Бывший связной партизанского отряда — о спасенном красноармейце и гранате, взорвавшейся над его головой

Былы сувязны партызанскага атрада — пра выратаванага чырвонаармейца, зброю для мсцiўцаў i гранату, што разарвалася над галавой

У сёлетнiм маi, якраз напярэдаднi чарговай гадавiны Перамогi над фашысцкай Германiяй, ветэран вайны i працы Андрэй Мiкалаевiч Канцавенка адзначыў свой 95-гадовы юбiлей. З гэтай выдатнай падзеяй былога народнага мсцiўца i работнiка тылу павiншавалi кiраўнiцтва Гомельскага раёна i Яромiнскага сельскага выканаўчага камiтэта, прадстаўнiкi грамадскiх арганiзацый, працоўных калектываў, педагогi i школьнiкi, а самадзейныя артысты ў яго гонар зладзiлi канцэрт з песень ваенных часоў.

Беларускiя партызаны рабiлi ўсё, каб зямля гарэла пад нагамi акупантаў.

— Я так расчулiўся ад тых урачыстасцей, — прызнаваўся мне паважаны пенсiянер, — што ледзь стрымлiваў слёзы.

Наша гутарка праходзiла ў Гомельскiм абласным клiнiчным шпiталi iнвалiдаў Вялiкай Айчыннай вайны, дзе мы з iм пралечвалiся.

Падчас гутаркi заўважыў, што на правай руцэ ў яго няма вялiкага пальца, а ўказальны пакарэжаны. Я спытаў: напамiнак пра вайну?

— Так. Iх у мяне не адзiн i не два. Некалькi. Памятаю, як вайна пачыналася. Бацька развiтваўся з сям’ёй, адпраўляючыся на фронт. Мiкалай Канстанцiнавiч абхапiў тады мяне за шыю, прыцягнуў да сябе, пацалаваў, а затым пацалаваў жонку Анастасiю Iванаўну i меншых сыноў Васiлька, Косцiка i Колю. А пераступаючы цяжкой хадой парог хаты, сказаў: «Ты, Андрэй, за гаспадара застаешся, пакуль я на вайне буду. Немалы ўжо, 14 стукнула. На цябе спадзяюся».

Нiякiх пiсьмаў ад яго так i не дачакалiся. Толькi пасля вайны прыйшоў лiст: прапаў без вестак у 1941-м.

А энергiчны падлетак Андрэй, памятаючы бацькоўскi наказ, паспрабаваў быў унесцi нейкiя змены ў сямейныя справы, ды, атрымаўшы некалькi кухталёў ад мачыхi (родная мама яго i Васiлька Палiна Яўсееўна памерла ў 1937 го­дзе), на пэўны час замкнуўся ў сабе i з сумам сачыў за навiнамi, якiя даходзiлi да iх вёскi Загор’е: вораг iмклiва прэ з Чачэрска i Рагачова ў Засажэўскую зону, рабуе насельнiцтва, уводзiць прымусовую бясплатную працу, учыняе масавыя расстрэлы яўрэяў i ўсiх, хто не прызнае фашысцкiх парадкаў цi парушае iх.

У адзiн з такiх надвячоркаў Андрэй натрапiў у кустах недалёка ад хаты на параненага ў плячо чырвонаармейца, якi страцiў шмат крывi. Ён перабiнтаваў лейтэнанта, перацягнуў яго ў лазню, што знаходзiлася ў канцы агарода, i амаль цэлы тыдзень патаемна даглядаў яго.

А калi той ачуняў, Андрэй ляснымi сцяжынкамi вывеў чырвонаармейца на бяс­печную дарогу. На развiтанне той параiў хлопцу збiраць пакiнутую пасля баёў зброю дзеля таго, каб перадаць яе партызанам. Да гэтай справы сямiкласнiк прыцягнуў сваiх сяброў Валодзю Шчарбакова i Мiкалая Малафеева. Такiм вось чынам дзесяць вiнтовак i тысячы патронаў, якiя хлопцы хавалi пад мохам адной балацянкi, яны перадалi народным мсцiўцам. Iхнiя ж просьбы запiсацца ў атрад засталiся без задавальнення нават пасля таго, як Андрэй па даручэннi ўзводнага камандзiра Паўла Карнеевiча Капралава разведаў месца знаходжання дзота каля вёскi Малашкi Кармянскага раёна, якi потым быў разгромлены партызанамi.

I ўсё ж Андрэй Канцавенка дабiўся свайго: у 16 гадоў ён стаў сувязным Чачэрскага партызанскага атрада, якi быў перайменаваны ў атрад iмя Калiнiна, а пасля ўвайшоў у склад 1-й Гомельскай брыгады. На базе атрада i брыгады дзейнiчаў Чачэрскi падпольны райкам партыi, якi арганiзаваў чатыры партызанскiя атрады, частка якiх адступiла на ўсход з войскамi дзеючай Чырвонай армii, а частка засталася ў тыле ворага i дыслацыравалася ў засажэўскiх чачэрскiх лясах.

Андрэй КАНЦАВЕНКА.
Фота ДАР’I ДРАБЫШЭЎСКАЙ.
 
Сюды напрыканцы 1941 года прыбылi два гомельскiя партызанскiя атрады. У створаную партызанскую зону ўваходзiла вялiкая тэрыторыя Чачэрскага, Кармянскага, Свяцiлавiцкага i Краснапольскага раёнаў. I калi сюды з-за лiнii фронту прыбыў для дыверсiйнай i разведвальнай работы атрад спецпрызначэння «Уперад», Чачэршчына стала цэнтрам партызанскай барацьбы на поўднi Гомельскай вобласцi.

Усё гэта так устрывожыла акупантаў, што яны накiравалi сюды некалькi спецыяльных карных атрадаў, аснашчаных танкамi, бронемашынамi i артылерыяй. Пад шалёным нацiскам ворага партызаны пачалi невялiкiмi групамi выходзiць з акружэння ў бранскiя i арлоўскiя лясы, бiць фашыстаў з засад. Калi ж блакада была знята, разрозненыя групы партызан пачалi ствараць аб’яднаныя атрады. Як i раней, партызанскiя фармiраваннi мелi сваiх сувязных, якiя выконвалi вялiкую i важную работу.

Сярод iх быў i Андрэй Канцавенка. Яму нярэдка даводзiлася дастаўляць па ўказаных адрасах, пераадольваючы пешшу дзясяткi кiламетраў, як вусныя, так i пiсьмовыя распараджэннi, загады, данясеннi партызанскiх камандзiраў. Рызыка iснавала на кожным кроку, i галоўным было не натрапiць на палiцэйскiя цi нямецкiя засады. Навакольныя лясы i населеныя пункты юнак ведаў з маленства — з усiмi глухiмi сцяжынкамi, лагчынкамi, балацянкамi i ручаямi. На заданнi iшоў звычайна без узбраення, таму што не прымаў непасрэднага ўдзелу ў баявых сутычках з ворагам — у сувязнога мелiся свае канкрэтныя задачы.

— Дык адкуль тады тое раненне ў руку? — недаўменна спытаў я.

— У канцы лiстапада 1943 года, — працягваў свой аповед Андрэй Мiкалаевiч, — Чачэрскi раён быў вызвалены ад фашысцкай акупацыi. Частка партызан папоўнiла рады Чырвонай армii, частка была пакiнута для аднаўлення разбуранай гаспадаркi. У ­1944-м мяне паставiлi брыгадзiрам калгаса iмя Тэльмана. Я да таго ж з’яўляўся сакратаром камсамольскай арганiзацыi Закрынiцкага сельсавета i, калi iшоў з яго старшынёй Ягорам Фядосавiчам Гурковым на камсамольскi сход, заўважыў, што пяць хлапчукоў гуляюць на вулiцы з гранатай. Я тут жа выхапiў яе ў аднаго з рук… Мне пашанцавала, што граната ўзарвалася над галавой, калi шпурляў яе ў канаву. Пасля два тыднi я правёў у вёсцы Забалоцце Буда-Кашалёўскага раёна, дзе ў той час знаходзiўся перасоўны ваенны шпiталь.

Далейшы лёс камунiста Андрэя Мiкалаевiча Канцавенкi складваўся такiм чынам. У 20-гадовым узросце ён узначалiў калгас, прычым яго абавязалi (так i сказаў мне — «абавязалi») ажанiцца, паступiць у сельгастэхнiкум. Сельскай гаспадарцы ён аддаў амаль паўвека. Работы было столькi, што першы раз у адпачынак пайшоў толькi ў 1962 годзе.