У свой час з’яўленне першай кнігі-альбома “Спадчына Беларусі” выклікала сапраўдны фурор. Пра гэту падзею шмат гаварылі, і не толькі ў культурным асяроддзі. Здзіўленне выклікаў той факт, што маладыя аўтары (абодва — тэлевізіёншчыкі) абышлі ў майстэрстве падачы ілюстраванага матэрыялу і знешняга афармлення прадукту слынных прафесіяналаў-паліграфістаў. Але сапраўдным адкрыццём стала тэматычная канцэпцыя кнігі-альбома, якая мяняла ўяўленне пра нібы сціплую гістарычную і культурную спадчыну Беларусі. Было захапленне ад убачанага на старонках фаліянта. Неўзабаве “Спадчына Беларусі” стала галоўным прэзентацыйным прадметам: альбом дарылі самым высокапастаўленым гасцям, для гэтых жа мэт беларускія дыпламаты за мяжой заўсёды трымалі ў прадстаўніцтвах па некалькі яго асобнікаў.
Без перабольшання, мастацкі праект “Спадчына Беларусі” — гэта адзін з самых значных творчых праектаў у галіне візуальнага прадстаўлення гістарычнай і культурнай спадчыны Беларусі. Аляксандр Аляксееў і Алег Лукашэвіч стварылі ўласную мастацкую канцэпцыю па прадстаўленні беларускай гісторыі і культуры. Яны арганічна здолелі аб’яднаць выпуск мастацкіх альбомаў, тэлевізійных фільмаў і правядзенне фотавыстаў для дасягнення адной мэты — папулярызацыі нацыянальнага набытку Беларусі.
Выкарыстоўваючы новыя прыёмы і сродкі вобразнай выразнасці, Аляксееў і Лукашэвіч змянілі параметры візуальна-пластычнай мовы, прадставіўшы маштабную непаўторную маляўнічую панараму краіны з яе ўнікальнымі архітэктурна-ландшафтнымі пейзажамі, помнікамі дойлідства. Альбом дае магчымасць па-новаму ўбачыць Беларусь, знаёміць з цікавымі старонкамі гісторыі жыцця нашай краіны і яе народа, садзейнічае змястоўнаму культурнаму дыялогу і адкрывае старонкі беларускай спадчыны для сусветнай супольнасці.
Гістарычныя каштоўнасці краіны, прадстаўленыя аўтарамі выдання, з’яўляюцца цудоўным увасабленнем духоўнай і матэрыяльнай спадчыны беларускага народа, падкрэсліваючы асаблівую ролю Беларусі ў еўрапейскім, агульнасусветным гістарычным і культурным кантэксце. У свой час беларускія майстры ўзводзілі царскія ў сваёй раскошы і вытанчанасці замкі і цэрквы, прадстаўлялі свету ўнікальныя залатыя вырабы. І тут знайшло адлюстраванне ўнікальнае геаграфічнае месцазнаходжанне краіны: на беларускіх землях не толькі пераймалі культурныя традыцыі Візантыі, Заходняй Еўропы і Усходу, але яшчэ і ўкраплялі атрыманыя сакрэты ў культуру сваіх бліжэйшых суседзяў.
На выставе, якая праходзіла ў Нацыянальным гістарычным музеі, былі прадстаўлены ўсе кнігі-альбомы праекта, выдадзеныя з 2004 па 2015 гады, у тым ліку і “Спадчына Беларусі. Скарбы”, у якой аўтары адкрылі сапраўды нацыянальную скарбніцу. Яны ўпершыню сістэматызавана паказалі найбольш значныя прадметы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, створаныя з каштоўных металаў, якія захаваліся на тэрыторыі сучаснай Беларусі і з’яўляюцца яе нацыянальным набыткам. Стаўшы ў лік першапраходцаў на шляху адраджэння нацыянальнай памяці, Аляксандр Аляксееў і Алег Лукашэвіч пачалі шэраг наватарскіх захадаў па распрацоўцы спосабаў фотаздымкі, здольных паўнацэнна і ўсебакова перадаць чароўную веліч золата і арыстакратычную вытанчанасць срэбра.
Перад намі разгортваецца гісторыя краіны, якая знайшла адлюстраванне ў змене стылю царкоўнага начыння, ва ўскладненні метадаў апрацоўкі металу і стварэння закончаных твораў мастацтва.
За плячамі ў аўтараў сапраўднае прызнанне. Альбомы набылі вядомасць не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі. Яны прадстаўлены ў фондах буйнейшых бібліятэк свету, у прэстыжных універсітэтах, культурных і дыпламатычных установах, у прыватных калекцыях.
Дарэчы, у сваіх тэлевізійных дакументальных фільмах цыкла “Эпоха” гэтыя ж аўтары адкрылі новы этап у сваёй творчасці. Праз імёны вядомых беларусаў яны прадэманстравалі ўзаемасувязь Беларусі з іншымі краінамі. Маштабна прасачыўшы жыццёвы шлях героя, аўтары рабілі акцэнты на яго ўкладзе ў сусветную супольнасць, на зацвярджэнні беларускай нацыі. Выверанасць выкладзеных фактаў, граматна падабраная музыка, пастановачныя элементы, пабудова відэарада, стварэнне эмацыйнага настрою зрабілі тэлевізійныя фільмы сапраўднымі кінатворамі.
З 2003 па 2015 год праведзена больш за 20 рэспубліканскіх і міжнародных выстаў у Польшчы, Францыі, Вялікабрытаніі, Італіі, Арменіі… Створана больш за 100 серый тэлевізійнага цыкла “Наша спадчына” пра архітэктурна-гістарычны набытак, больш за 50 серый “Эпоха” пра вядомых гістарычных асоб, якія нарадзіліся на беларускай зямлі.
Безумоўна, мастацкі праект “Спадчына Беларусі” — гэта з’ява для беларускай культуры. Аўтарам удалося комплексна выказаць і падкрэсліць глыбіню і багацце нацыянальнай спадчыны. Праведзена маштабная даследчая і творчая работа. Паспяховасць праекта пацвярджаецца агульным тыражом выданняў — 44 500 асобнікаў, што ў цяперашні час з’яўляецца адметным фактам у нацыянальным кнігавыданні.
Высокі мастацкі ўзровень альбомаў адзначаны шэрагам прэстыжных узнагарод. 7 студзеня 2005 года Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка ўручыў Аляксандру Аляксееву і Алегу Лукашэвічу Прэмію “За духоўнае адраджэнне”. На 45-м Рэспубліканскім конкурсе “Мастацтва кнігі” за альбом “Спадчына Беларусі” аўтарам праекта была ўручана вышэйшая ўзнагарода ў галіне паліграфіі — Дыплом Францыска Скарыны. У 2008 годзе альбом “Спадчына Беларусі. Скарбы” адзначаны Дыпломам I ступені на V Міжнародным конкурсе краін СНД “Мастацтва кнігі”. У 2015 годзе аўтары ўдастоены Дыплома Пераможцы на 54-м Нацыянальным конкурсе “Мастацтва кнігі” ў Мінску за кнігу-альбом “Скарбы Беларусі”.
Міністр культуры Барыс Святлоў (на здымку злева) разам з аўтарамі кнігі-альбома “Спадчына Беларусі"
Дыялог з аўтарамі праекта
Нядаўна ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь прадстаўлялі новае выданне кнігі-альбома Аляксандра Аляксеева і Алега Лукашэвіча “Спадчына Беларусі”. Да гэтай падзеі аўтары наладзілі выставу з фатаграфіямі з новай кнігі, а таксама рэтраспектыўны паказ усіх альбомаў, выдадзеных з 2004 года.
— Агульны тыраж альбомаў, сапраўды, уражвае. У чым, па-вашаму, сакрэт такога поспеху, улічваючы, што кошт кнігі немалы?
Алег Лукашэвіч: Напэўна, трэба ўспомніць, як мы пачыналі праект “Спадчына Беларусі”, як узнікла ідэя. Мы з Аляксандрам бывалі за мяжой і сутыкнуліся з тым, што дастойнага сувеніра, які б прадстаўляў Беларусь, на той момант не было. Памятаю, у 1997 годзе ў мяне было інтэрв’ю з П’ерам Кардэнам у Парыжы, я знайшоў альбом пра Мінск на 50 старонак у жудаснай якасці, але гэта было адзінае, што можна было падарыць. У Парыжы мы зайшлі ў кнігарню, убачылі на паліцы даведнікі па краінах, вырашылі пацікавіцца, што ёсць пра Беларусь. У адной вялікай кнізе нашай краіне быў адведзены адзін разварот з фатаграфіяй прыгожага захаду сонца над палескім балотам. Нам стала крыўдна, што пра Беларусь фактычна нічога не ведаюць. Бо прырода, пейзажы цудоўныя ў любой краіне, нават пяскі Сахары зачароўваюць… Але больш паўнацэнна пра краіну можна меркаваць, перш за ўсё, па архітэктуры — гэта першае, што бачыць прыезджы чалавек, тым больш турыст. Так, спачатку ён бачыць архітэктуру, а потым усё астатняе. Па архітэктуры можна адразу вызна-чыць, наколькі краіна развітая, якая яна багатая. Аднойчы ў Варшаве ў 2001 годзе мы ўбачылі ўнікальнае выданне польскага гісторыка, фатографа Рамана Афтаназі “Гісторыя рэзідэнцый на даўніх ускраінах Рэчы Паспалітай”, у якой быў сабраны ўнікальны матэрыял па палацах, замках, сядзібах, якія знаходзіліся на тэрыторыі сённяшняй Беларусі. Афтаназі аб’ездзіў гэтыя рэзідэнцыі да Другой сусветнай вайны і зняў унікальны фотаматэрыял. Калі мы яго ўбачылі, былі здзіўлены. Няўжо ў нас у Беларусі было такое багацце!? Мы склалі першапачатковы спіс усіх аб’ектаў па ўсёй Беларусі. Працуючы на той момант у Белтэлерадыёкампаніі, прапанавалі зрабіць маштабны ТБ-праект аб архітэктурнай спадчыне. За два гады ў эфір выйшла 100 серый. Ніхто да нас нічога падобнага не рабіў.
Аляксандр Аляксееў: Але галоўнае — мы пачалі фарміраваць свой унікальны фотаархіў. Да таго ж, на рынку з’явілася добрая лічбавая тэхніка, якая дазволіла нам рэалізаваць наступны этап — выданне якаснага альбома, дзе мы выступілі не толькі фатографамі, але таксама ўвесь дызайн і макет стварылі самі. У кастрычніку 2004 года былі аддрукаваныя першыя 3000 асобнікаў беларуска-англійскага выдання “Спадчына Беларусі”. Поспех неверагодны — за месяц быў прададзены практычна ўвесь тыраж. Да прэзентацыі альбома ў лістападзе ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі засталося каля 50 штук. Нас удастоілі Прэміі “За духоўнае адраджэнне”. А ў СМІ Польшчы нашу кнігу назвалі бестселерам.
Алег Лукашэвіч: І толькі тады мы задумаліся, як атрымаўся такі поспех? Адказ просты — мы гэтую кнігу рабілі з вялікай любоўю да Беларусі. Мы хацелі паказаць, што нашы карані ідуць са старажытнай Полацкай зямлі, дзе цудам да нашых дзён захавалася царква 12 стагоддзя з унікальнымі фрэскамі, якую пабудавалі па заказе прападобнай Еўфрасінні Полацкай. У альбоме былі паказаны ўсе рэгіёны Беларусі, і для многіх гэтая кніга стала сапраўдным адкрыццём. Нам гаварылі: “Няўжо гэта — Беларусь?”.
Аляксандр Аляксееў: Безумоўна, вы самі разумееце: нельга зрабіць якасны прадукт танна. Гэта ўсё вельмі затратна. Да прыкладу, у Парыжы падобныя 320-старонкавыя альбомы каштуюць каля 100 еўра. Наша выданне ў два разы таннейшае.
— У вашых альбомах не ўбачыш гістарычных руін. Ці не занадта ўсё прыгожае?
Аляксандр Аляксееў: Беларусь страціла вельмі шмат. Практычна кожнае стагоддзе прыносіла разруху, а з ёй з тэрыторыі краіны знікалі замкі, палацы, сядзібы, храмы. Магчыма, было б дарэчы любавацца руінамі ў Італіі або Францыі, дзе ў кожнай вёсцы то замак, то палац, то велічны храм. Калі мы пачыналі свой праект, то асэнсавана паставілі задачу сабраць усё, што захавалася. Мы хацелі паказаць самім беларусам — нам ёсць чым ганарыцца. У нас няма руін, супастаўных з Рымскім Калізеем. Не будзеш жа ганарыцца развалінамі млына або сядзібы. І мы не пралічыліся. Запатрабаванасць і папулярнасць нашых альбомаў паказала — мы зрабілі правільны выбар. Хоць стварэнне такога альбома — гэта цяжкая, карпатлівая праца. Гэта вялікая навукова-даследчая работа.
Алег Лукашэвіч: Здымка архітэктуры на першы погляд падаецца простай. Большасць думае: прыехаў, шчоў-кнуў і гатова. Сёння амаль у кожнага ёсць фотакамера. Але не ў кожнага ёсць добрыя фатаграфіі. Для здымкі архітэктуры важнае значэнне мае асвятленне, якое можа падкрэсліць дэталі і надаць аб’ём, глыбіню. Каб атрымаць жаданы здымак, мы некалькі разоў ездзілі на адно і тое ж месца і ў дождж, і ў моцныя маразы. Да прыкладу, узяць здымак касцёла ў Гервятах. Мы спецыяльна ў непагодлівы дзень выехалі з Мінска і чакалі 6 гадзін, пакуль выгляне сонца і асветліць храм. Менавіта на кантрасце неба і яркага сонца архітэктура найбольш выйгрышная.
— Ці не думалі рабіць здымкі з вышыні птушынага палёту? Цяпер, дарэчы, вельмі модна стала выкарыстоўваць квадракоптары.
Аляксандр Аляксееў: Мы даўно пра гэта разважалі. І нават правялі адну верталётную фотасесію. Але прыйшлі да высновы, што ў сваіх альбомах мы ўпор робім на архітэктуру, а не на прыроду і ландшафт. Прырода ў нас, у Беларусі, сапраўды вельмі прыгожая. Але мы, перш за ўсё, за эстэтыку кадра. На жаль, верталётныя здымкі нашых мястэчак і гарадоў паказваюць усю інфраструктуру, якая знаходзіцца побач з помнікам. А гэта ў большасці выпадкаў або сельскагаспадарчая ферма, або прамысловая вытворчасць — такая савецкая спадчына… Прыгажосці ў гэтым няма ніякай. Каштоўнасць такой фатаграфіі выключна дакументальная. Часам мы выкарыстоўваем для здымкі 25-метровы кран, які дазваляе падняцца над помнікам, каб падкрэсліць маштабнасць архітэктуры.
— Можна лічыць, што хваля цікавасці да нацыянальнай спадчыны, якая пачалася ў сярэдзіне 2000-х гадоў, гэта ў тым ліку і ваша заслуга. Калі гаварыць пра новы альбом, у чым яго адрозненне ад папярэдніх?
Аляксандр Аляксееў: Кніга-альбом упершыню выдадзена на трох мовах: беларускай, рускай і англійскай. У ёй больш за 400 фатаграфій, створаных у 2014-15 гадах. Яна дае дакладнае ўяўленне аб тым, як той ці іншы архітэктурны помнік выглядае сёння. Мы паказваем адноўленую архітэктурную спадчыну. Вядома, можна шмат гаварыць пра якасць рэстаўрацыі і г.д. Але працуючы ў гэтай тэме з 2001 года, мы ўспамінаем, як некалі хтосьці крычаў, маўляў, навошта нам аднаўляць Мірскі замак або Нясвіж. Хай будуць прыгожыя гістарычныя руіны. Але час паказаў, што яны памыляліся.
Алег Лукашэвіч: Хіба маглі мы дапускаць яшчэ 15 гадоў назад, што адновяць сядзібы ў Скоках, Мерачоўшчыне, палацы ў Пінску, Крычаве, Гомелі, храмы ў Воўчыне, Віцебску, Брэсце, замкі ў Любчы і Лідзе, ратушы ў Магілёве і Мінску… І тое, што сёння паўмільёна турыстаў у год прымае Нясвіж, гаворыць аб запатрабаванасці адноўленых помнікаў. Вельмі хацелася б, каб дзяржаўная праграма “Замкі Беларусі” мела дастойнае фінансаванне, а ў нас была магчымасць у кожным новым выданні прадстаўляць захаваную, а не страчаную спадчыну.
— Вашы кнігі сёння прадстаўлены ў фондах буйнейшых бібліятэк свету, у прэстыжных універсітэтах, культурных і дыпламатычных установах. Яны ёсць у бібліятэцы Папы Рымскага і Каралевы Вялікабрытаніі. Вы, дарэчы, самі, як я ведаю, падарылі кнігу Іаану Паўлу II…
Алег Лукашэвіч: Так атрымалася, што нашу першую кнігу мы прэзентавалі менавіта ў Італіі ў кастрычніку 2004 года падчас правядзення Дзён культуры Беларусі. Арганізацыяй займалася наша пасольства і італьянскі бок. І менавіта з італьянскага боку прыйшла прапанова трапіць на агульную аўдыенцыю да Папы Рымскага, у канцы якой абмежаванае кола людзей змагло падысці і атрымаць блаславенне Папы. Безумоўна, нам выпаў вялікі гонар уручыць альбом Іаану Паўлу II. А праз некаторы час мы атрымалі пісьмо з Дзяржаўнага сакратарыята Ватыкана, накіраванае па блаславенні Папы, у якім выказвалася падзяка “…за цікавую кнігу “Спадчына Беларусі”, ілюстраваную выдатнымі фатаграфіямі”. І гэта сапраўды высокая ацэнка нашай работы.
Аляксандр Аляксееў: Вядома, прыемна, калі заходзіш на сайт Нью-Ёркскай публічнай бібліятэкі і бачыш сваю кнігу з нашым аўтографам. Нам прыемна, калі беларускія дыпламаты, уступаючы на пасаду, дораць нашы кнігі кіраўнікам дзяр-жаў. Мы асабіста шмат кніг падарылі вядомым дзеячам культуры за мяжой, працуючы на кінафестывалях у Канне, Берліне, Венецыі. Ствараючы тэлевізійны праект “Эпоха” пра знакамітых ураджэнцаў Беларусі, у знак удзячнасці дарылі альбомы сваякам Ігната Дамейкі ў Чылі, Марка Шагала ў Францыі і ЗША, Напалеона Орды ў Францыі, Мікалая Судзілоўскага-Руселя ў Японіі… Нам важна таксама, што матэрыялы праекта “Спадчына Беларусі” выкарыстоўваліся пры падрыхтоўцы дасье аб прадстаўленні помнікаў Нясвіжа і Полацка для ўключэння ў Спіс аб’ектаў Сусветнай прыроднай і культурнай спадчыны ЮНЕСКА.
Веніямін Міхееў
