Герояў многіх сваіх твораў пісьменнік Васіль Ткачоў знаходзіць сярод землякоў і прапануе чытачам нявыдуманыя гісторыі
Ёсць на Быхаўшчыне дарагая і любая сэрцу вёска Іскань. Туды накіравалі ў далёкім пяцідзясятым годзе мінулага стагоддзя з суседняй Рагачоў¬шчыны на працу ў мясцовую васьмігодку маіх бацькоў-настаўнікаў, сюды я прыязджаю сёння пры першай магчымасці, каб на мясцовых могілках пакланіцца ім і пакласці кветкі…
У Іскані жылі і жывуць, дзякаваць Богу, героі многіх маіх кніг і спектакляў. Што б я ні пісаў, я заўсёды хаджу па родных сцежках… Ну а 1 верасня, у Дзень беларускага пісьменства, у Быхаве абавязкова сустрэнуся зноўку са сваімі землякамі. І не толькі, вядома ж, з імі: на свяце будуць мае знаёмцы з іншых мясцін нашай краіны.
А ў падарунак усім сваім чытачам — вось гэтыя жыццёвінкі.
* * *
Была восень, халодная і дажджлівая. Амаль з усіх дрэў лісце асыпалася, услала дол жоўтым дыванком, і калі б дзе ў горадзе, то яго б, лісце тое, даўно згрэблі і адвезлі прэч з вачэй, а тут, у вёсцы, каля гэтае хаты, няма каму прыбраць: памерлі даўно гаспадары. Хатка ж таксама ледзьве ліпіць на гэтым свеце — варта, здаецца, разгуляцца больш-менш моцнаму ўрагану, і ён спляжыць яе.
Якраз вось у такі восеньскі час і завітаў да хаты дзеда Саўкі і бабкі Ганны ўнук Іван Дзмітрыевіч Гапееў, жыве ён у Санкт-Пецярбургу, ваенны пенсіянер. Ніколі не думаў, што звяжа свой лёс з арміяй, а так атрымалася, што пасля вучобы ў ПТВ радыёэлектронікі хлопцу прапанавалі ў ваенкамаце паступаць у ваеннае вучылішча. Паслухаўся і не прагадаў, бо там ён цалкам, як аказалася, знайшоў сябе, шчодра рэалізаваў свой талент: мае шэраг вынаходак, некалькі ўзнагарод, а даслужыўся да падпалкоўніка. Што б, здавалася, яшчэ трэба чалавеку? Пенсія неблагая, дочкі выйшлі замуж. Аднак не дае спакою родная бацькоўская зямля, бачыць яе не толькі ў снах, яна пастаянна вярэдзіць душу. І пры першай магчымасці Іван Дзмітрыевіч стараецца наведацца ў родную вёску. Пастаіць каля магілак дарагіх людзей… А потым пойдзе да хат. Хаты — праз дарогу адна ад адной, насупраць. Бацькоўская — з блокаў, нядужа яшчэ старая, таму ў ёй жывуць сёння чужыя людзі. А дзядулева з бабуляй — вось яна… адчыняй, заходзь. Яна — твая. Сёння, заўтра… назаўсёды. Зайсці хіба? Не, не хапае духу. Ці вытрымае сэрца? У гэтай жа хаце прайшло ягонае дзяцінства. Там усё так, як было, забралі толькі карткі са сцяны. Тая ж печ, той жа ўслон, той жа стол, той жа ложак… І — ціш-цішыня. Хаця, калі прыкласці вуха да сцяны, то можна, пэўна ж, пачуць, як гудзе-плача хата. Няпроста глядзець на ўсё гэта. Цяжка.
У той апошні свой прыезд Іван Дзмітрыевіч папрасіў у суседа лом і пласкагубцы і сарваў з дзвярэй сенцаў клямку. Ён вёз яе ў Санкт-Пецярбург, як самую каштоўную рэч. І ўзгадваў людзей, якія браліся за клямку. І яму ад гэтага рабілася неяк светла на душы…
Цяпер яна будзе ў яго на дачы. Адчыняючы там дзверы, ён возьмецца за клямку і абавязкова адчуе цеплыню рук самых дарагіх яму людзей…
* * *
Перабіраем з жонкай грыбы. Яна ў мяне з-пад Іжэўска, і таму гамонка больш пра тамашнія грыбныя мясціны. Вядома ж! Бываў, бываў у лесе, ведаю: ёсць чым пахваліцца Валянціне, сапраўды, грыбоў там больш, бо і лясоў жа больш. А грыбнікоў, мусіць жа, столькі. Таму ўсё зразумела.
Каб не гэтыя грыбы, то і не пагаманілі б. Калі б яшчэ мы селі насупраць адзін аднаго і давай успамінаць-прыгадваць. Няма ж часу! То тэлевізар, то камп’ютар, то кухня, то паход у краму… А тут грыбы прывязалі да стала. Дзякуй грыбам!
Жонка расказвае — у які ўжо раз! — пра свой род, пра дзя¬цінства, пра школу. Дарэчы, каля той школы, дзе яна вучылася, я праходзіў неяк і звярнуў увагу на шыльду, з якой даведаўся, што ў гады Вялікай Айчыннай вайны там працаваў вядомы педагог-наватар з Кіраваградчыны Васіль Сухамлінскі.
Грыбы перабралі. А я не спяшаюся з-за стала. Гляджу на жонку і злёгку ўсміхаюся: стаяла, аказваецца, і ты ў куце. Прыгадаў і я кут у класе, у якім стаяў. Было. Толькі, у адрозненне ад жончынага, я не бачыў краем вока праз шыбіну, як бурылі царкву. Проста ў нас кут быў цёмны, і не было ў вёсцы царквы. Валі ж пашанцавала: ніхто з аднакласнікаў не бачыў, а яна — бачыла. Яна сфатаграфавала ў памяці той момант на ўсё жыццё.
А за што, пытаецеся, патрапіла ў кут? Не магла вымавіць літару «р», а настаўніцу звалі «Праскоў’я Хрыстафораўна». Тая нічога не прыдумала лепшага, як пакараць: «Пакуль не звернешся да мяне, як трэба, стой у куце!»
Іншы раз з кута, аказваецца, далёка бачыцца… і на ўсё жыццё.
* * *
Максім Сцяпанавіч ездзіў да ўнука-салдата ў суседні горад, а калі вярнуўся, то доўга абураўся:
— Пазнаёміўся з камандзірам роты. Хлопец быццам бы нічога, талковы. Толькі адзін недахоп мае… І сур’ёзны. Салдат не ведае. «Радавы Пятроў»— і ўсё. Гэтага мала, братка, ой як мала! Я ж, калі дырэктарам школы працаваў, кожнага вучня ведаў — як зваць, хто бацька, хто маці… што п’юць і што ядуць… А ён пра майго ўнука і сказаў толькі ўсяго: «А, радавы Канцавы? Ён у трэцім узводзе, зараз паклічам». Пацікавіўся: служыць Паўлік ужо паўгода, як ён? Камандзір паціснуў плячыма: «Узводны раскажа, ён бліжэй да салдата». Ён, бачыце, бліжэй… А што табе перашкаджае быць бліжэй? Э, не, так нельга, братка. А ў мяне ж у школе было ў два разы больш чалавек, чым у роце, мабыць… Ды яшчэ настаўнікаў колькі…
Максім Сцяпанавіч вельмі шкадаваў, што не сказаў усё гэта ротнаму. І даў сабе слова зрабіць гэта, калі паедзе яшчэ праведаць унука.
* * *
На кавеньку, якая сіратліва стаяла, прыткнутая да касы, адразу звярнулі ў краме ўвагу.
— Чый гэта кіёк? — першай узяла кавеньку адміністратар зала (так у яе было напісана на жытончыку, прымацаваным да жакеціка).— Людзі, чый гэта кіёк?
Людзі ж праходзілі міма: той-сёй моўчкі паціскаў плячыма, нехта раіў пачакаць, маўляў, хто забыўся, вернецца сам, забярэ, бяды тае.
Прайшло некалькі дзён. За кавенькай так ніхто і не прыйшоў. Але яе не прыбіралі з віднага месца: а раптам знойдзецца гаспадар?
А жанчына з жытончыкам на жакеціку паглядзела аднойчы на кавеньку, усміхнулася і прамовіла сяброўкам:
— А ведаеце, нікому яна ўжо і не трэба, мусіць? Калі забыліся… Чалавек, значыць, паправіўся, не хварэе… А каб няможна было яму ісці ад нас, з крамы, дадому — адразу б успомніў ён пра яе. На аднаго здаровага чалавека, выходзіць, стала больш. Гэта ж вельмі добра!
