Як аказваецца, туры, якія прыехалі ў нашу краіну з латвійскага нацыянальнага парку «Кемеры» ў рамках праекта ПРААН-ГЭФ «Ветландс», даволі нелюдзімыя.Абед на радасць усім
— Каровы як каровы, нічога асаблівага, — жартавалі журналісты.
— Зусім не, — абрывалі іх эксперты. — І афарбоўка, і рогі ў іх зусім іншыя. У самцоў, напрыклад, шырокія, доўгія і развёрнутыя ў бакі, у самак — ледзь наперад. І наогул верхам селекцыі, а гэты від выводзілі шляхам зваротнага скрыжавання, лічыцца атрыманне рознай афарбоўкі ў самцоў і самак, як і было ў прыродзе. «Мужчыны» — чорныя, з рыжай паласой уздоўж хрыбта, «жанчыны» — рыжыя.
Што ж, спрачацца мы не сталі. Напэўна, самае галоўнае, каб навасельцы апраўдалі ўскладзены на іх давер і змаглі падтрымаць выдзеленыя ім у карыстанне палі, не дапушчаючы іх зарастання хмызнякамі. Уласна, гэта і ёсць адна з галоўных ідэй праекта — вырашыць праблему з'яўлення густой расліннасці ў поймах рэк, тым самым спрыяючы захаванню біяразнастайнасці на гэтых тэрыторыях. Бо высокая трава, якая засцілае зямлю, перашкаджае шмат якім, у тым ліку рэдкім, відам. Эксперты адзначаюць: на тэрыторыі пойменных лугоў жыве да 40 працэнтаў спісу з нашай Чырвонай кнігі.
Кажуць, падобны вопыт паспяхова паказаў сябе ў многіх еўрапейскіх краінах. Нідэрланды, Іспанія, Латвія... Дарэчы, да нас у краіну жывёлы патрапілі менавіта з Латвіі, кажа начальнік аддзела паляўнічай гаспадаркі Мінлясгаса Аляксандр Казарэз. Паводле яго слоў, вопыт гэтай краіны ў вырашэнні падобных праблем быў вельмі паспяховым.
Характар — сарамлівы
Важную ролю ў з'яўленні новых лясных волатаў на нашых тэрыторыях адыграла ААТ «Тураўшчына», якое ўзяла навасельцаў на свой баланс. Вядома, статак быў невялікім, але ці не страшна было ўвязацца ў такую авантуру? Дырэктар прадпрыемства Раіса Страх адказвае з усмешкай: не. Тут адбіваецца і вопыт кіравання з буйной рагатай жывёлай: прадпрыемства — адзін з найбуйнейшых пастаўшчыкоў мяса і малака ў краіне. А значыць, падтрымлівае значную колькасць капытных, да якіх, дарэчы, не так даўно дадаліся каровы-«лімузіны» — мясная парода.
— Вось гэтыя жывёлы адрозніваюцца крутым норавам, нават могуць нападаць на чалавека. А туры зусім не агрэсіўныя. Яны хутчэй спрабуюць сысці ад зносін з чалавекам. Так што мы сваё рашэнне прымалі лёгка.
Самае складанае, успамінае кіраўнік, было перавезці тураў пасля каранціну ў месцы іх цяперашняга пражывання. Да жывёл было не падысці — яны збіваліся ў адным месцы, выстаўляючы рогі, і не збіраліся сыходзіць. У выніку іх удалося перавезці ў два этапы. А самка з цялём і ўвогуле далучыліся да статка толькі праз два тыдні.
Зараз на новым месцы туры, падобна, цалкам абжыліся. А спецыялісты тым часам вельмі спадзяюцца, што жывёлы з задачай па ачыстцы тэрыторый ад зараснікаў справяцца паспяхова. Бо, па словах кіраўніка групы па гадоўлі і селекцыі мясной жывёлы РУП «НПЦ па жывёлагадоўлі» НАН Сяргея Седунова, менавіта тут, на Пагосце, працэнт зарастання хмызнякамі дасягнуў 80 (!) ад агульнай колькасці тэрыторый. Так што сітуацыя была амаль крытычнай.
— Патрэбны былі меры. Таму тэрыторыю для пачатку ачысцілі з дапамогай мульчараў, а далей спадзяёмся, што гэтую функцыю выканаюць капытныя.
Вяртанне тураў у Беларусь стала часткай праграмы па ўзнаўленні бiяразнастайнасцi пойменных лугоў у Жыткавiцкiм раёне.Шмат — не мала
Зрэшты, на думку Аляксандра Казарэза, цяперашняй колькасці статка на тэрыторыю луга можа быць замала. Паводле яго слоў, шчыльнасць жывёл у ідэале складае адну асобіну на 1—2 гектары. Іншымі словамі, тут спакойна магло б пасвіцца да сотні такіх рагатых жывёл. Але навукоўцы і эколагі аддаюць перавагу павольнаму руху, каб не нашкодзіць, а паралельна вывучыць сітуацыю. Дарэчы, паралельна з турамі тут маглі б існаваць і тарпаны: аказваецца, яны не канкурэнты. Першыя ядуць высокую траву, другія — нізкую.
На пытанне, ці варта вяртаць у прыроду віды жывёл, што вымерлі, Аляксандр Казарэз адказаў, вельмі моцна здзівіўшы:
— А хто сказаў, што яны вымерлі? Яны проста былі прыручаны. Зараз ідзе зваротны працэс.
Іншая справа, што неабходна ствараць для «вернутых» жывёл умовы, набліжаныя да дзікіх. У тым ліку і з пытаннем рэгулявання іх колькасці драпежнікамі. А вось у тура пакуль ворагаў у нашай дзікай прыродзе амаль няма. Аляксандр Казарэз кажа:
— Яны высокасацыяльныя жывёлы і здольныя супрацьстаяць такім драпежнікам, як, напрыклад, ваўкі. За выключэннем хворых і цяжарных асобін, якія сыходзяць за межы статка і аказваюцца безабароннымі. Раней гэтую функцыю выконвалі буйныя каціныя. Гаворка, вядома, ідзе не пра рысь — яна з турам наўрад ці справіцца, — а, да прыкладу, пра леапардаў. Дарэчы, яны згадваліся ў старажытных летапісах, а значыць, жылі на нашых тэрыторыях.
Зрэшты, усе мэты рэвайлдынгу суправаджаюцца цэлым шэрагам экасістэмных паслуг. І гэта не толькі турызм. Па словах Аляксандра Казарэза, гэта і мясны кірунак, таму што колькасць жывёл расце і гэтае пытанне патрабуе рашэння.
— Гаворка ідзе пра фактычна экалагічна чысты прадукт. І чаму б частку жывёл не адбіраць? У Еўропе так і паступаюць.
Зубр, лань, алень, тур, конь. Хто яшчэ з ранейшых спрадвечных насельнікаў нашых лясоў, балот і пойменных лугоў можа вярнуцца на нашы тэрыторыі? На думку Аляксандра Казарэза, калі браць набор спрадвечных відаў, якія жылі ў Сярэднявечча, то гэтая адтуліна ўжо закрытая.
— Астатнія віды былі сезоннымі: сайгак, паўночны алень. Аднавіць гэтыя віды складана, паколькі яны мігрыруючыя. Значыць, ўмовы павінны быць створаны ў іх асноўных месцах пражывання. Нам можна пачынаць думаць аб аднаўленні спрадвечных драпежнікаў. Але вось як да гэтага паставіцца мясцовае насельніцтва? Увогуле, ёсць пытанне.
КАМПЕТЭНТНА
Аляксандр КОРБУТ, намеснік міністра прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя:
— Сёння «заложнікамі» драўняна-хмызняковай расліннасці ў краіне стала больш за 500 тыс. гектараў тэрыторый. Калі раней тыя ж лугі рэгулярна касілі і на іх пасвілася жывёла, то ў апошнія дзесяцігоддзі тут пуста: людзі з'ехалі ў гарады, а многія гаспадаркі перавялі жывёл на стойлавае ўтрыманне. У выніку хмызнякі і трыснёг, якія прыйшлі на змену травам, фактычна «пахавалі» ў сваім цені шмат якія каштоўныя віды раслін, насякомых. Вяртанне на гэтыя тэрыторыі капытных дазволіць аднавіць ключавыя месцы гнездавання рэдкіх відаў птушак — кнігаўкі, дупеля, марадункі, вялікага зуйка, вялікага вераценніка.
ДАРЭЧЫ
Апошні дзікі тур (Bos primigenus) памёр у 1627 годзе ў Польшчы, апошні тарпан (Equus gmelini) — пазней, у XIX стагоддзі, у Расіі. Так былі страчаны адны з галоўных відаў траваедных Еўропы.
arteaga@sb.by
