«Звычай провадаў у войска, якога прытрымліваліся нашы продкі, спрыяе яднанню сям’і, — расказвае Вольга Пілецкая. — На яго прыкладзе прасочваецца сувязь пакаленняў. Провады ў армію — знакавая падзея не толькі ў жыцці асобнай сям’і, але і ўсёй вёскі. Адметна, што сёння абрад «Навабранцы» выклікае цікавасць у мясцовых жыхароў. Многія сем’і імкнуцца правесці яго па ўсіх правілах».
Ладзяць абрад так. Напярэдадні провадаў бацькі накрываюць багаты стол і клічуць моладзь, радню, суседзяў. Герой урачыстасці сядае ў чырвоны кут (пад абразамі). Бацькі жадаюць сыну лёгкай службы і каб абавязкова вярнуўся дадому здаровым. Калі ў навабранца ёсць дзяўчына, што заручылася чакаць каханага, ёй дазваляецца выказаць яму свае пажаданні. Потым яна дорыць хлопцу хусцінку на памяць. Гучаць застольныя песні.
Пасля частавання ў хаце ладзяць танцы. Дарэчы, аўтэнтычныя мясцовыя танцы ўдалося ўзнавіць мясцоваму фальклорнаму калектыву «Спадчына». Дзяўчаты ў час провадаў спяваюць «рэкруцкія» прыпеўкі. Кажуць так: якія провады, такая і служба. Таму па традыцыі іх спраўлялі з размахам. Потым лепшы сябар ці хросны бацька збіраў грошы ў гасцей «на махорку» будучаму салдату.
У кульмінацыйны момант навабранец садзіўся на стул, маці стрыгла яго, а валасы збірала ў хустачку і клала за абраз. Па павер’ях, гэта забяспечвала лёгкую службу салдату. Састрыжаныя валасы — своеасаблівы абярэг маці для сына. Падчас пострыгу госці спяваюць аўтэнтычную песню, якая пачынаецца словамі: «Сёння, братцы, наш таварыш…». Далей у ёй адлюстроўваюцца сюжэты з салдацкага жыцця.
Каб служба навабранца была лёгкай, перад выхадам з хаты блізкія выконваюць цэлы шэраг дзеянняў. Бацькі з абразамі ў руках і боханам хлеба бласлаўляюць сына. Выходзячы з дома, навабранец цалуе абраз, за якім схавана пасма яго валасоў. Потым ён паварочваецца тварам да сваёй хаты і просіць у прысутных прабачэння.
Каб дапамагчы сыну ў дарозе, маці клала яму ў кішэню «правадны хлеб», што давалі ў царкве ў першую пасля Вялікадня («правадную») нядзелю. Навабранец ідзе па вуліцы не азіраючыся, развітваецца з усімі жыхарамі вуліцы, падыходзіць да кожнай хаты, развітваецца з аднавяскоўцамі. Тыя ў сваю чаргу жадаюць яму лёгкай службы.
Завяршэнне абрадавых дзеянняў адбываецца пасля службы ў войску. Калі хлопец вяртаецца дамоў, яму паказваюць тую самую пасму састрыжаных валасоў. Гэта своеасаблівае пацвярджэнне таго, што ўвесь час, пакуль ён адсутнічаў, дома яго чакалі. Затым маці спальвала валасы ў печы.
АД ПРАДЗЕДАЎ
Абрад «Навабранцы» бытаваў на Клетчыне ў 1920-х гадах. Асабліва быў распаўсюджаны ў 1940—1980-я гады. Сучасная моладзь пераймае яго ў старэйшага пакалення. Адноўленыя аўтэнтычныя спевы выконваюць выхаванцы ўзорнага ансамбля народнай песні «Марачаначка».
kuzmich@sb.by
