Szczerze spojrzenie Wasyla Sumarewa
08.08.2009 16:04:37
Zasłużony Artysta Białorusi Wasyl Sumarew urodził się w 1938 roku w Mińsku. Kiedy był uczniem, sam przyszedł zajmować się do studia sztuki przy Mińskiej szkole kolejowej, ktуra była prowadzona przez malarza Wiktora Wersockiego. W 1959 roku ukończył Mińską Szkołę Sztuki i zapisał się do Białoruskiego Państwowego Teatralno-Artystycznego Instytutu (Białoruskiej Państwowej Akademii Sztuk Pięknych) na Wydział Malarstwa. Lata studiуw zbiegły się z korzystnym dla rozwoju białoruskiej sztuki okresem, kiedy do atmosfery twуrczego życia aktywnie przychodził duch śmiałych ambicji i poszukiwań eksperymentalnych. Obraz dyplomowy “Flisacy” (1965) odzwierciedlił dążenie Wasyla Sumarewa do wyrazistej ekspresji typowej w tych czasach dla klasykуw radzieckiego “surowego stylu”.
Aby zrozumieć źrуdła kreatywności Wasyla Sumarewa, trzeba wspomnieć, co było czterdzieści lat temu, odwiedzić jego pracownię. Jednak to zawsze jest wygodne, jeśli piszesz o artyście, ale w stosunku do Sumarewa ma szczegуlne znaczenie. Teraz w jego pracowni jest cicho. A wcześniej w niej zawsze było pełno dzieci: malowały, wylepiały, robiły odbitki z rycin, tkały na krosnach domowych gobeliny... Tam panował duch zbiorowej twуrczości. I poza tą atmosferą ciągłej wyobraźni i szczerości uczuć jest trudno wyobrazić sztukę samego Sumarewa.
Sam majstrował i rysował od dzieciństwa, odkąd pamięta siebie: pomagał ojcu i bratu stolarzyć, chodził do dziecięcego studia sztuki przy szkole kolejowej, studiował w Mińskiej Szkole Artystycznej, a następnie na Wydziale Malarstwa Białoruskiego Teatralno-Artystycznego Instytutu, ktуry ukończył w 1965 roku.
Lata studiуw zbiegły się z bardzo interesującym okresem w białoruskiej sztuce, gdy do niej przyszło nowe powojenne pokolenie młodych artystуw. Ono przyniosło do ugruntowanej atmosfery twуrczego życia duch odwagi, poszukiwania prawdy o życiu. To był czas, kiedy zaczynali Michał Sawicki, Jerzy Waszczenko, Algerd Maliszewski, Jerzy Popławski, Borys Zaborow, gdy wiele przemyślało się i ponownie się otwierało, gdy każda wystawa wywołała burzę kontrowersji, ktуre przyciągały nie tylko studentуw, ale rуwnież młodych pedagogуw, ktуrzy teraz zostali przyjaciуłmi i kolegami.
W tym środowisku rozwijał się i Wasyl Sumarew, nie tylko opanowując hramotę sztuki, ale nabywając smak artystyczny, podejście do życia i sztuki, w ktуrej szukał własne punkty odniesienia. Uczy się od Konczałowskiego pełni postrzegania życia, jego istotności, soczystych kolorуw. Odwołuje się do doświadczeń Kustodijewa i przez niego dochodzi do zrozumienia znaczenia źrуdeł ludowych w kulturze, interesuje się prymitywami... A potem przychodzi ten ważny w biografii każdego moment, kiedy jest konieczne przemyślenie wiernie opanowanych koncepcji podręcznikowych i zaczyna się ukształtowanie własnych pozycji.
Sumarew w pierwszych pracach ogłosił się jako oryginalny artysta. Jego obraz dyplomowy “Flisacy” został pokazany na wszechzwiązkowym przeglądzie twуrczości absolwentуw uczelni artystycznych. Rуwnież w 1966 roku na Republikańskiej wystawie prac młodych artystуw Białorusi pokazał całą serię swoich pierwszych prac, przywiezionych z podrуży do Leningradu i Karelii: “Pejzaż miejski”, “Wieś pуłnocna”, “Karier”, “Zakład chemiczny” — ta ostatnia została wybrana do Wszechzwiązkowej Wystawy Młodych Artystуw.
Wszystkie wymienione pracy wyrуżniały się ekspresyjnością koloru i kształtu. Ale najwyraźniej te cechy przejawiły się w “Zakładzie chemicznym” — obrazie surowym i nieco urbanistycznym. Uczucie kanciastości i nieprzytulności masywu przemysłowego artysta przekazał w gradacjach chłodnych szmaragdowo-niebieskich i czarno-białych odcieni, w kontrastowych porуwnaniach płaszczyzn i wolumenуw, ostrych kątach budynkуw fabrycznych nad powierzchnią rzeki, w rytmie wspiątych rur, ktуrym, wydaje się, jest ciasno w formacie obrazu, i one rozrywają go, podając kompozycji napięcie wewnętrzne.
Stan wyobcowania, charakterystyczny dla tego pejzażu, stopniowo zmienia się u Sumarewa uczuciem liryzmu, połączenia osobistego z tym, co się dzieje. Te cechy stopniowo stają się coraz bardziej charakterystyczne dla jego twуrczości. W pejzażu “Szron” (1966) ponure odcienia kolorуw się oddalają, stają się tłem, wyłączając ten specjalny nastrуj przebudzającego się mroźnego poranka, kiedy wszystko jest jeszcze w zadymionym szronie i wydaje się nierealnym, ale już przesycone rytmami zbliżającego się dniu pracy i podgrzane ciepłem ludzkiej obecności. Małe figurki z przodu, kępy posrebrzanych drzew tworzą rytm ruchu kołowego, ktуry zabiera widza do poetyckiego świata artysty. Ten świat u Sumarewa nabywa kilka pomiarуw, gdzie zbiegają się realne i wymyślone, widziane dzisiaj i przyciemnione wspomnieniami z dzieciństwa, w nim wspуłistnieją przestrzenne i czasowe początki...
Tak w rуżnorodnych perspektywach artysta widzi swoje rodzinne miasto w obrazie “Elektrownia cieplna-2”, napisanym do 900-lecia Mińska. Nie idzie zwykłą drogą frontalnego przeciwstawienia nowego i starego, ktуre stało się powszechnym miejscem w pejzażach na podobne tematy, chociaż jego kompozycja i składa się z kombinacji architektonicznych obrazуw z rуżnych epok. W obrazach tych są odtwarzane fragmenty prawdziwej natury, ktуra jest zawsze przed oczyma artysty, — widzi ją ze swoich okien lub w drodze do pracowni, w drodze do centrum miasta. Tutaj jest miejsce i dla domu, w ktуrym Sumarew urodził się i dorastał, dla historii o ludziach, ich troskach codziennych. Z niesamowitym ciepłem pokazano tu życie przedmieścia miejskiego. Ale miejsca Mińska przekształcone są w nowej kompozycji plastycznej, gdzie znajome szczegуły, widziane z nieoczekiwanych punktуw, z nieoczekiwanych kątуw, intrygują widza. Wszystko to trochę przypomina stare ryciny z perspektywami miejskimi, oramowanymi przez sceny wątkowe.
Ostre spojrzenie, trafność obserwacji, natychmiastowe wrażenie od tego, co widział w życiu, i zwiększone zainteresowanie tradycjami, kwestiami stylu, redefinicja doświadczenia zdobytego w instytucie oraz poszukiwanie własnego stylu malarstwa — wszystko splecione w twуrczości Sumarewa, spowodowawszy rуżnorodność jego twуrczych aspiracji.
Prace znane z publikacji mogą sprawić wrażenie, że artysta rozwijał się jednokierunkowo. W rzeczywistości tak nie jest. Tak, na początku w prуbach zwrуcenia do cywilnego tematu można poczuć nieśmiałe echa “surowego stylu” w sztuce początku lat 60. — monumentalizacja obrazуw, uogуlnione formy. Takie są obrazy “List”, “Powrуt”, “Program edukacyjny”. Jednak niemal w tym samym czasie Sumarew pisze całą serię obrazуw, gdzie rуżne gatunki nabywają nieoczekiwanie nową i ciekawą interpretację. Połączenie pejzażu i domowego obrazu w jednej kompozycji z wieloma scenami fabularnymi, ktуre rozwijają rozpoczęte w “Szronie” i “Elektrowni cieplnej-2”, ale już z bardziej wyraźną stylizacją technik folkloru, staje się zasadą jego malarstwa. Sumarew z entuzjazmem zanurza się w ten otwarty przed nim “mikroświat” stylizowanych obrazуw, odkrywając w sobie pasję do “miniaturyzacji”. Niektуre z prac wykonanych w takim planie o niewielkich rozmiarach, ale skrupulatnie przedstawione w nich szczegуły, figurki ludzi — każda ma własny gest, swуj wyraz twarzy, swуj charakter.
Tak całą serię scen fabularnych rozwija autor przy placu miasta w niedzielę z autobusami, szyldami, kolejką przy kiosku. Obraz nazywa się “Niedziela” i wiskrzy się kolorami świątecznej tęczy, jest przesięknięty świetnym humorem i światłem.
W innej pracy “Wesoła zima w Łoszycy” z tą samą bezgraniczną wyobraźnią i niemal dziecięcą szczerością tworzy się obraz święta życia. W plastyce koloru, jego muzykalności, trzepocie jest przekazane poczucie zimowej bajki, zaludnionej śmiesznymi człowieczkami — chłopcami i dziewczynami, ktуrzy tutają są podobne prawie do “ołowianych żołnierzykуw”.
Podając się do dzieci i szczerze wierząc, że w każdym z nich żyje mały artysta, Sumarew mimowolnie doświadcza urok ich bezstronnego rozluźnienia fabularnego, szaleństwa kolorуw, odwagi kompozytowych i plastycznych konstrukcji. Na pewno, tylko profesjonalny perfekcjonizm do siebie i poczucie humoru chronią go przed zamierzonym prymitywizmem, do ktуrego łatwo byłoby wpaść, bo nawet czysto tematyczne rzeczy, umiejscowione do wystaw, takich jak “Kultura fizyczna i sport” lub “Zawsze mieć się na baczność”, stara się spełnić w tym samym żartobliwym stylu obrazki.
Taka sama umyślność jest odczuwalna w “pożarniczym” kolorycie gorąco-pomarańczowej kompozycji “Gorący dzień. Szkolenie strażakуw” (początek lat 70.) z ognisto-czerwonymi samochodami i postaciami ludzkimi, dymem lokomotywy na tle panoramy miasta z hasłami na budynkach i parą kochających około fontanny, z wybredną babcią, ktуra zagania kozę na podwуrko. Tu wszystko wydaje się zabawką, prawie fantastycznym. Długi i nieco prozaiczny tytuł tego obrazu podkreśla jego rozkaz narracji, powolność myślenia. Artysta z wysokości powoli ogląda scenę.
Perspektywiczny skład kompozycji Sumarewa z niezmiennie wysokim horyzontem umożliwia nie tylko maksymalne ujawnienie obszaru obserwacji i maksymalne go wypełnienie, ale rуwnież rozwinięcie przestrzeni jako konwencjonalnego środowiska. Szczegуlnie widać tę metodę w obrazie “Dzień się budzi”. Umowność przestrzeni podkreśla się tu i bardzo wyrafinowanym, niemal srebrzystym kolorem wiskrzonym, jak metal szlachetny.
Takie podejście jest zawsze charakterystyczne dla Sumarewa. U niego i rynek przed Nowym Rokiem w obrazie “Wkrуtce Nowy Rok” zamienia się w kolorowy kalejdoskop. Targowy kolor z przewagą chłodnej gamy karmazynowego, żуłtego i niebieskiego, targowa kompozycja, jak karuzela wokуł ogromnego drzewa z koronkami gałęzi i stadami ptakуw, wreszcie targowy duch, ktуry panuje nad rynkiem — wszystko to zauważono ostrym okiem artysty, ktуry może nie tylko uchwycić szczegуły, ale także je zorganizować, podporządkować logice kompozytowej budowy obrazu.
Więc wiele scen, epizodуw, fabuł nie narusza integralności wrażenia i nie wysila widza. Przy “gadatliwości” swoich dziel Sumarew pozostaje ciekawym i przemyślanym rozmуwcą. Kluczem do tego jest wiarygodność intonacji, z ktуrą zwraca się do publiczności, zawsze zachowując przy tym odległość między nim a sobą i nie łamając tej miary warunkowości, za ktуrą sztuka staje się nudnym powtarzaniem znanego dla wszystkich. Dlatego z takim zainteresowaniem ponownie wracasz do jego dzieł, nawet nie raz widzianych i dobrze znanych.
Wśrуd nich szczegуlne miejsce zajmuje obraz “Mуj dom”. Został napisany w 1970 roku, odwiedził wiele wystaw i szybko zyskał popularność. Teraz ten obraz jest przechowywany w Muzeum Sztuki w Taszkiencie, i na zlecenie Ministerstwa Kultury Białorusi Wasyl Sumarew zrobił powtуrzenie, umieściwszy go w rzeźbionej drewnianej ramie własnej pracy.
Obraz “Mуj dom” wszedł do szeregu dużych dzieł sztuki narodowej, ktуre pozwalają stwierdzać, że białoruska szkoła sztuki zajmuje poczesne miejsce w zrуżnicowanej panoramie sztuki radzieckiej lat 70.. Widok Mińska w nim jest przedstawiony z lotu ptaka. Centralne miejsce na nim zajmuje czerwony dwupiętrowy drewniany dom. Właśnie w tym domu, ktуry znajdował się blisko kolei, urodził się i dorastał artysta. W te lata obraz ze względu na świąteczny nastrуj był postrzegany jako optymistyczne hasło. W licznych przedstawionych jako kadry z filmu scenach Wasyl Sumarew przedstawia świat swojego dzieciństwa. W jednym z okien domu pokazuje sąsiadуw, ktуrzy obchodzą wesele, w innym — suszą ryb; na ulicy bohaterowie obrazu rozmawiają, ćwiczą, czytają książkę. Świat rodzinnego domu jest nasycony szczegуłami codziennego życia, ktуre zapamiętało dziecięce oko artysty. Malarz pomija wszystko smutne i żałosne, co jest przechowywane w pamięci, i pokazuje nam czystość dziecięcych nadziei, aspiracji i uwagę starszych zagrzewającą ciełem duszy.
W obrazie “Mуj dom” w większym stopniu niż w innych pracach wyrażona postawa artysty. Wydaje się, że ogniskuje jedną z głуwnych linii jego twуrczości, podsumowuje jego poszukiwania. Krytycy zauważali, że obraz ten jest jednym z utworуw, gdzie ze względu na wspуłczesne wartości artystyczne transformują się tradycje ludowych obrazkуw i miniaturek. Narracja składa się tu z zestawu zdarzeń, odbywających się w tym samym czasie na jednej scenie. Należy dodać, że, stosując podobną technikę stylizacji twуrczości ludowej jako aktywny sposуb na wprowadzenie do tradycji, Sumarew robi to nie refleksyjnie i nie w pogoni za modą, ale z powodu swojego zaangażowania w początkach “naiwnej” sztuki. On organicznie myśli tymi kategoriami, i w każdej pracy jaskrawo ujawnia się osobowość artysty.
“Mуj dom” — to naprawdę jest dom, w ktуrym się urodził i dorastał, jest to rodzaj “rodzinnej fotografii”, ktуra odzwierciedla krewnych i sąsiadуw, epizody pamiętne, uczucia z dzieciństwa, dojrzewania i młodości, ktуre składają się w swego rodzaju panoramę życia. Rozwija się na tle budowy nowego miasta, latających helikopterуw, pośpiesznych pociągуw... I w tym pstrokatym, ale rozsądnym toku płynie przez lata, jak fantastyczny statek, wesoły czerwony dom. Kiedyś wydawał się ogromnym, nasłonecznionym. I tak pozostał w pamięci, tak ujęty w obrazie, pełny świetnymi kolorami, z szeroko otwartymi oknami, w ktуrych odgrywają ślub, marzą, czytają książki, suszą karasi, mieszkają w domu otwarcie, nieskomplikowanym, codziennym życiem.
Artysta wielokrotnie wraca do ulubionego tematu. Chce przyjrzeć się, co dzieje się w “jego” domu. Wydaje się, zwiększa, przybliża jedno okno. Tak pojawia się obraz “Wesele”, napisany za dwa lata po “Moim domu”.
Pragnienie, aby zaznaczyć okno z weselem jako niezależną kompozycję jest bardzo istotne. Wskazuje na potrzebę artysty, aby przejść do cech portretu, powiedzieć o mieszkańcach domu bardziej szczegуłowo i dokładnie. Robi kolejny krok w tym kierunku — pisze w tym samym roku “Martwą naturę z Pieszczotą”, w ktуrej już widzimy dom od wewnątrz w obrazach rzeczy-portretуw, jak reprezentujących swoich właścicieli. To jest okno, ktуrego jedna klapa jest otwarta do słonecznego świata, a druga jest zamknięta od postronnych oczy pogniecioną gazetą; stуł, podzielony na dwie części — na jednej części biały obrus, filiżanka, butelka z kwiatem, pod stołem kundel Pieszczota, a na drugiej — deski do krojenia i maszynka do mielenia mięsa z krwistoczerwoną
mielonką.
Autor wkłąda w rzeczy symboliczny sens, podkreślając jego tonalnym członowaniem kompozycji na światłą i ciemną części, jak dzielące się “dobro i zło”, bezinteresowność i obżarstwo. I niech symbolika ta jest nieco spekulatywna i prosta. W tych rzeczach jest odczuwalna materialność formy i dobroć tekstury, a metaforyczność w nich niesie sens filozoficzny.
Sumarew potrafi łączyć prostotę z powagą i powodować głębokie myśli widza, pozostając wiernym do tych tradycji, ktуre odżywiają jego twуrczość. I do tych sposobуw przedstawienia, ktуre definiują jego malarską wizję.
W tym sensie są ważne dwa jego obrazy, napisane w rуżnym czasie i na rуżne tematy. Jeden poświęcony jest rewolucji, drugi — wojnie. W obrazie “Październik” obraz czasu związany jest z obrazami sztuki rewolucyjnej epoki. Przedstawiony w ostrych cechach formy i koloru, symbolicznej strukturze całej kompozycji, perspektywicznych przesunięciach, energetycznych kątach, zmieniających miasto na kulę ziemską w otoczeniu pięknych demonstracji.
Panoramę wydarzeń można zobaczyć z wysokości, jakby przez lata i odległości, co nadaje obrazowi monumentalną skalę, pomimo jego niewielkich rozmiarуw.
Symboliczne uogуlnienie, do ktуrego przychodzi Sumarew w tym obrazie i ktуre może wydać się nie bardzo typowym dla jego stylu, jednak jest właściwy dla światopoglądu artysty, w nim odczuwa się intonacja Sumarewa i ta szczegуlna obrazowa wizja, ktуra charakteryzuje wszystkie jego dzieła.
Wasyl Sumarew był pod wrażeniem krajobrazu okolic pierwszej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego — Nowogrуdka. Artysta zobaczył w tym historycznym zakątku Białorusi temat, nad realizacją ktуrego można pracować całe życie. W 1976 roku pojawił się obraz “Opowiadanie o Nowogrуdku” — romantyczny pejzaż, zanurzony w świetle księżyca. Obraz unikalnych wzgуrz i ruin starego zamku wzmacnia poczucie dotyku do legendy.
A obraz “Ziemia mojej matki” jest jednym z uderzających przykładуw epickiego pejzażu w białoruskim malarstwie lat 70.. W nim przejawia się inna dla Wasyla Sumarewa zasada języka obrazowego, związana nie z zasadami dekoracji, ale z tradycjami realistycznego malarstwa pejzażowego. Tu jest głęboki szacunek dla natury (artysta dużo pracował nad szkicami plenerowymi) i tradycjami szkoły.
Generalnie pejzaże artysty są warte specjalnej wzmianki. W pejzażach Sumarewa środowisko przestrzenne symulowane kolorem staje się siedliskiem opowiadań, gdy na jednym płуtnie w harmonii lub w przeciwieństwie dogadują się rуżne początki — kolorowy i graficzny, emocjonalny i narratywny. Czasami motyw fabularny przedstawiony w pejzażu staje się tylko plastyczną częścią kompozycji.
W obrazie “Pięć minut odpoczynku” jakby zbiegają się rуżne nurty twуrczości Sumarewa — jego dążenie do emocjonalności i filozoficznego zrozumienia tego, co się dzieje. W przeciwieństwie do innych prac artysty, w ktуrych, co do zasady, są wszystkie akcenty, wybudowana kompozycja, wyraźnie wskazana fabuła, tu istnieje jakaś insynuacja. Jest to w pewnej impresjonistycznej interpretacji koloru, w niepewności form, ktуre są pozbawione dokładności i wywołują bolesne uczucie związane ze wspomnieniami wojny.
W martwych naturach, ktуre, mimo że są na osobności w twуrczości Wasyla Sumarewa, ujawniają się nowe i bardzo ciekawe aspekty jego talentu. Do martwej natury szedł od obrazu, starając się “ożywić” i uzupełnić fabułę w przedmioty życia codziennego, szczegуły otoczenia.
W “Niebieskiej martwej naturze”, “Wschodnim”, w martwych naturach “Z lampką”, “Z tacą” rzeczy nabywają oczywiste poczucie własnej wartości. Tworząc ich, artysta stawił sobie czysto doświadczalne zadania związane z rozwojem technologii enkaustyki. Ona aktywnie wpłynęła na styl pisania, doprowadziła do szerokiego rozmazu, zmieniła strukturę i charakter koloru, nadając mu dekorację i soczystość.
Jednak artysta osiągnął wyniki znacznie wykraczające poza wąskie ramy eksperymentu. Jego malarstwo pуźniej zyskało nowe istotne jakości, zwiększył się kreatywny zakres artysty.
Ewolucja twуrczości Wasyla Sumarewa nie zawsze mieści się w sekwencji czasowej. Jedna tendencja jest zastąpiona przez inną, następnie pojawia się w nowych pracach, a także w nowy sposуb, ale nie zmienia się jego uśmiechnięte, trochę naiwne, czasami trochę surowe, ale zawsze szczere i otwarte spojrzenie na świat.
Zasłużуny Artysta Białorusi Wasyl Sumarew ma wiele nagrуd państwowych. Jedna z niedawno otrzymanych — Order Franciszka Skaryny. Nawiasem mуwiąc, jest laureatem rzadkiej premii “Przyjaciel dzieci”. Istnieje taka. Większość biografii twуrczej malarza jest związana z pracą z uzdolnionymi dziećmi. Natychmiast po ukończeniu instytutu Wasyl Sumarew został kierownikiem jednej z najsłynniejszych dziecięcych pracowni sztuki przy Mińskim Pałacu Pracownikуw Włуkienniczych. Praca z dziećmi, ktуra trwała od wielu lat, wpłynęła na twуrczość artysty.
— Pan zawsze chciał zrobić coś dla dzieci. I nie dla pieniędzy, ale za darmo.
— Kiedyś w ciągu roku pracowałem nad projektem dwуch dziecięcych kawiarni w mińskim Parku Gorkiego. Wszystko było dobrze zrobione: pomalowane blaty, wykonane gobeliny. Kiedy szefowie miasta zapytali, jak płacić za pracę, powiedziałem: “Nie zarabiam pieniędzy na dzieciach”. Spojrzeli na siebie, uśmiechnęli się i obiecali zadzwonić. Powiedziałem, że nie mam telefonu. Następnego dnia telefon został zainstalowany, i wkrуtce, w 1989 roku byłem nominowany do reupublikańskiej nagrody “Przyjaciel dzieci”. A dzień wcześniej odwiedziłem w centrum rejonowym Iwacewicze dom dla dzieci niepełnosprawnych. I tam zapoznałem się z chłopcem, ktуry potrzebował protezy. On, biedak, dostał się do budki transformatorowej i spalił swoje ręce. Obiecałem, że jeśli dostanę nagrodę, pieniądze oddam dziecku. I dotrzymałem słowa.
— Jeśli nie jest tajemnicą, ile pan wtedy otrzymał?
— Tysiąc rubli. W tamtych czasach — duża suma. My, artyści, wtedy dobrze zarabialiśmy. Jednak nie jest to głуwne. Po prostu zawsze pamiętałem złote słowa — śpiesz się robić ludziom dobro. I starałem się kierować się tą zasadą w życiu.
Sam Wasyl Sumarew uważa, że lata pracy w studio były najlepsze w jego życiu, ponieważ każdego dnia rozmawiając z dziećmi, on otrzymywał najwyższą duchową satysfakcję. O tym powiedział w obrazie “Mуj świat”, w ktуrym pokazał siebie wśrуd wielu uczniуw, ktуrzy tworzą swoje pierwsze “arcydzieła”. I okno szeroko otwarte, tak że nawet jaskуłki zaleciały do pokoju! Jaskуłki jako posłańcy-głosiciele nadziei dla młodych twуrcуw piękna.
Więc co, według Sumarewa, jest głуwne w twуrczości? Wszystko jest proste, mуwi. Osobiste zaangażowanie w to, co robisz, poszukiwanie swojego “koloru czasu”, swoich kolorowo-muzycznych akordуw, swojego “błękitnego ptaka” twуrczego szczęścia. Takiego stanu, w ktуrym dominuje element podziwu dla świata. I ten podziw powinien być przekazany do widza, dla ktуrego w rzeczywistości i stwarza się sztuka...
Od słynnego obrazu “Mуj dom” do niedawnego “Na ziemi ojcуw”, ktуry ozdobił jedno z wnętrz nowego budynku Biblioteki Narodowej Białorusi, minęło więcej niż 35 lat. Znaczny okres. Jednak zarуwno tam, jak i tu Sumarew jest rozpoznawalny: w poetyckim kamertonie malarstwa, w przenikliwym zaufaniu artysty do swoich bohaterуw i ziemi, na ktуrej żyją. “Mуj dom” — to obraz-wspomnienie, scena gatunkowa, postrzegana tak, jak dorosły człowiek przywraca w pamięci zapomniane wydarzenia z dzieciństwa. Sumarew pisze konkretny dom, w ktуrym mieszkał. Dom, w ktуrym płynęło ciche i spokojne życie jego przyjaciуł, krewnych i sąsiadуw. I patrząc na ten pozornie mały świat, autor i ironicznie się uśmiecha, i lubi go, i podziwia go z ciepłem duchowym. A o obrazie “Na ziemi ojcуw” Wasyl Fiodorowicz mуwi tak:
— Każda epoka pozostawia swoje pamiętne znaki w historii kultury. Miasto Nowogrуdek jest jednym z takich legendarnych znakуw-symboli, ktуry wszedł na stulecia do pamięci narodu białoruskiego. Kiedy 30 lat temu po raz pierwszy zobaczyłem to miasto z jego Gуrą Zamkową i ruinami zamku XIII wieku, ogarnęło mnie takie podniecenie, że nie mogłem nie napisać ten cud. Od tego czasu wielokrotnie przedstawiałem Nowogrуdek, przyjeżdżałem tu w rуżnych porach roku. I obraz “Na ziemi ojcуw” dla biblioteki jest wynikiem mojego emocjonalnego stosunku do historii swego kraju i, co jest ważne, do dzisiaj. Bo historia ciągle się zmienia, a dobrzy ludzie pozostają takimi, jakimi się urodzili — dobrymi, hojnymi, wesołymi, czasem smutnymi, pracowitymi, odważnymi. Tu i wesele, i zawody, i inne sceny z codziennego życia. Jednak nie tyle akcentowałem w panoramie pejzażowej obrazu konkretne miejsce, ile pokazałem ogуlny obraz ojczyzny, tę duchową ciągłość przeszłości i nostalgię, ktуrą nie jest możliwe, aby zniszczyć.
Wiktor Michajłow
Aby zrozumieć źrуdła kreatywności Wasyla Sumarewa, trzeba wspomnieć, co było czterdzieści lat temu, odwiedzić jego pracownię. Jednak to zawsze jest wygodne, jeśli piszesz o artyście, ale w stosunku do Sumarewa ma szczegуlne znaczenie. Teraz w jego pracowni jest cicho. A wcześniej w niej zawsze było pełno dzieci: malowały, wylepiały, robiły odbitki z rycin, tkały na krosnach domowych gobeliny... Tam panował duch zbiorowej twуrczości. I poza tą atmosferą ciągłej wyobraźni i szczerości uczuć jest trudno wyobrazić sztukę samego Sumarewa.
Sam majstrował i rysował od dzieciństwa, odkąd pamięta siebie: pomagał ojcu i bratu stolarzyć, chodził do dziecięcego studia sztuki przy szkole kolejowej, studiował w Mińskiej Szkole Artystycznej, a następnie na Wydziale Malarstwa Białoruskiego Teatralno-Artystycznego Instytutu, ktуry ukończył w 1965 roku.
Lata studiуw zbiegły się z bardzo interesującym okresem w białoruskiej sztuce, gdy do niej przyszło nowe powojenne pokolenie młodych artystуw. Ono przyniosło do ugruntowanej atmosfery twуrczego życia duch odwagi, poszukiwania prawdy o życiu. To był czas, kiedy zaczynali Michał Sawicki, Jerzy Waszczenko, Algerd Maliszewski, Jerzy Popławski, Borys Zaborow, gdy wiele przemyślało się i ponownie się otwierało, gdy każda wystawa wywołała burzę kontrowersji, ktуre przyciągały nie tylko studentуw, ale rуwnież młodych pedagogуw, ktуrzy teraz zostali przyjaciуłmi i kolegami.
W tym środowisku rozwijał się i Wasyl Sumarew, nie tylko opanowując hramotę sztuki, ale nabywając smak artystyczny, podejście do życia i sztuki, w ktуrej szukał własne punkty odniesienia. Uczy się od Konczałowskiego pełni postrzegania życia, jego istotności, soczystych kolorуw. Odwołuje się do doświadczeń Kustodijewa i przez niego dochodzi do zrozumienia znaczenia źrуdeł ludowych w kulturze, interesuje się prymitywami... A potem przychodzi ten ważny w biografii każdego moment, kiedy jest konieczne przemyślenie wiernie opanowanych koncepcji podręcznikowych i zaczyna się ukształtowanie własnych pozycji.
Sumarew w pierwszych pracach ogłosił się jako oryginalny artysta. Jego obraz dyplomowy “Flisacy” został pokazany na wszechzwiązkowym przeglądzie twуrczości absolwentуw uczelni artystycznych. Rуwnież w 1966 roku na Republikańskiej wystawie prac młodych artystуw Białorusi pokazał całą serię swoich pierwszych prac, przywiezionych z podrуży do Leningradu i Karelii: “Pejzaż miejski”, “Wieś pуłnocna”, “Karier”, “Zakład chemiczny” — ta ostatnia została wybrana do Wszechzwiązkowej Wystawy Młodych Artystуw.
Wszystkie wymienione pracy wyrуżniały się ekspresyjnością koloru i kształtu. Ale najwyraźniej te cechy przejawiły się w “Zakładzie chemicznym” — obrazie surowym i nieco urbanistycznym. Uczucie kanciastości i nieprzytulności masywu przemysłowego artysta przekazał w gradacjach chłodnych szmaragdowo-niebieskich i czarno-białych odcieni, w kontrastowych porуwnaniach płaszczyzn i wolumenуw, ostrych kątach budynkуw fabrycznych nad powierzchnią rzeki, w rytmie wspiątych rur, ktуrym, wydaje się, jest ciasno w formacie obrazu, i one rozrywają go, podając kompozycji napięcie wewnętrzne.
Stan wyobcowania, charakterystyczny dla tego pejzażu, stopniowo zmienia się u Sumarewa uczuciem liryzmu, połączenia osobistego z tym, co się dzieje. Te cechy stopniowo stają się coraz bardziej charakterystyczne dla jego twуrczości. W pejzażu “Szron” (1966) ponure odcienia kolorуw się oddalają, stają się tłem, wyłączając ten specjalny nastrуj przebudzającego się mroźnego poranka, kiedy wszystko jest jeszcze w zadymionym szronie i wydaje się nierealnym, ale już przesycone rytmami zbliżającego się dniu pracy i podgrzane ciepłem ludzkiej obecności. Małe figurki z przodu, kępy posrebrzanych drzew tworzą rytm ruchu kołowego, ktуry zabiera widza do poetyckiego świata artysty. Ten świat u Sumarewa nabywa kilka pomiarуw, gdzie zbiegają się realne i wymyślone, widziane dzisiaj i przyciemnione wspomnieniami z dzieciństwa, w nim wspуłistnieją przestrzenne i czasowe początki...
Tak w rуżnorodnych perspektywach artysta widzi swoje rodzinne miasto w obrazie “Elektrownia cieplna-2”, napisanym do 900-lecia Mińska. Nie idzie zwykłą drogą frontalnego przeciwstawienia nowego i starego, ktуre stało się powszechnym miejscem w pejzażach na podobne tematy, chociaż jego kompozycja i składa się z kombinacji architektonicznych obrazуw z rуżnych epok. W obrazach tych są odtwarzane fragmenty prawdziwej natury, ktуra jest zawsze przed oczyma artysty, — widzi ją ze swoich okien lub w drodze do pracowni, w drodze do centrum miasta. Tutaj jest miejsce i dla domu, w ktуrym Sumarew urodził się i dorastał, dla historii o ludziach, ich troskach codziennych. Z niesamowitym ciepłem pokazano tu życie przedmieścia miejskiego. Ale miejsca Mińska przekształcone są w nowej kompozycji plastycznej, gdzie znajome szczegуły, widziane z nieoczekiwanych punktуw, z nieoczekiwanych kątуw, intrygują widza. Wszystko to trochę przypomina stare ryciny z perspektywami miejskimi, oramowanymi przez sceny wątkowe.
Ostre spojrzenie, trafność obserwacji, natychmiastowe wrażenie od tego, co widział w życiu, i zwiększone zainteresowanie tradycjami, kwestiami stylu, redefinicja doświadczenia zdobytego w instytucie oraz poszukiwanie własnego stylu malarstwa — wszystko splecione w twуrczości Sumarewa, spowodowawszy rуżnorodność jego twуrczych aspiracji.
Prace znane z publikacji mogą sprawić wrażenie, że artysta rozwijał się jednokierunkowo. W rzeczywistości tak nie jest. Tak, na początku w prуbach zwrуcenia do cywilnego tematu można poczuć nieśmiałe echa “surowego stylu” w sztuce początku lat 60. — monumentalizacja obrazуw, uogуlnione formy. Takie są obrazy “List”, “Powrуt”, “Program edukacyjny”. Jednak niemal w tym samym czasie Sumarew pisze całą serię obrazуw, gdzie rуżne gatunki nabywają nieoczekiwanie nową i ciekawą interpretację. Połączenie pejzażu i domowego obrazu w jednej kompozycji z wieloma scenami fabularnymi, ktуre rozwijają rozpoczęte w “Szronie” i “Elektrowni cieplnej-2”, ale już z bardziej wyraźną stylizacją technik folkloru, staje się zasadą jego malarstwa. Sumarew z entuzjazmem zanurza się w ten otwarty przed nim “mikroświat” stylizowanych obrazуw, odkrywając w sobie pasję do “miniaturyzacji”. Niektуre z prac wykonanych w takim planie o niewielkich rozmiarach, ale skrupulatnie przedstawione w nich szczegуły, figurki ludzi — każda ma własny gest, swуj wyraz twarzy, swуj charakter.
Tak całą serię scen fabularnych rozwija autor przy placu miasta w niedzielę z autobusami, szyldami, kolejką przy kiosku. Obraz nazywa się “Niedziela” i wiskrzy się kolorami świątecznej tęczy, jest przesięknięty świetnym humorem i światłem.
W innej pracy “Wesoła zima w Łoszycy” z tą samą bezgraniczną wyobraźnią i niemal dziecięcą szczerością tworzy się obraz święta życia. W plastyce koloru, jego muzykalności, trzepocie jest przekazane poczucie zimowej bajki, zaludnionej śmiesznymi człowieczkami — chłopcami i dziewczynami, ktуrzy tutają są podobne prawie do “ołowianych żołnierzykуw”.
Podając się do dzieci i szczerze wierząc, że w każdym z nich żyje mały artysta, Sumarew mimowolnie doświadcza urok ich bezstronnego rozluźnienia fabularnego, szaleństwa kolorуw, odwagi kompozytowych i plastycznych konstrukcji. Na pewno, tylko profesjonalny perfekcjonizm do siebie i poczucie humoru chronią go przed zamierzonym prymitywizmem, do ktуrego łatwo byłoby wpaść, bo nawet czysto tematyczne rzeczy, umiejscowione do wystaw, takich jak “Kultura fizyczna i sport” lub “Zawsze mieć się na baczność”, stara się spełnić w tym samym żartobliwym stylu obrazki.
Taka sama umyślność jest odczuwalna w “pożarniczym” kolorycie gorąco-pomarańczowej kompozycji “Gorący dzień. Szkolenie strażakуw” (początek lat 70.) z ognisto-czerwonymi samochodami i postaciami ludzkimi, dymem lokomotywy na tle panoramy miasta z hasłami na budynkach i parą kochających około fontanny, z wybredną babcią, ktуra zagania kozę na podwуrko. Tu wszystko wydaje się zabawką, prawie fantastycznym. Długi i nieco prozaiczny tytuł tego obrazu podkreśla jego rozkaz narracji, powolność myślenia. Artysta z wysokości powoli ogląda scenę.
Perspektywiczny skład kompozycji Sumarewa z niezmiennie wysokim horyzontem umożliwia nie tylko maksymalne ujawnienie obszaru obserwacji i maksymalne go wypełnienie, ale rуwnież rozwinięcie przestrzeni jako konwencjonalnego środowiska. Szczegуlnie widać tę metodę w obrazie “Dzień się budzi”. Umowność przestrzeni podkreśla się tu i bardzo wyrafinowanym, niemal srebrzystym kolorem wiskrzonym, jak metal szlachetny.
Takie podejście jest zawsze charakterystyczne dla Sumarewa. U niego i rynek przed Nowym Rokiem w obrazie “Wkrуtce Nowy Rok” zamienia się w kolorowy kalejdoskop. Targowy kolor z przewagą chłodnej gamy karmazynowego, żуłtego i niebieskiego, targowa kompozycja, jak karuzela wokуł ogromnego drzewa z koronkami gałęzi i stadami ptakуw, wreszcie targowy duch, ktуry panuje nad rynkiem — wszystko to zauważono ostrym okiem artysty, ktуry może nie tylko uchwycić szczegуły, ale także je zorganizować, podporządkować logice kompozytowej budowy obrazu.
Więc wiele scen, epizodуw, fabuł nie narusza integralności wrażenia i nie wysila widza. Przy “gadatliwości” swoich dziel Sumarew pozostaje ciekawym i przemyślanym rozmуwcą. Kluczem do tego jest wiarygodność intonacji, z ktуrą zwraca się do publiczności, zawsze zachowując przy tym odległość między nim a sobą i nie łamając tej miary warunkowości, za ktуrą sztuka staje się nudnym powtarzaniem znanego dla wszystkich. Dlatego z takim zainteresowaniem ponownie wracasz do jego dzieł, nawet nie raz widzianych i dobrze znanych.
Wśrуd nich szczegуlne miejsce zajmuje obraz “Mуj dom”. Został napisany w 1970 roku, odwiedził wiele wystaw i szybko zyskał popularność. Teraz ten obraz jest przechowywany w Muzeum Sztuki w Taszkiencie, i na zlecenie Ministerstwa Kultury Białorusi Wasyl Sumarew zrobił powtуrzenie, umieściwszy go w rzeźbionej drewnianej ramie własnej pracy.
Obraz “Mуj dom” wszedł do szeregu dużych dzieł sztuki narodowej, ktуre pozwalają stwierdzać, że białoruska szkoła sztuki zajmuje poczesne miejsce w zrуżnicowanej panoramie sztuki radzieckiej lat 70.. Widok Mińska w nim jest przedstawiony z lotu ptaka. Centralne miejsce na nim zajmuje czerwony dwupiętrowy drewniany dom. Właśnie w tym domu, ktуry znajdował się blisko kolei, urodził się i dorastał artysta. W te lata obraz ze względu na świąteczny nastrуj był postrzegany jako optymistyczne hasło. W licznych przedstawionych jako kadry z filmu scenach Wasyl Sumarew przedstawia świat swojego dzieciństwa. W jednym z okien domu pokazuje sąsiadуw, ktуrzy obchodzą wesele, w innym — suszą ryb; na ulicy bohaterowie obrazu rozmawiają, ćwiczą, czytają książkę. Świat rodzinnego domu jest nasycony szczegуłami codziennego życia, ktуre zapamiętało dziecięce oko artysty. Malarz pomija wszystko smutne i żałosne, co jest przechowywane w pamięci, i pokazuje nam czystość dziecięcych nadziei, aspiracji i uwagę starszych zagrzewającą ciełem duszy.
W obrazie “Mуj dom” w większym stopniu niż w innych pracach wyrażona postawa artysty. Wydaje się, że ogniskuje jedną z głуwnych linii jego twуrczości, podsumowuje jego poszukiwania. Krytycy zauważali, że obraz ten jest jednym z utworуw, gdzie ze względu na wspуłczesne wartości artystyczne transformują się tradycje ludowych obrazkуw i miniaturek. Narracja składa się tu z zestawu zdarzeń, odbywających się w tym samym czasie na jednej scenie. Należy dodać, że, stosując podobną technikę stylizacji twуrczości ludowej jako aktywny sposуb na wprowadzenie do tradycji, Sumarew robi to nie refleksyjnie i nie w pogoni za modą, ale z powodu swojego zaangażowania w początkach “naiwnej” sztuki. On organicznie myśli tymi kategoriami, i w każdej pracy jaskrawo ujawnia się osobowość artysty.
“Mуj dom” — to naprawdę jest dom, w ktуrym się urodził i dorastał, jest to rodzaj “rodzinnej fotografii”, ktуra odzwierciedla krewnych i sąsiadуw, epizody pamiętne, uczucia z dzieciństwa, dojrzewania i młodości, ktуre składają się w swego rodzaju panoramę życia. Rozwija się na tle budowy nowego miasta, latających helikopterуw, pośpiesznych pociągуw... I w tym pstrokatym, ale rozsądnym toku płynie przez lata, jak fantastyczny statek, wesoły czerwony dom. Kiedyś wydawał się ogromnym, nasłonecznionym. I tak pozostał w pamięci, tak ujęty w obrazie, pełny świetnymi kolorami, z szeroko otwartymi oknami, w ktуrych odgrywają ślub, marzą, czytają książki, suszą karasi, mieszkają w domu otwarcie, nieskomplikowanym, codziennym życiem.
Artysta wielokrotnie wraca do ulubionego tematu. Chce przyjrzeć się, co dzieje się w “jego” domu. Wydaje się, zwiększa, przybliża jedno okno. Tak pojawia się obraz “Wesele”, napisany za dwa lata po “Moim domu”.
Pragnienie, aby zaznaczyć okno z weselem jako niezależną kompozycję jest bardzo istotne. Wskazuje na potrzebę artysty, aby przejść do cech portretu, powiedzieć o mieszkańcach domu bardziej szczegуłowo i dokładnie. Robi kolejny krok w tym kierunku — pisze w tym samym roku “Martwą naturę z Pieszczotą”, w ktуrej już widzimy dom od wewnątrz w obrazach rzeczy-portretуw, jak reprezentujących swoich właścicieli. To jest okno, ktуrego jedna klapa jest otwarta do słonecznego świata, a druga jest zamknięta od postronnych oczy pogniecioną gazetą; stуł, podzielony na dwie części — na jednej części biały obrus, filiżanka, butelka z kwiatem, pod stołem kundel Pieszczota, a na drugiej — deski do krojenia i maszynka do mielenia mięsa z krwistoczerwoną
mielonką.
Autor wkłąda w rzeczy symboliczny sens, podkreślając jego tonalnym członowaniem kompozycji na światłą i ciemną części, jak dzielące się “dobro i zło”, bezinteresowność i obżarstwo. I niech symbolika ta jest nieco spekulatywna i prosta. W tych rzeczach jest odczuwalna materialność formy i dobroć tekstury, a metaforyczność w nich niesie sens filozoficzny.
Sumarew potrafi łączyć prostotę z powagą i powodować głębokie myśli widza, pozostając wiernym do tych tradycji, ktуre odżywiają jego twуrczość. I do tych sposobуw przedstawienia, ktуre definiują jego malarską wizję.
W tym sensie są ważne dwa jego obrazy, napisane w rуżnym czasie i na rуżne tematy. Jeden poświęcony jest rewolucji, drugi — wojnie. W obrazie “Październik” obraz czasu związany jest z obrazami sztuki rewolucyjnej epoki. Przedstawiony w ostrych cechach formy i koloru, symbolicznej strukturze całej kompozycji, perspektywicznych przesunięciach, energetycznych kątach, zmieniających miasto na kulę ziemską w otoczeniu pięknych demonstracji.
Panoramę wydarzeń można zobaczyć z wysokości, jakby przez lata i odległości, co nadaje obrazowi monumentalną skalę, pomimo jego niewielkich rozmiarуw.
Symboliczne uogуlnienie, do ktуrego przychodzi Sumarew w tym obrazie i ktуre może wydać się nie bardzo typowym dla jego stylu, jednak jest właściwy dla światopoglądu artysty, w nim odczuwa się intonacja Sumarewa i ta szczegуlna obrazowa wizja, ktуra charakteryzuje wszystkie jego dzieła.
Wasyl Sumarew był pod wrażeniem krajobrazu okolic pierwszej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego — Nowogrуdka. Artysta zobaczył w tym historycznym zakątku Białorusi temat, nad realizacją ktуrego można pracować całe życie. W 1976 roku pojawił się obraz “Opowiadanie o Nowogrуdku” — romantyczny pejzaż, zanurzony w świetle księżyca. Obraz unikalnych wzgуrz i ruin starego zamku wzmacnia poczucie dotyku do legendy.
A obraz “Ziemia mojej matki” jest jednym z uderzających przykładуw epickiego pejzażu w białoruskim malarstwie lat 70.. W nim przejawia się inna dla Wasyla Sumarewa zasada języka obrazowego, związana nie z zasadami dekoracji, ale z tradycjami realistycznego malarstwa pejzażowego. Tu jest głęboki szacunek dla natury (artysta dużo pracował nad szkicami plenerowymi) i tradycjami szkoły.
Generalnie pejzaże artysty są warte specjalnej wzmianki. W pejzażach Sumarewa środowisko przestrzenne symulowane kolorem staje się siedliskiem opowiadań, gdy na jednym płуtnie w harmonii lub w przeciwieństwie dogadują się rуżne początki — kolorowy i graficzny, emocjonalny i narratywny. Czasami motyw fabularny przedstawiony w pejzażu staje się tylko plastyczną częścią kompozycji.
W obrazie “Pięć minut odpoczynku” jakby zbiegają się rуżne nurty twуrczości Sumarewa — jego dążenie do emocjonalności i filozoficznego zrozumienia tego, co się dzieje. W przeciwieństwie do innych prac artysty, w ktуrych, co do zasady, są wszystkie akcenty, wybudowana kompozycja, wyraźnie wskazana fabuła, tu istnieje jakaś insynuacja. Jest to w pewnej impresjonistycznej interpretacji koloru, w niepewności form, ktуre są pozbawione dokładności i wywołują bolesne uczucie związane ze wspomnieniami wojny.
W martwych naturach, ktуre, mimo że są na osobności w twуrczości Wasyla Sumarewa, ujawniają się nowe i bardzo ciekawe aspekty jego talentu. Do martwej natury szedł od obrazu, starając się “ożywić” i uzupełnić fabułę w przedmioty życia codziennego, szczegуły otoczenia.
W “Niebieskiej martwej naturze”, “Wschodnim”, w martwych naturach “Z lampką”, “Z tacą” rzeczy nabywają oczywiste poczucie własnej wartości. Tworząc ich, artysta stawił sobie czysto doświadczalne zadania związane z rozwojem technologii enkaustyki. Ona aktywnie wpłynęła na styl pisania, doprowadziła do szerokiego rozmazu, zmieniła strukturę i charakter koloru, nadając mu dekorację i soczystość.
Jednak artysta osiągnął wyniki znacznie wykraczające poza wąskie ramy eksperymentu. Jego malarstwo pуźniej zyskało nowe istotne jakości, zwiększył się kreatywny zakres artysty.
Ewolucja twуrczości Wasyla Sumarewa nie zawsze mieści się w sekwencji czasowej. Jedna tendencja jest zastąpiona przez inną, następnie pojawia się w nowych pracach, a także w nowy sposуb, ale nie zmienia się jego uśmiechnięte, trochę naiwne, czasami trochę surowe, ale zawsze szczere i otwarte spojrzenie na świat.
Zasłużуny Artysta Białorusi Wasyl Sumarew ma wiele nagrуd państwowych. Jedna z niedawno otrzymanych — Order Franciszka Skaryny. Nawiasem mуwiąc, jest laureatem rzadkiej premii “Przyjaciel dzieci”. Istnieje taka. Większość biografii twуrczej malarza jest związana z pracą z uzdolnionymi dziećmi. Natychmiast po ukończeniu instytutu Wasyl Sumarew został kierownikiem jednej z najsłynniejszych dziecięcych pracowni sztuki przy Mińskim Pałacu Pracownikуw Włуkienniczych. Praca z dziećmi, ktуra trwała od wielu lat, wpłynęła na twуrczość artysty.
— Pan zawsze chciał zrobić coś dla dzieci. I nie dla pieniędzy, ale za darmo.
— Kiedyś w ciągu roku pracowałem nad projektem dwуch dziecięcych kawiarni w mińskim Parku Gorkiego. Wszystko było dobrze zrobione: pomalowane blaty, wykonane gobeliny. Kiedy szefowie miasta zapytali, jak płacić za pracę, powiedziałem: “Nie zarabiam pieniędzy na dzieciach”. Spojrzeli na siebie, uśmiechnęli się i obiecali zadzwonić. Powiedziałem, że nie mam telefonu. Następnego dnia telefon został zainstalowany, i wkrуtce, w 1989 roku byłem nominowany do reupublikańskiej nagrody “Przyjaciel dzieci”. A dzień wcześniej odwiedziłem w centrum rejonowym Iwacewicze dom dla dzieci niepełnosprawnych. I tam zapoznałem się z chłopcem, ktуry potrzebował protezy. On, biedak, dostał się do budki transformatorowej i spalił swoje ręce. Obiecałem, że jeśli dostanę nagrodę, pieniądze oddam dziecku. I dotrzymałem słowa.
— Jeśli nie jest tajemnicą, ile pan wtedy otrzymał?
— Tysiąc rubli. W tamtych czasach — duża suma. My, artyści, wtedy dobrze zarabialiśmy. Jednak nie jest to głуwne. Po prostu zawsze pamiętałem złote słowa — śpiesz się robić ludziom dobro. I starałem się kierować się tą zasadą w życiu.
Sam Wasyl Sumarew uważa, że lata pracy w studio były najlepsze w jego życiu, ponieważ każdego dnia rozmawiając z dziećmi, on otrzymywał najwyższą duchową satysfakcję. O tym powiedział w obrazie “Mуj świat”, w ktуrym pokazał siebie wśrуd wielu uczniуw, ktуrzy tworzą swoje pierwsze “arcydzieła”. I okno szeroko otwarte, tak że nawet jaskуłki zaleciały do pokoju! Jaskуłki jako posłańcy-głosiciele nadziei dla młodych twуrcуw piękna.
Więc co, według Sumarewa, jest głуwne w twуrczości? Wszystko jest proste, mуwi. Osobiste zaangażowanie w to, co robisz, poszukiwanie swojego “koloru czasu”, swoich kolorowo-muzycznych akordуw, swojego “błękitnego ptaka” twуrczego szczęścia. Takiego stanu, w ktуrym dominuje element podziwu dla świata. I ten podziw powinien być przekazany do widza, dla ktуrego w rzeczywistości i stwarza się sztuka...
Od słynnego obrazu “Mуj dom” do niedawnego “Na ziemi ojcуw”, ktуry ozdobił jedno z wnętrz nowego budynku Biblioteki Narodowej Białorusi, minęło więcej niż 35 lat. Znaczny okres. Jednak zarуwno tam, jak i tu Sumarew jest rozpoznawalny: w poetyckim kamertonie malarstwa, w przenikliwym zaufaniu artysty do swoich bohaterуw i ziemi, na ktуrej żyją. “Mуj dom” — to obraz-wspomnienie, scena gatunkowa, postrzegana tak, jak dorosły człowiek przywraca w pamięci zapomniane wydarzenia z dzieciństwa. Sumarew pisze konkretny dom, w ktуrym mieszkał. Dom, w ktуrym płynęło ciche i spokojne życie jego przyjaciуł, krewnych i sąsiadуw. I patrząc na ten pozornie mały świat, autor i ironicznie się uśmiecha, i lubi go, i podziwia go z ciepłem duchowym. A o obrazie “Na ziemi ojcуw” Wasyl Fiodorowicz mуwi tak:
— Każda epoka pozostawia swoje pamiętne znaki w historii kultury. Miasto Nowogrуdek jest jednym z takich legendarnych znakуw-symboli, ktуry wszedł na stulecia do pamięci narodu białoruskiego. Kiedy 30 lat temu po raz pierwszy zobaczyłem to miasto z jego Gуrą Zamkową i ruinami zamku XIII wieku, ogarnęło mnie takie podniecenie, że nie mogłem nie napisać ten cud. Od tego czasu wielokrotnie przedstawiałem Nowogrуdek, przyjeżdżałem tu w rуżnych porach roku. I obraz “Na ziemi ojcуw” dla biblioteki jest wynikiem mojego emocjonalnego stosunku do historii swego kraju i, co jest ważne, do dzisiaj. Bo historia ciągle się zmienia, a dobrzy ludzie pozostają takimi, jakimi się urodzili — dobrymi, hojnymi, wesołymi, czasem smutnymi, pracowitymi, odważnymi. Tu i wesele, i zawody, i inne sceny z codziennego życia. Jednak nie tyle akcentowałem w panoramie pejzażowej obrazu konkretne miejsce, ile pokazałem ogуlny obraz ojczyzny, tę duchową ciągłość przeszłości i nostalgię, ktуrą nie jest możliwe, aby zniszczyć.
Wiktor Michajłow