ТАКОЕ меркаванне выказала вядучы спецыяліст выдавецтва «Беларусь» Анжэла Садоўская, калі прадстаўляла нядаўна апублікаваныя кнігі. Дзякуючы дзяржаўнай дапамозе штогод з’яўляюцца новыя і новыя выбітныя творы, якія дазваляюць па-іншаму глянуць на нашу гістарычную спадчыну. У выдавецтвах лічаць, што гэтыя кнігі, выдадзеныя на рускай, беларускай, кітайскай, французскай і англійскай мовах, могуць стаць асновай для развіцця знешняга і ўнутранага турызму.
Між іншым, працягваючы тэму пра гістарычнае багацце Гродзеншчыны, спецыяліст таксама прэзентавала чарговае выданне «Мір. Замак» з новымі фотаздымкамі і багатым тэкставым матэрыялам. Яно ўключае ўсю інфармацыю пра абнаўленне і рэканструкцыю комплексу. Публікацыя атрымала фінансавую падтрымку з дзяржбюджэту.
Яшчэ адну кнігу для тых, хто цікавіцца культурна-гістарычнай спадчынай Беларусі, прадставіла дырэктар выдавецтва «Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі» Вольга Ваніна. Гэта «Сядзібы Віцебшчыны» Мікалая Півавара. Краязнаўчая тэматыка для выдавецтва таксама традыцыйная, але ў крыху іншай, даведачнай форме. Больш за 10 гадоў выпускаюць у «БелЭн» шматтомныя энцыклапедыі «Регионы Беларуси» на рускай мове і «Гарады і вёскі Беларусі». Гэту грунтоўную працу падтрымлівае дзяржава. Работа праводзіцца сумесна з аблвыканкамамі і Нацыянальнай акадэміяй навук.
Але «Сядзібы Віцебшчыны» стаяць асобна. Аўтар працаваў над кнігай больш за 10 гадоў і сабраў мноства малавядомых, але вельмі цікавых фактаў.
Кожная сядзіба — гэта своеасаблівы гістарычны зрэз, які дае звесткі пра гісторыю нашай краіны, лічыць Вольга Ваніна. Усе ведаюць такіх гістарычных асоб, як Ефрасіння Полацкая, Усяслаў Чарадзей, але ёсць шмат малавядомых «залаціначак» з нашай гісторыі, што рассеяны па ўсёй краіне.
І раскрываюцца яны менавіта праз гісторыю сядзіб. Напрыклад, у маёнтку Астроўна Бешанковіцкага раёна нарадзіўся будучы канцлер ВКЛ Леў Сапега. У Відзах Лаўчынскіх Браслаўскага раёна жыў і пахаваны генерал Ваўжэцкі, які ўзначаліў паўстанне 1794 года Тадэвуша Касцюшкі пасля ранення і палону апошняга. У сядзібе вёскі Папоўка Талачынскага раёна была адкрыта першая беларуская школа з роднай мовай навучання, дзе выкладаў Канстанцін Міцкевіч, які стаў пазней народным паэтам Беларусі — Якубам Коласам. З такіх маленькіх фактаў складаецца жывая гісторыя краіны, падкрэсліла Вольга Ваніна. Яе можна адкрываць усё жыццё, і, калі такіх месцаў многа, яны ствараюць грунтоўную сістэму ведаў, базіс для нацыі.
І сапраўды, на працягу сотняў гадоў шляхецкія сядзібы былі эканамічнымі, адміністрацыйнымі, сацыяльнымі, культурнымі і духоўнымі цэнтрамі ў сваіх рэгіёнах. Дзякуючы іх гаспадарам на беларускіх землях з’яўляліся агратэхнічныя навінкі, новыя прыёмы севазвароту, селекцыі свойскіх жывёл і сельскагаспадарчых культур. Пры сядзібах часта былі бібліятэкі, архівы, музеі, друкарні, аранжарэі. У маёнтках рабіліся навуковыя адкрыцці, ствараліся і захоўваліся аб’екты матэрыяльнай і духоўнай спадчыны. Вялікая колькасць сядзіб звязана з жыццём і дзейнасцю славутых асоб.
Мікалай Півавар, акрамя таго, прывёў некалькі цікавых фактаў, што сведчаць пра значнасць гістарычнай ролі беларускіх сядзіб. Так, у маёнку Цяпіна выдадзена Біблія. У палацы Тызенгаўзаў у Паставах у ХIХ стагоддзі была багатая карцінная галерэя, створаны арніталагічны музей. У Каралёва — першая на Беларусі метэаралагічная станцыя Бялыніцкага-Бірулі. Батанічны сад у Вялікіх Лётцах створаны Уладзімірам Адамавым. У маёнтку Кахачын жыў заснавальнік таварыства філаматаў і філарэтаў Тамаш Зан, у Палевачах — бацька беларускага прафесійнага тэатра Ігнат Буйніцкі, у Мурагах — Ян Баршчэўскі. У маёнтку Мяніцкіх Селігоры на Лепельшчыне стварыў сваю рукапісную «Беларускую хрэстаматыю» Б. Эпімах-Шыпіла. У Крынках Лёзненскага раёна нарадзіліся і пайшлі ў вялікі свет сем генералаў, у тым ліку апошні генерал-фельдмаршал Расійскай імперыі Іосіф Гурка.
Жыццё дваранскіх сядзіб у цэнтральнай і ўсходняй Віцебшчыне спынілася ў 1917 годзе. Большасць была разрабавана, разбурана, рэшта нацыяналізавана. У Спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі на 2014 год знаходзіцца 173 сядзібы. У досыць добрым стане — каля 50 аб’ектаў. У некаторых з іх размешчаны ўстановы, і стан іх не выклікае заклапочанасці: Межава (царква), Юрцава (шпіталь), Бешанковічы (музычная школа), Двор-Нізгалава (бібліятэка), Мазалава (царква ў некалькіх пакоях), Ідолта (бібліятэка). У Паставах і на Шаркаўшчыне сядзіба стала шпіталем, у Быкаўшчыне, Бяздзедавічах, Расонах — домам дзіцячай творчасці, у Гарадцы — канторай КУУСП.
Па словах Мікалая Півавара, падчас працы над томам сабрана інфармацыя пра больш чым 1500 сядзіб на Віцебшчыне, але многія з іх практычна не захаваліся да нашага часу. Таму трэба беражліва ставіцца да таго, што існуе ў наш час, і захоўваць гэтую спадчыну для будучыні.
yasko@sb.by
Фота аўтара і з архіва Мікалая ПІВАВАРА
