Напалена добра. Па хаце пахi ад ежы, ад зёлак, у пучках падвешаных уздоўж палацяў, ад гары дроў ля прыпечка i ўчарашняга цеста, што ўжо трохi падняло накiнуты на яго зрэбны рушнiк.
Хатка чыста падмецена. Усе ўключаныя лямпачкi, па словах Юзiка, таму, што «да нас чалавек заехаў, каб бачыць лепш, з кiм гаворку вядзеш». На падлозе амаль ля самага стала вялiзны кудлаты сабака. Ён ужо надта стары i добра глухаваты. Калi гаспадар хоча яму нешта з рукi даць, то спачатку моцна тупае па падлозе. Адчуўшы дрыгаценне дошак, сабака павольна падымаецца i iдзе блiжэй да стала за пачастункам.
— Наш Туман, — з любоўю кажа дзядулька i з выразнай пяшчотай гладзiць сабаку па спiне. — Раней у нас дзве вартаўнiцы было. Адна ў сенцах заўсёды, пад ганкам. З ёй, адыходзячы недзе недалёка, можна дзверы хаты толькi на клямку кiдаць. Памрэ — не ўпусцiць. Маленькая такая, з белымi пярэднiмi лапкамi. Поўсць гладкая, блiскучая, а хвост кудлаты, як у вавёркi. Ага. Мухай клiкалi. Доўга жыла. Разумнiца! Толькi трэба было паглядзець на яе, а яна ўжо разумела, што ад яе патрабуецца, у чым яе дапамога неабходна.
Аднойчы зразумелi, што яна слепнуць пачала. Спачатку носам неўпапад тыкалася, а затым прызвычаiлася, на голас цi на рухi нейкiя iшла.
I вось неяк прападае сабака. Мо з нядзелю не было. Канешне, турбавалiся надта. Недзе заблудзiлася, казалi, як-нiяк, без зроку iстота. Але глядзi ты — з’яўляецца наша Муха! Больш таго, у яе зрок вярнуўся. Дзiвосы дзiўныя!
Побач з намi бабулька-шаптуха жыла. Растлумачыла, што Муха наша, уявi сабе толькi, за лекамi хадзiла. Траўку патрэбную шукала, каб зрок, бачыш, вярнуўся. Так гэта было цi не, але Муха яшчэ прыкладна гады два дом вартавала. Праўда, рухацца меней стала. Але слых добры быў, ды i бачыла нядрэнна. Але праз нейкi час сабака зноў прападае. Мы да бабулькi. А тая — ваша Муха памiраць сышла. А сышла таму, што яна вас настолькi любiла, што нават сабе не дазволiла, каб вы над яе целам гаравалi-убiвалiся. А вось гэтым словам бабулькi мы зусiм не сумнявалiся, бо ведалi, бо адчувалi, як наша Муха да нас адносiлася. Верагодней усяго, менавiта такi ўчынак быў уласцiвы яе маленькаму сабачаму сэрцу…
А Туман, ён у нас з радаслоўнай, калi так можна сказаць.
— Раскажы, раскажы,— падбадзёрвала старога яго жонка. — Пра лекара-сабаку раскажы. Я нават прысяду, паслухаю.
— А што тут расказваць,— працягваў дзядуля Юзiк, — тут у нашай мясцовасцi шмат хто яшчэ памятае, як у сына былога млынара, прыкладна гадоў сорак з гакам, жыў сабака-лекар. Якая ў яго мянушка была, бач, ужо i забылiся, i я не памятаю.
А вось што ён людзей лячыў, асаблiва дзетак, вядома дакладна. Як ён гэта рабiў? Ну вось захварэе нейкае дзiцятка. Прыводзiлi сабаку. Ён, трохi па хаце пахадзiўшы, пад ложак цi пад калыску лажыўся i там ляжаў да той пары, пакуль маленькаму лепей не станавiлася.
Казалi, што былi i такiя выпадкi, сабаку амаль на руках выносiлi — так ён слабеў у лапах, падняцца не мог. Толькi потым некалькi дзён адну ваду пiў, адыходзячы. Ежы нiякай, а толькi вада. А калi гаспадар яго памёр, пад труной у хаце ляжаў, агрызаўся, не даваў да нябожчыка падыходзiць, ледзь яго з хаты вывелi. Потым сабака нiчога ў рот не браў, думалi — сам памрэ. Толькi ўнучка таго чалавека амаль што ўгаварыла яго пачаць есцi. Менавiта гэтай дзяўчынцы, калi яна прабiла ступню iржавым цвiком, сабака апухшую, як калода, нагу вылiзваў да той пары, пакуль дзiця хадзiць не стала.
Дык вось, калi тым людзям верыць, якiя далi будучага Тумана яшчэ маленькiм шчанём, ён i ёсць сын той сукi, якую ўсе ведалi як сабаку-лекара.
А вось яшчэ што, — успамiнаў дзед, — нiколi тая сука не шчанiлася ля людзей, пры людзях. Калi прыходзiў час, сыходзiла ў лес. А на самой справе нiхто i не ведаў, куды яна дакладна сыходзiла. I толькi праз некаторы час вярталася ў вёску з даволi дзябелымi шчанятамi. Людзi iмгненна разбiралi малечу з надзеяй, што можа хто з iх таксама лекарам будзе. Але не. Не чуваць было, каб хто з патомства той сукi тымi ж якасцямi цi здольнасцямi, як iх мацi, валодалi. Каб ужо такое было, то ўжо б людзi казалi, не таiлiся. Вось i Туман наш, — трошкi памаўчаўшы, дадаў гаспадар, — здаецца, не заўважаны быў за нечым такiм. Але сабака ён добры, пашукаць — такога не знайсцi. Як нашых унукаў няньчыў, паглядзеў бы! Бывае, на яго спiну пасадзiш, ён iх па двары так i цягае, пакуль тым не надакучыць цi бацькi не здымуць. А сам, каб скiнуць iх, нiколi такога не дазваляў.
Дзед зноў моцна патупаў па падлозе, узяў нешта са стала i паклаў ля самых сваiх ног. Туман iзноў, павольна падняўшыся, падышоў да дзеда, з’еў што было на падлозе i так жа павольна пайшоў да дзвярэй.
— Адчынi дзверы яму, Любаня. Хай сабе прой-дзецца. Не, з двара ён нiкуды. Трошачкi пабудзе на вулiцы ды назад… Дзверы скрэбцi будзе. Стары… Ужо як i нам, так i яму цяпло больш патрэбнае стала ды ласка, у якой мы яму за столькi год бездакорнай ды вернай службы цi можам адмовiць. I сапраўды, праз нейкi час у дзверы паскрэблiся. Туман вярнуўся.
v-cvirko@bk.ru
