Путешествия с Владимиром Субботом. Семежево: нематериальное культурное наследие ЮНЕСКО

З глыбокай мінуўшчыны дайшлі традыцыі і звычаі святкавання Каляд. У віцебскіх вёсках моладзь “жаніла Цярэшку”, нарачанскія калядоўшчыкі “водзяць казу”. У палескім Давыд-Гарадку ладзіцца зімовы карнавал, які  атрымаў назву “Конікі”. У капыльскім Семежаве адноўлены абрад “Калядныя цары”, які знаходзіцца ў Спісе нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. 
Упершыню Семежава пісьмова ўзгадваецца ў другой палове ХV стагоддзя, як уладанне слуцкіх князёў Алелькавічаў. У 1578 годзе атрымала статус мястэчка. Разбуральны след пакінула тут Паўночная вайна, што доўжылася амаль два дзесяцігоддзі. 

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай паселішча апынулася ў Слуцкім павеце Мінскай губерні Расійскай імперыі. Крыжы двух драўляных праваслаўных храмаў узвышаліся над сялянскімі падворкамі. Адчынілася школа. Дзейнічалі кравецкая, гарбарная, ткацкая майстэрні. 

У дваццатыя гады мінулага стагоддзя тут фарміраваўся Грозаўскі полк вядомага Слуцкага ўзброенага чыну. 

З 1924 года Семежава — цэнтр сельсавета, пасля калектывізацыі — калгаса Чырвонаслабодскага, а потым Капыльскага раёна. У 1938 годзе статус мястэчка паніжаны да вёскі.
У ліпені 1941 года нямецка-фашысцкія захопнікі загубілі 52, у красавіку 1943-га — 13 мірных жыхароў. За сувязь вяскоўцаў з партызанамі карнікі спалілі амаль палову Семежава. Мемарыялам увекавечаны ахвяры Вялікай Айчыннай вайны. 

З першых мірных дзён аднавіў дзейнасць калгас, рэфармаваны ў ААТ. Цэнтральная сядзіба яго — вёска Семежава — атрымала статус аграгарадка. Тут нарадзіўся і вырас вядомы вучоны-аўтаканструктар Герой Беларусі Міхаіл Высоцкі.

Капыльскі аграгарадок Семежава, куды завітаў у чарговую вандроўку, збірае ў калядныя дні аматараў народных традыцый. Яны едуць, каб пагля­дзець і паўдзельнічаць у цікавым абрадзе, які штогод ладзіцца 13 студзеня. Карані яго вядуць у пачатак мінулага стагоддзя, калі ў мястэчку стаяла царскае вой­ска. Зімовым часам вайскоўцы дзеля забавы пераапраналіся ў цароў, сялян, казачных герояў і цешылі народ гумарыстычнымі выступленнямі. Гаспадары адор­валі іх пачастункамі. 
Калі ваенныя пакінулі вёску, тутэйшыя падхапілі і дапоўнілі дзеянне святкавання. Назвалі абрад “Калядныя цары”. З часам ён заціх, а затым і знік. Чвэрць стагоддзя таму завядзёнку ад­на­вілі.

Дырэктар Цэнтра культуры і адпачынку Таццяна Шаура і мастацкі кіраўнік Юлія Стрэлкіна, з якімі сустрэўся, рас­ка­залі, як распытвалі ў ста­ра­жы­лаў пра абрад. Каб зай­мець пастаянныя касцюмы для ўдзельнікаў, зладзілі фестываль, на які запрасілі кіраўнікоў грамадскага аб’яднання “Адпачынак у вёсцы”. Сталічныя госці дапамаглі сродкамі на пашыў касцюмаў. “Каляднымі царамі” ў святочны вечар становяцца тутэйшыя мужчыны. Яны пераапранаюцца ў белыя строі, на грудзях крыж-накрыж мацуюць чырвоныя семежаўскія паясы з традыцыйным арнаментам. На галовах — высокія шапкі, упрыгожаныя рознакаляровымі стужкамі. Акрамя галоўных ге­рояў дзеяння Максіміляна і Мамая, гурт дапаўняюць Дзед і Баба, Лекар, Музыка, Барабаншчык, Механоша і іншыя персанажы. Як толькі звечарэе, яны адпраўляюцца ад Дома культуры па аграгарадку. Крочаць ад падворка да падворка і разыгрываюць гісторыка-рэлігійную драму «Цар Максімілян» з «батальнымі» сцэнамі, сакрэтамі народнага лячэння. Калі зусім сцямнее, успыхваюць паходні і шэсце працягваецца. 
Права стаць “калядным царом” сёлета атрымаў сталічны студэнт Ігар Рамашка, які на свята прыехаў дамоў. Разам з ім у царскіх строях будуць віншаваць землякоў аграном гаспадаркі Яўген Ігнатчык, будаўнікі Ула­дзі­мір Літвін і Аляксандр Пар­чанаў, жывёлавод Аляксей Шаш­ноў, слесар Яўген Кухарэнка, механізатар Сяргей Кіеня. Акрамя дарослых у абрадзе ўдзельнічае і дзіцячы гурт, дзе роля “каляднага цара” выпала дзесяцікласніку Мі­ха­ілу Брагіну. У святочны дзень аграгарадок чакае замежных гасцей, мінчан, жыхароў райцэнтра, навакольных вёсак. 

У Семежаве гасцей народнага абраду “Калядныя цары”, які ўключаны ў спіс нематэрыяльных культур­ных каштоўнасцей ЮНЕСКА, частуюць прыгатаванымі па спецыяльных рэцэптах юхай, мачанкай, блінамі, саладухай, варэнікамі і бульбяным пюрэ, зап­раў­ле­нымі макам, аўсяным кісялём, бураковым квасам, клінковым сырам, запечанымі яблыкамі. Аддзел культуры Капыльскага райвыканкама выдаў для турыстаў буклет з апісаннем прыгатавання такіх страў.
Гасцей чакаюць і ў раённым Цэнтры ткацтва, куды прывяла мяне вандроўка. У светлых пакоях былога калгаснага музея ўстаноўлена шэсць драўляных станкоў, на якіх вырабляюцца посцілкі, ручнікі, сурвэткі, абрусы. Кожны жадаючы пад наглядам вопытных майстроў можа праверыць і свае здольнасці. 


Лоўка вырабляе паясы дзе­ся­ці­гадовы сын дырэктара цэнтра Раман Волкаў. Летась ён стаў ла­ўрэатам рэспубліканскага фестывалю рамёстваў “Вясновы букет”. 


Выпускнікі школы працуюць у гаспадарцы. Міхаіл Галец з адзнакай закончыў Беларус­кую дзяржсельгасакадэмію і вяр­нуўся інжынерам-механікам. Ва­сіль Есмантовіч атрымаў у ста­ліцы вы­шэй­шую адукацыю і стаў ін­жы­не­рам-энергетыкам. Не прывабіла ста­ліца Аляксандра Максімчыка. Пас­ля заканчэння індустрыяльна-педагагічнага каледжа ў Семежаве сеў за руль “Амкадора-342”. Жонка Анастасія Сяргееўна — бухгалтар сельвыканкама. Дачка ў іх падрастае. Маладыя купілі дом, пераабсталёўваюць яго і сёлета спадзяюцца туды перабрацца. 

Прафесію трактарыста-ма­шы­ніс­та атрымалі ў Капыльскім дзяр­жаўным аграліцэі і працуюць ме­ханізатарамі тры Сяргеі: Астапеня, Кіеня і Харковіч. Гэты каледж скончыў і Глеб Ахрыменка. Ра­зам з маці Наталляй Анатольеўнай і братам Уладзіславам прыехаў на Капыльшчыну з сонечнага Крыма. Глеб працуе электрыкам і настроены далей вучыцца. Маці даглядае цялят на ферме. Уладзіслаў — школьнік.  
Гонар Семежава — Герой Бе­ла­русі Міхаіл Высоцкі, імя яко­га прысвоена вучэбна-пе­да­га­гічнаму комплексу дзіцячы сад — сярэдняя школа. У родным доме слыннага земляка дзесяць гадоў таму адчыніўся музей. На ўрачыстасць прыязджаў Міхаіл Сцяпанавіч. Цікава было пазнаёміцца ў музеі з жыццёвым шляхам сялянскага сына, які ўзняўся да сусветных вяршынь славы.

Паўстагоддзя ён працаваў на Мінскім аўтазаводзе. Пад яго кіраўніцтвам створана сямей­ства аўтамабіляў МАЗ. Практыч­ную дзейнасць Міхаіл Сцяпанавіч спалучаў з навуковай. Абараніў кандыдацкую і доктарскую ды­сер­тацыі. З 1992 па 1997 год працаваў віцэ-прэзідэнтам Акадэміі навук. Кіраваў навуковымі ўстановамі машынабудавання. Яго імя ўнесена ў спіс 5000 выбітных навукоўцаў ХХ стагоддзя. 
Моцную сувязь трымаў вучоны з землякамі. На шматлікіх фотаздымках, размешчаных на стэндах музея, адлюстраваны моманты сустрэч яго з семежаўцамі. Загадчыца музея, настаўніца роднай мовы і літаратуры Святлана Шчэрба расказала, што дзякуючы шчодраму падарунку Міхаіла Высоцкага ў школе адным з першых у раёне быў створаны камп’ютарны клас. 


Галоўны эканаміст Наталля Лянько бачыць перспектыву гаспадаркі ў далейшым развіцці жывёлагадоўлі і раслінаводства. Летась буракаводы атрымалі самую высокую ў раёне ўраджайнасць. Кожны з 600 гектараў даў звыш 500 цэнтнераў буракоў. Радуюць Наталлю Міхайлаўну і вынікі работы жывёлаводаў: ад кожнай з 1123 дойных кароў атрымана амаль па 5700 кілаграмаў малака, а рэнтабельнасць вытворчасці яго перавысіла 30 працэнтаў. Сярэднямесячны заробак па гаспадарцы за мінулы год склаў звыш 600 рублёў. 

Моладзь папаўняе атрады механізатараў і жывёлаводаў. Пераможцай рэспубліканскага конкурсу “Уладар вёскі” пазалетась стала маладая сям’я Вікторыі і Уладзіміра Кунаш-Літвіных. На іх падворку ў вёсцы Лешні карова, пяць бычкоў, конь, куры. Былі і авечкі. Гаспадыня Вікторыя Мікалаеўна вырасла ў Капылі, скончыла Ба­ра­на­віцкі дзяржуніверсітэт і працуе кіраўніком спраў у сельвыканкаме, які ўзначальвае былы педагог Марыя Стружко.
У начальніка аддзела ідэ­ала­гічнай работы, культуры і па справах моладзі Капыль­скага райвыканкама Ларысы Юхо пацікавіўся пра перспектывы Се­ме­жава. Ларыса Міхайлаўна ўпэў­нена, што ўключэнне аграгарадка ў Дзяржаўную праграму развіцця малых населеных пунктаў дасць плён. 


Капыльскі раён

Фота аўтара