Медовый Спас, Спас на Воде, Маковей: начало «Спасовки-лакомки» в традициях белорусов

У першай палове жніўня пачынаюцца Спасаўкі, або Спасы. Лічыцца, што назвы гэтых свят дадзены ў гонар Ісуса Хрыста-Збавіцеля (Спаса). Мядовы Спас суадносіцца з праваслаўным святам паходжання сумленных дрэваў Жыватворчага Крыжа. Першы, Мядовы Спас мае пастаянную дату — 14 жніўня. У гэты дзень у цэрквах асвятляецца першы мядовы ўраджай, даецца благаславенне на яго ўжыванне.


З Мядовага Спаса пачынаецца Успенскі пост, які працягваецца да 28 жніўня. Нягледзячы на строгасць, лічыцца адным з самых прынадных, бо ў гэты час паспявае шмат садавіны і агародніны. Таму ў народзе казалі так: «Спасаўка — ласаўка». Мядовы Спас распачынаў пост, Яблычны азначаў яго сярэдзіну, а Арэхавы завяршаў.

У жніўні пчаліныя вуллі ўжо былі поўныя. Людзі пачыналі збіраць салодкі дар з пасек. Лічылася добрай прыметай, калі за гэтым назіралі дзеці, якіх трэба было абавязкова пачаставаць мёдам. Па павер’ях, у таго бортніка, які пашкадуе дзіцяці мёду, знікнуць усе пчолы. На Мядовы Спас увесь мёд павінен быў быць сабраны.

Першы Спас называлі таксама Спасам на вадзе. І вось чаму: праваслаўная царква звязвае свята з хрышчэннем Русі ў 988 годзе. У гэты дзень здзяйсняецца хрэсны ход на вадаёмы і крыніцы, каб асвяціць ваду. Гэтак жа прынята асвячаць новыя студні, а старыя старанна чысціць. Пасля хрэснага ходу ішлі купацца на раку. Пасля так званага мокрага Спаса людзі ў рэкі стараліся не акунацца. Нездарма ў народзе казалі: «Пасля Першага Спаса нават коней у рацэ не купаюць».

Фото pixabay


На Першы Спас праводзіліся мядовыя ярмаркі, а гаспадыні ў гэты дзень рыхтавалі медавуху і мядовы квас, пяклі духмяныя пернікі і пірагі. Было прынята раздаваць салодкі пачастунак сусе­дзям, удовам, дзецям і жабракам. Здаўна казалі: «Першы сот — сіротам, удовам, хворым».

На свята гатавалі медавуху. Гэты лёгкі алкагольны напой варылі з сокам журавін, брусніц, чарніц, парэчак, малін. Затым злівалі ў бочку, шчыльна закрывалі і ставілі ў цёмнае халоднае месца на адзін-два тыдні.

14 жніўня таксама адзначаецца Дзень памяці сямі старазапаветных пакутнікаў Макавеяў. Прысвечаны семярым братам-пакутнікам Макавеям і іх маці Саломіі, што аддалі свае жыцці за веру ў Хрыста. Народная традыцыя аб’яднала яго са старажытным абрадам провадаў лета, які называецца «Макавей». У гэты дзень у стравах, якія падаюцца да святочнага стала, абавязкова павінен быць мак. Асабліва папулярнымі з’яўляюцца разнастайная прысмакі з макам — булкі, пірагі, рулеты, пернікі. Праўда, усе гэтыя стравы павінны быць нішчымнымі.

Прыметы на Мядовы Спас

♦ Ластаўкі і стрыжы ляцяць на поўдзень — да пахаладання.

♦  Калі ружы пачынаюць адцвітаць — і лета заканчваецца.

♦ Калі святкаваць Мядовы Спас шумна і весела — пчол можна распужаць і пазбавіцца ўраджаю ў будучым годзе.

kuzmich@sb.by