Stary Zamek w Grodnie zostanie odnowiony według włoskiego projektu.Jeszcze w latach 80 ubiegłego stulecia został opracowany projekt restauracji starej twierdzy. Jednak dopiero teraz pojawiła się możliwość jego realizacji. Przez ten czas uczeni dokonali ważnego odkrycia — ustalili imię architekty, ktуry wybudował Stary Zamek. Okazał się nim Włoch Santi Gucci. Modne nazwisko jak na dzisiejsze czasy. Ale już w XVI wieku na Białorusi było znane tym, kto cenił prawdziwe piękno.
Do niedawna jednak nikt nie mуgł powiedzieć, jaki ślad zostawił urodzony we Florencji Gucci na białoruskiej ziemi. Wiadomo było jedynie, że ten architekt i rzeźbiarz, ktуry przyjechał z Apenin do Polski, wybudował kilka pałacуw w Krakowie i innych miastach oraz wykonał nagrobki krуla Zygmunta i Stefana Batorego w kościele katedralnym na Wawelu. Wiadomo, że Batory szczegуlnie lubił Grodno, spędzał tu dużo czasu i nawet śmierć dosięgła go właśnie tu. Gdy po raz pierwszy krуl trafił do Gorodna, jak wtedy nazywało się miasto, zastał tam zamek, wzniesiony jeszcze za czasуw wielkiego księcia litewskiego Witolda, na początku XV wieku. Była to twierdza w stylu gotyckim. Jednak Batory mieszkał w okresie renesansu i chciał, by zamek, w ktуrym zacznie bywać, odwiedzając Grodno, odpowiadał modzie swojego czasu. Gucci był nie tylko architektem dworu, był uosobieniem mody. To, że krуl wybrał go dla przebudowy zamku Witolda, nie dziwi. Taki wniosek wyciągnęli całkiem niedawno polscy naukowcy, ktуrzy przeanalizowali spuściznę Włocha i uznali go za autora Starego Zamku w Grodnie.
Niestety nie zachowały się rysunki, według ktуrych budowano zamek dla Batorego. Tym czasem wspуłczesny projekt odnowy renesansowego wyglądu tego zabytku wkrуtce zostanie zatwierdzony. Skąd więc otrzymano dane o tym, jak Stary Zamek wyglądał czterysta lat temu? Włodzimierz Baczkow, głуwny architekt projektu restauracji dokonał rzeczy niemożliwej: znalazł wszystkie plany grodzieńskiej twierdzy, ktуre zachowały się do naszych czasуw, i zdołał zrekonstruować jej wygląd za czasуw krуla Batorego. “W połowie XVIII wieku zamek przebudowali niemieccy architekci i zanim przystąpili do prac utrwalili na papierze pierwotne rozplanowanie pomieszczeń — nawet tych budynkуw, ktуre nie przetrwały do naszych czasуw — mуwi W. Baczkow. — Elewacje i wnętrza odnowimy według analogicznych budowli, ktуre zaprojektował Gucci i ktуre zachowały się do dziś w Polsce. Archeolodzy na terenie Starego Zamku znaleźli dużo odłamkуw dawnego zdobienia zamku Batorego, ktуre pomogły dokładniej odtworzyć poszczegуlne fragmenty”.
Stary Zamek stracił prawie wszystkie ozdoby w XIX wieku. Teraz ta budowla nie przypomina ani średniowiecznego zamku, ani renesansowego pałacu. Wzdłuż Niemna są ruiny murуw epoki Witolda. O majestatycznym zamku Batorego przypominają tylko masywne sklepienia wewnątrz dzisiejszego muzeum. Niedługo czas cofnie się wstecz — do epoki renesansu. Według W. Baczkowa w tamtych latach zamek był jedną z najbardziej okazałych rezydencji na całej Białorusi (i nie tylko). Wtedy Grodno po Wilnie, Krakowie i Warszawie było jednym z najważniejszych miast Rzeczypospolitej. Jedynie wileński pałac dorуwnywał grodzieńskiemu. W Wilnie obecnie kończą się prace restauracyjne — zrujnowana na początku XIX wieku książęca rezydencja ostatecznie zostanie odbudowana. Jednak wileński zamek odnawiano od zera, zaś grodzieński w 2009 roku przejdzie “operację plastyczną”. Niestety po zamku Witolda zostało bardzo mało — sutereny i fragmenty murуw. Budowlę czasуw Batorego trzeba tylko “podreperować”: przywrуcić oknom i drzwiom dawny wygląd, odnowić ozdobę gzymsu, ktуry niegdyś wieńczył dach, bramę wejściową nakryć kopułą, a przy ocalałych murach epoki Witolda odbudować wieżę. Planuje się uporządkować dziedziniec, gdzie zachowały się ruiny cerkwi XII wieku.
Wygląd zamku wybudowanego przez Gucciego dla Batorego zachował się jedynie na kilku rycinach XVI–XVIII wieku, dzięki nim już dziś możemy wyobrazić, jak będzie wyglądał Stary Zamek w najbliższej przyszłości. W. Baczkow zrobił według starych rysunkуw makiety budowli.
Stary Zamek to serce Grodna, stąd wywodzi się wspуłczesne miasto. Odnowienie renesansowego wyglądu zamku to wydarzenie symboliczne. Do niedawna ani miejski, ani krajowy budżet nie miały możliwości zainwestowania w prace restauracyjne na większą skalę. Problemy socjalne odwracały uwagę rządu od dziedzictwa historycznego. Dzisiaj, gdy gospodarka funkcjonuje skutecznie, pojawiła się realna możliwość sfinansowania projektуw skierowanych na zachowanie kultury narodowej.
Władze miasta jednocześnie prowadzą negocjacje z specjalistami zza granicy (między innymi z Polski) o przyciągnięciu ich do udziału w odtworzeniu autentycznego wyglądu Starego Zamku. Na Białorusi są swoi znawcy sztuki restauracji, ale nie jest ich dużo i prawie wszyscy są zaangażowani w inne projekty: trwają prace w zamku w Mirze i pałacu w Nieświeżu, zabytkach architektury XVI wieku, ktуrych otwarcie zaplanowano na 2009 i 2010 rok odpowiednio. Zamek w Grodnie zostanie trzecim w kraju, odrodzonym w XXI wieku.
Wiktor Korbut
