Завяршае жнівеньскі цыкл свят Хлебны, або Арэхавы, Спас, які прыпадае на 29 жніўня. Па народным календары Трэці Спас азначаў заканчэнне жніва. З гэтай пары пачыналі праводзіць Дажынкі, пяклі пірагі і іншыя прысмакі з мукі новага ўраджаю.
У нашых продкаў з хлебам быў звязаны шэраг народных прымет і павер’яў. Напрыклад, вялікім грахом лічылася кінуць кавалак хлеба на падлогу. Калі так выпадкова здаралася, яго паднімалі і цалавалі. Крышыць хлеб таксама забаранялася. Казалі: хто так зробіць, той ніколі не будзе мець хлеба.
Па бохану прадказвалі і лёс сям’і. Па павер’ях, калі булка ў печы разваліцца на дзве палавіны — дабра ў сям’і не чакалі. Вертыкальная расколіна ў мякішы прадракала разлад, а гарызантальная азначала, што ці дачка пойдзе замуж, ці сын у прымакі.
Калі пяклі хлеб, на першай булцы гаспадыня рукой рабіла крыж, а елі такую булку заўсёды апошняй. Непажадана было пачынаць новы бохан хлеба ўвечары — лічылася, што гэта можа пазбавіць багацця. Продкі верылі: калі абнесці хлеб вакол будынка ў час пажару, агонь не будзе далей распаўсюджвацца.
У канцы жніўня паспявалі і арэхі. Таму нездарма гэта свята называюць яшчэ і Арэхавым Спасам. Хлеб і арэхі асвячалі ў царкве, частавалі імі родных і сяброў. Сустракаецца і іншая назва — Спас на палатне. Адсюль традыцыя: пачынаючы ад свята, гандлявалі даматканымі палотнамі.
У гэты дзень абавязкова ладзілі застолле. Нельга было заставацца ў адзіноце — інакш усё жыццё будзе складана знайсці сваю другую палавінку. Пасля застолля мыліся ў лазні і парыліся венікамі з галін арэшніку. Лічылася, што гэта дапаможа выгнаць усе хваробы.
На Арэхавы Спас дзяўчаты варажылі на свой лёс. Для гэтага трэба было сарваць арэх з дрэва і паспрабаваць яго: салодкі — хутка сустрэнеш каханне, няспелы — да навін, гнілы — да няўдачы, а горкі — да слёз.
Адшукаць арэхі, што зрасліся паміж сабой, лічылася вялікай удачай. Іх не елі, а захоўвалі як абярэг, які спрыяе багаццю і дабрабыту.
Пасля свята сяляне пачыналі рыхтавацца да зімы, у прыватнасці чысцілі калодзежы.
ПРЫМЕТЫ
♦ На Трэці Спас ластаўкі і жураўлі пачынаюць збірацца ў вырай. Лічылася, калі жураўлі адляцяць да 29 жніўня — на Пакровы будзе марозна.
♦ Калі ў гэты дзень дзьме вецер — зімой можна чакаць завеі і моцныя маразы.
♦ Калі на свята моцны дождж — дрэннае надвор’е захаваецца яшчэ некалькі дзён.
♦ Лічылася, калі сёлета сабралі шмат арэхаў — на будучы год будзе добры ўраджай хлеба.
АД ПРАДЗЕДАЎ
♦ Спас — на палатне, а хлеб — у гумне.
♦ Добры Трэці Спас — будзе зімой квас.
♦ Трэці Спас — трымай рукавіцы ў запас.
kuzmich@sb.by
