Ці даводзілася вам калі каштаваць бульбяную таркаванку з сушанымі яблыкамі, мяса, запечанае ў хлебе, ці кашу ў гарбузе? А вось мне давялося.
І не ў якім багатым рэстаране — а ў простай беларускай глыбінцы. Падказаць адрас? Моталь Іванаўскага раёна, што на Брэстчыне. Канкрэтызаваць неабавязкова. Мотальскімі прысмакамі вас змогуць пачаставаць у любой вясковай хаце. Яшчэ ў часы атрымання Магдэбургскага права ў 1555 годзе Моталь славіўся самабытнай кухняй і шчырымі гасціннымі людзьмі, умелымі на ўсе рукі. Яны і жнуць, і ткуць, і печы кладуць, і кажушкі, лепшыя ў акрузе, вырабляюць. І галоўнае — усе да аднаго захоўваюць дзедаўскія традыцыі і мову.
І старыя, і моладзь, і нават самыя малыя тут размаўляюць на мясцовай мотальскай гаворцы, якую, па іх меркаванні, можна параўнаць па прыгажосці з французскай ці італьянскай.
Дарэчы, замежнікі ў Моталі частыя госці. Асабліва пасля арганізацыі тут штогадовага кулінарнага фэсту “Мотальскія прысмакі”, які прайшоў сёлета 12—13 жніўня. А што для іх лепшая экзотыка, як не самабытная беларуская культура з унікальнымі абрадамі, песнямі і народнымі стравамі?! Не толькі смачнымі, але арыгінальнымі настолькі, што падобнага нават не ў кожнай еўрапейскай сталіцы ўбачыш. Толькі ўявіце сабе — паўліны з мясной нарэзкі, каралі з каўбасак...
— Мне вельмі спадабалася, як маталяне ўпрыгожваюць свае стравы, — прызнаўся італьянскі кулінарны крытык Рэната Кучынота, які наведаў сёлета мотальскі фестываль. — Звычайныя каўбасы ў паўлінаў ператвараюцца!
Гэтыя арыгінальныя “разыначкі” — справа рук мясцовых прадпрымальнікаў, якія падтрымліваюць кулінарныя традыцыі роднага Моталя. Дзе такое сустрэнеш, каб у адной вёсцы, няхай і на чатыры тысячы жыхароў, былі адразу рыбны цэх, тры пякарні і столькі ж каўбасных цэхаў. І што цікава: мясцовыя бізнесмены не проста зарабляюць грошы, яны працягваюць дзедаўскую справу. Так, у 30-я гады свая каўбасная вытворчасць у Моталі была ў Стэфана Мінюка. А сёння яго праўнук Андрэй са сваёй жонкай і дзецьмі трымаюць фермерскую гаспадарку “Мінюка”, дзе па старадаўніх хатніх рэцэптах толькі з натуральнымі часначком, перцам ды каляндрай вырабляюць каўбасы і іншую мясную прадукцыю.
Да прыкладу, зельц у натуральнай абалочцы, квашаніну са свіных галоў і сальцісон па-вясковаму.
Папулярныя гэтыя стравы сёння і ў мясцовых гаспадынь. Наогул, як яны кажуць, мала што змянілася ў харчаванні маталян за дзясяткі гадоў.
— Хіба ўпрыгожваем стравы больш, — кажа маталянка Марыя Міховіч. — Зеляніны дабавім, кветачак з пташачкамі зробім. А кухня засталася тая ж самая. Прыязджаюць госці з замежжа ці з другога канца Беларусі, дык усё пытаюцца, дзе мы ўсяму гэтаму навучыліся. А дзе ж, вядома, у продкаў сваіх! Раней ніхто зборнікаў рэцэптаў не ведаў. Адзін ад аднаго даведваліся. Вось, да прыкладу, рулька, — паказвае мне гаспадыня на вялікі кавалак запечанай свініны. — Рульку замачыла ў расоле на некалькі гадзін, нацёрла прыправамі і паклала ў печ запякацца. Ніякіх дабавак. І смачна, і проста.
Гэтак жа проста гатуецца і мотальскі квасок.
— Трэба закіпяціць ваду, — расказвае Марыя Міховіч. — Дабавіць 100 грамаў драджэй і паўкіло цукру — гэта на 6 літраў вады. Сто грамаў цукру трэба добра прапячы, каб ён стаў аж чорным. Ён спатрэбіцца для падфарбоўкі квасу. Даць пастаяць кваску гадзіны чатыры. І ўсё, можна піць. Пробуйтэ на здороўе! — працягнула гаспадынька мне кубачак мотальскага кваску.
Эх, не параўнаць з купленым. Такая смаката! І колькі я паўтарала гэта падчас фэсту! Ад мясцовых гаспадынь жа не сыдзеш, нічога не пакаштаваўшы. І ў гэтым упэўнілася не толькі я.
— Паспрабаваў усё, — усміхаецца, пагладжваючы жывот, Рыната Кучынота. — Больш за усё спадабаліся стравы з рыбы. У Мінску нашмат менш рыбных страў, чым тут. Маталяне — шчасліўчыкі, бо яны ядуць лепш, чым у сталіцы.
Думаю, кулінарнаму крытыку, які частаваўся ў самых лепшых мінскіх рэстаранах, варта паверыць, бо і сапраўды багацце мотальскай гастранаміі здзіўляе. Чаго каштуюць адны “мотальскі сніданні”.
— У нідзілю рано мы завшэ елы дома бліны, — расказвае на мясцовай гаворцы мотальская гаспадыня Ульяна Мінюк, прадстаўляючы мне святочныя ранішнія стравы. — Бацько з дзідом елы бліны со шкваркамі. Оны мужчыны, ім трэбо большэй сілы. Мама наша любіла бліны і оладзі з молочком. А мы, дзеці, любылі шо послашчэ.
Па матуліным рэцэпце гатуе бліны Ульяна Пятроўна і для сваіх хатніх. Пэўнымі сакрэтамі іх прыгатавання падзялілася і з чытачамі “НГ”. Да прыкладу, для таго каб бліны былі тонкімі і не рваліся, Ульяна Мінюк не рэкамендуе класці соль. А вось патэльню, раіць гаспадыня, лепш змазаць кавалачкам сала — яны не толькі атрымаюцца смачнейшымі, але і адымацца будуць прасцей.
— Нашэ прошлое мы ніколі не повінны зобываці, — лічыць маталянка Ульяна Мінюк. Мінулае, на яе думку, агонь — з якім прасцей ісці па дарозе, бо ён яе асвячае.
І мудрыя ж гэтыя маталяне! Не дзіва, што яны стараюцца захаваць у паўсядзённым жыцці старадаўнія абрады, асабліва — вясельныя. У Моталі, да прыкладу, і сёння можна ўбачыць абрад “Вясельны каравай”, які складаецца з некалькіх чыноў — адказных момантаў. Тут і расчыненне каравая, і замес, і гібанне, і саджанне ў печ, і “кавалі”, і выкуп каравая, падчас якіх вясковыя жанчыны спяваюць абрадавыя песні і рыхтуюць шышкі з кветкамі для каравая. Каб паглядзець абрад, які сёння прэтэндуе на ўнясенне ў Спіс нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА, неабавязкова чакаць вяселля ў вёсцы — для цікаўных турыстаў яго дэманструюць у Мотальскім музеі народнай творчасці.
Праўду казаў адзін з аўтараў кнiгi “Народная кухня маталян” гісторык Тадэвуш Навагродскі аб тым, што Моталь сапраўдны кландайк для этнографаў. Тут усё жывое — традыцыi, абрады, мова. Пабудзеш дзень-два, і самому ўжо хочацца “говорыты по-мотольски”. Каб быць бліжэй да гэтых гасцінных, шчырых людзей і нашага багатага мінулага.
Пыроги мотольски ад 87-гадовай маталянкі Марыі Рацык
Спарыты 3 литры молока. У гарачэ молоко добавыты пачок маргарыну, пув пачка масла, жмэню солы, мысочку цукру. Як молоко остынэ, станэ тэплэ, розвэсты 300 грам дрошчэй, росчыныты мукою. Як росчына поднымэцца, скипятиты вэлыку шклянку молока и обдаты росчыну. Збыты 5 яец з цукром и влиты у рошчыну, добавыты пачок майонезу, ванилину, начынаты мысыты. Старатыса коб тисто нэ було густым. Пуд кунэц вымисвання улыты прыгоршчу олывы и добрэ вымысыты тисто з олывэю. Як тисто подымэцца, затопляты пич и роскатываты пыроги у формы.
