojny uwzględniono gwarancje socjalne, zapewniające lepsze warunki życia.
Oprуcz większych emerytur kombatanci mają ulgi na leki i rehabilitację społeczną, kurację w uzdrowiskach, czynsz i usługi komunikacji.
Przez ostatnie kilkadziesiąt lat co roku bada się warunki życia kombatantуw, członkуw rodzin wojskowych, ktуrzy zginęli w latach wielkiej wojny ojczyźnianej. Pyta się o kłopoty starszych ludzi, ustala plany pomocy. Państwo na bieżąco załatwia sprawy dotyczące ulepszenia warunkуw życia kombatantуw.
Dziś na Białorusi są dwa najważniejsze święta: 9 maja — Dzień Zwycięstwa w wielkiej wojnie ojczyźnianej, 3 lipca — Dzień Wyzwolenia Białorusi z Niemieckiej Okupacji. Obchody zawsze są bardzo uroczyste. W każdym mieście odbywają się imprezy: parady, wiece, koncerty. Hołd składany pamięci podyktowany jest jednym dążeniem, by przeżycia okresu wielkiej wojny ojczyźnianej nigdy więcej się nie powtуrzyły.
Wioletta Draluk
