Справа ў тым, што птушкі, якія ў гэты час прыляталі з выраю, пачыналі віць гнёзды, а самым лепшым канструктыўным матэрыялам, канечне ж, была мінулагодняя трава і доўгі дзявочы (жаночы) волас. Небяспека ж хавалася ў наступным. Часцей за ўсё птушкі ладзяць гнёзды на тых дрэвах, якія знаходзяцца бліжэй да геапатагеннай зоны са знакам “мінус”. Атрымліваецца, што праз надзвычай тонкі канал энергетычнай сувязі геапатагенная зона -- дрэва (часцей -- крывое) -- гняздо -- волас -- былы ўладальнік валасоў міжволі аказваўся ў полі адмоўнага ўздзеяння, якое не праходзіла бясследна. Праз даволі хуткі час чалавек пачынаў адчуваць моцны галаўны боль, які быў адным з сімптомаў незвычайнага захворвання, якое ў народнай медыцыне атрымала назву “каўтун”. Валасы збіваліся пакуллем, іх нельга было расчасаць, памыць. Вельмі часта іх проста цалкам абстрыгалі, аднак, калі хваробу не лячыць, адрастаючыя валасы зноў збіваліся ў тугі жмут і ў хворага чалавека складвалася ўражанне, быццам скуру яго галавы здзіралі жыўцом. Вось таму, відаць, і існавала ў народным асяроддзі правіла не раскідаваць абы-дзе свае валасы, а акуратна збіраць іх або спальваць у печы.
Але, па меркаваннях нашых продкаў, небяспека чакала не толькі тую дзяўчыну (жанчыну), якая ўздумала на Благавешчанне расчэсваць валасы, але і тую птушку, што ў гэты дзень вырашыла будаваць сваё гняздо.
Адна з самых супярэчлівых забаронаў Благавешчання -- паліць у печы і расчыняць цеста для выпякання хлеба. На Беларусі найбольш пашыранае прадпісанне не паліць у печы або затушыць агонь тычылася перш за ўсё Вялікадня і Купалля, а таксама таго часу, калі ў хаце паміраў чалавек. Пры гэтым, напрыклад, этнаграфічныя матэрыялы не даюць тлумачэння таго, што адбудзецца з чалавекам, сям’ёй ці гаспадаркай, калі такое здарыцца -- відаць, забарона была настолькі жорсткай і пашыранай, што не абмяркоўвалася любая магчымасць парушэння традыцыі.
З рэалізацыяй гэтай забароны ў кантэксце Благавешчання ўсё якраз наадварот. З аднаго боку, традыцыя забараняла ў гэты дзень паліць у печы, каб не наклікаць засуху або градабой. На Палессі казалі: той, хто распальвае ў гэты дзень агонь, “запячэ зямлю”. Існаваў шэраг прадпісанняў пакаральнага характару, які сведчыў пра тое, што людзі ўсё ж дапускалі магчымасць парушэння традыцыі: гаспадыню, якая парушыла забарону, выводзілі на вуліцу ў адным споднім, аблівалі вадой, у хаце маглі перабіць усе глечыкі, перавярнуць чыгункі з ежай. З другога боку, на Віцебшчыне ў такія святочныя дні, як Каляды, Вялікдзень, Масленіца, Юр’я, Тройца, нельга было выпякаць хлеб (хаця пры гэтым дазвалялася паліць у печы, за выключэнне тых дзён, пра якія ўжо згадвалася), то на Благавешчанне хлеб пяклі (?!) спецыяльна: лічылася, што такім чынам выпечка хлеба ва ўсе астатнія святочныя дні застанецца беспакаранай.
Часцей за ўсё здаралася так, што святкаванне Благавешчання прыпадала на перыяд Вялікага посту, таму прадугледжвалася, што абрадавы стол сям’і ў гэты дзень павінен быць посным. Адначасова этнаграфічныя апісанні падаюць нечаканы контрход развіцця святочных падзей: “Тых жанчын, якія пяклі і смажылі, гатавалі тлустую ежу (?!) у гэты дзень, аблівалі вадой, таму што меркавалі: “Калі смажыць на Благавешчанне, то лета будзе жаркае, сухое”; “Благавешчанне -- посны дзень, таму нельга пячы, паколькі будзе жарыць сонца”.
(Працяг будзе.)
Чаму на Благавешчанне дзеўка касы не пляце, птушка гнязда не ўе?
7 красавіка праваслаўныя будуць адзначаць вялікае свята -- Благавешчанне. У кантэксце народнага календара яно набыло нямала прыкмет і рэгламентацый. Бадай, самым распаўсюджаным і самым вядомым на Беларусі з’яўляецца абрадавы фразеалагізм “На Благавешчанне дзеўка касы не пляце, птушка гнязда не ўе”. Чаму раптам народная мудрасць паставіла побач “праставалосую дзеўку” і пасланніцу Райскага сада -- птушку? Якая непасрэдная ці ўяўная сувязь бачылася нашым далёкім продкам, якія сфармулявалі незвычайную абрадавую забарону? Думаецца, што ў дадзеным выпадку мы маем справу з надзвычай складаным па характары ўвасаблення, але вельмі тонкім па ўнутраных сувязях ланцужком узаемасувязі.
