Какие тайны скрывают улицы древнего города на юге Беларуси

Суседзі з мінулага

Кожны турыст, што прыязджае на Кобрыншчыну, перш за ўсё бачыць на галоўнай плошчы постаці князя з княгіняй. Хто такія? У Іпацьеўскім летапісе захаваліся радкі, датаваныя 1287 годам: «Вось я, князь Уладзімір, сын Васількаў, унук Раманаў, пішу грамату. Даў я сваёй княгіне пасля сваёй смерці горад свой Кобрынь, з людзьмі і данінай. Як пры мне плацілі даніну, няхай таксама і пасля мяне плацяць маёй княгіне».

— Менавіта з гэтай даты прынята адлічваць узрост горада. Аднак з самога запісу вынікае, што з’явіўся на рэках Кобрынка і Мухавец ён значна раней, — кажа загадчык навукова-экспазіцыйнага аддзела Кобрынскага ваенна-гістарычнага музея імя А. В. Суворава ­Алена Рысь.

Якім быў горад у XIII стагоддзі? Невядома. Затое ў экспазіцыі можна ўбачыць графічную рэканструкцыю замка кобрынскіх князёў XVI стагоддзя. Падрабязную выяву на аснове тэкставага апісання выканаў мастак Юрый Сухаў.

— Гэта быў складаны комплекс з драўляных і цагляных будынкаў, мастоў, высокіх веж і шматлікіх гаспадарчых пабудоў. Усё гэта, на жаль, прыйшло ў заняпад пасля смерці апошняй уладальніцы княгіні Ганны Сямёнаўны. Мы дакладна ведаем, што палаты феадалаў знаходзіліся побач з сучасным саборам Аляксандра Неўскага. Літаральна ў некалькіх кроках ад яго — Замкавая плошча: калі ўважліва прыгледзецца да ландшафту, то можна заўважыць абрыс абарончага рова — адзіны напамін пра мінулае, — дзеліцца загадчык навукова-экспазіцыйнага аддзела. — Яшчэ ў 1812 годзе ў рэштках замкавых умацаванняў адбываўся бой з напалеонаўскай арміяй. Але ўжо ў сярэдзіне XIX стагоддзя ад іх пазбавіліся падчас будаўніцтва дарогі Масква — Варшава. Заснавальнік нашага музея Аляксей Мартынаў пакінуў пранікнёныя радкі на гэты конт: «Река времени унесла в бездну забвения кобринский замок».

Разам з тым да нас дайшлі апісанні не толькі ўмоў, у якіх жылі ўладальнікі горада, але і падрабязнасці пра звычайных кабрынчан. У музеі выстаўлена «Рэвізія Кобрынскай эканоміі, складзеная ў 1563 годзе каралеўскім рэвізорам Дзмітрыем Сапегам». Гэта свое­асаблівы перапіс насельніцтва.

— У нас пачытаць «Рэвізію» можа кожны наведвальнік у бібліятэцы. Параўнаць сучасныя вуліцы горада з тымі, што былі на іх месцы некалькі стагоддзяў таму. Ці нават адшукаць сваіх продкаў — прозвішчы кабрынчан таго часу тут таксама пазначаны, — падкрэслівае Алена Рысь. — Дарэчы, у нашай экспазіцыі ёсць унікальная археалагічная знаходка — фрагмент драўлянай маставой Кобрына сярэдзіны XVI стагоддзя, па якой якраз маглі хадзіць тыя людзі, што згадваюцца ў тэксце «Рэвізіі».

Эпідэмія, акупацыя, баі

Цэнтр Кобрына добра захаваў гістарычнае аблічча. Вузкія вулачкі з дамамі і крамамі сто- і нават двухсотгадовай даўнасці нікога не пакідаюць абыякавымі. Што важна: сучасныя пякарні і аптэкі знаходзяцца там, дзе яны былі і раней. Своеасаблівым парталам у рамантыку XVIII стагоддзя з’яўляецца парк імя Аляксандра Суворава.

— Тым не менш войны бокам нас не абыходзілі. Па дакументах ведаем, што, акрамя страшнай эпідэміі 1711 года, якая забрала палову жыхароў горада, прыйшла яшчэ адна бяда — Паўночная вайна. Шведы двойчы былі ў Кобрыне. Яны акупіравалі горад і патрабавалі кантрыбуцыю. Насельніцтва, і без таго небагатыя людзі, сабірала грошы і каштоўнасці, каб выкупіць узятых у заложнікі бурмістраў, — расказвае Алена Рысь.

Асаблівасць Кобрынскага ваенна-гістарычнага музея імя А. В. Суворава ў тым, што пад кожную падзею тут выстаўлены дзясяткі ўнікальных экспанатаў. Абмун­дзіраванне і зброя, прадметы быту і мастацтва, карты і дакументы — усё арыгінальнае. Муляжы можна пералічыць па пальцах! Ідзе, напрыклад, гаворка пра шведаў, а цябе падводзяць да вітрын з сапраўднымі шпагамі ці агнястрэльнай зброяй першай паловы XVIII стагоддзя.

Невыпадкова тры залы адве­дзены вайне 1812 года: 15 ліпеня ў горадзе адбылася першая перамога расійскай арміі над Напалеонам.

— Капітуляцыя Саксонскай брыгады была каля сцен Спаскага манастыра, які захаваўся да нашага часу, — падкрэслівае Алена Рысь, падыходзячы да чарговага сур’ёзнага ва ўсіх сэнсах экспаната: — А вось саксонская гаўбіца, якая, калі верыць дакументам, была ўзята ў якасці трафея ў раёне цяперашняга гарадскога пасёлка Антопаль (Драгічынскі раён).

Ёсць тут салдацкі і ­афіцэрскі мундзіры Паўлаградскага гусар­ска­га палка, які і вёў бой за Коб­рын. Можна ўбачыць, як маглі быць узброены сяляне, што дапамагалі ім даваць адпор чужакам.

— Сімвалічна, што на месцы, дзе былі пахаваны загінулыя салдаты, у сярэдзіне XIX стагоддзя быў узведзены сабор у гонар Аляксандра Неўскага, — дзеліцца загадчык навукова-экспазіцыйнага аддзела. — Праз сто гадоў пасля бою, у 1912-м, побач з храмам з’явіўся помнік — бронзавы двухгаловы арол з лаўровым вянком у клюве як сімвал таго, што «непераможная» армія Напалеона была ўпершыню разбіта.


kurak@sb.by