Noblista Żores Ałfiorow rozważa o roli nauki jako jednoczącym czynniku dla Białorusi, Rosji i innych państw WNPW roku obchodуw 20. rocznicy Wspуlnota Niepodległych Państw podpisała ważny dokument — umowę o utworzeniu strefy wolnego handlu. Podpisana została 18 października w Sankt Petersburgu w trakcie posiedzenia Rady Prezesуw Rządуw państw WNP. Na przygotowanie tego dokumentu przywуdcy poradzieckich republik potrzebowali dziesięciu lat. Jego pomysłodawcy mają nadzieję, że istotnie ułatwi handel na jednej szуstej lądu i nada impuls rozwojowi 11 gospodarek. Już teraz możemy stwierdzić, że utworzenie strefy wolnego handlu z inicjatywy WNP nadało nowy sens tej organizacji, ktуrą nie raz prуbowano pogrzebać. Jak wiadomo najlepsza polityka to gospodarka. Pojawiła się realna szansa, by teraz rуwnież inne dziedziny wspуłpracy na obszarze poradzieckim rozwijały się aktywniej. Mуwiono o tym podczas międzynarodowej konferencji naukowej “20 lat Wspуlnoty Niepodległych Państw” we wrześniu w Mińsku, ktуry został w swoim czasie nieoficjalną stolicą WNP, gdzie mieści się jego siedziba. Jedna z najbardziej obiecujących dziedzin kooperacji to nauka.
Sesja “Nauka i wspуłpraca innowacyjna państw członkowskich” zebrała najwięcej uczestnikуw. Premier Białorusi Michał Miaśnikowicz, ktуry przywitał gości konferencji w imieniu oficjalnego Mińska, dobrze zna się na przedmiocie dyskusji, ponieważ przez dłuższy okres stał na czele Narodowej Akademii Nauk. Nie przypadkiem w swoim przemуwieniu dużo uwagi poświęcił nauce. Prezes rządu stwierdził, że Białoruś jest inicjatorem składnika innowacyjnego partnerstwa w WNP. Michał Miaśnikowicz przypomniał, że w Koncepcji dalszego rozwoju WNP do 2020 roku kooperację naukowo-techniczną uznano za priorytet. “Od 2012 roku rusza międzypaństwowy program wspуłpracy innowacyjnej państw członkowskich” — powiedział. Zwracając się do przedstawicieli elity naukowej Michał Miaśnikowicz wezwał do budowy na poziomie ponadnarodowym skutecznego systemu wspуłpracy naukowej.
Nikt nie zaprzeczy, że nauka i innowacje zajmują czołowe miejsce w procesach rozwoju świata. Nauka i edukacja stają się najważniejszymi czynnikami wzrostu gospodarczego. Żaden kraj jednak nie jest w stanie zapewnić szerokiego zakresu badań w każdej dziedzinie. Szczegуlnie ważne stają się procesy integracyjne w dziedzinie innowacyjnej pozwalające angażować wybitnych naukowcуw, akumulować zasoby materialne i finansowe. Popierając program innowacyjny WNP, uczestnicy konferencji w Mińsku między innymi doradzili rządom podjąć skuteczne działania w zakresie zapewnienia poziomu naukochłonności produktu krajowego brutto co najmniej w wysokości 2 procent. Innymi słowy wydawać na badania nie mniej niż Unia Europejska (obecnie naukochłonność PKB jest mniejsza niż 1 procent).
Ważnym gościem konferencji w Mińsku był laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, wiceprezydent Rosyjskiej Akademii Nauk Żores Ałfiorow. Uczony dużo mуwił o Mińsku, wspуłpracy naukowej białoruskich i rosyjskich uczonych, losach obszaru poradzieckiego. Dziennikarze czasopisma “Belarus” rуwnież uważnie słuchali i notowali przemуwienie znanego Rosjanina białoruskiego pochodzenia oraz zadali kilka pytań.
— Jakie wrażenie wywarł na pana Mińsk tym razem?
— Jesteśmy w cudownym mieście, jednym z najpiękniejszych miast w Europie. Mińsk to moje rodzinne miasto. Moi pradziadkowie, dziadkowie urodzili się i dorastali na Białorusi. W Mińsku kończyłem szkołę. Matka opowiadała mi, że Mińsk nie był czystym miastem. Po pobycie w USA w 1924 roku Włodzimierz Majakowski napisał księgę szkicуw “Moje odkrycie Ameryki”. Zwrуcił uwagę na to, że Nowy Jork jest bardzo brudny. Stwierdził, że brudu jest nawet więcej niż w Mińsku. Dziś to zupełnie inne miasto.
— Jak pan traktuje rocznicę WNP?
— Bardzo trudno obchodzić tę rocznicę, ponieważ ZSRR był genialnym pomysłem, gdy na ruinach imperium (wуwczas rуwnież była “parada suwerenności” i powstały liczne niepodległe państwa) znaleziono formę zachowania jednego państwa. Przy tym była pewna samodzielność, ktуra pozwoliła rozwijać naukę, kulturę, edukację, technologie w realnej wspуlnocie państw. Istniała Akademia Nauk ZSRR. Koordynowała działalność uczonych. Powstała ukraińska akademia nauk, następnie białoruska. W dziedzinie fizyki białoruscy uczeni zawsze byli na czołowych pozycjach w ZSRR. Dużo jest wart laser barwnikowy. To przełom na skalę światową. Nauka jest międzynarodowa. Nie istnieje narodowej chemii lub fizyki. Przy tym nauka jest ważnym dorobkiem narodowym. Wybitny uczony, ktуry wielokrotnie bywał w ZSRR, Frederic Joliot-Curie pewnego razu powiedział: “Nauka powinna stanowić część budżetu. Wtedy kraj wnosi swуj wkład w światową cywilizację. Jeśli tak nie jest, kraj ulega kolonizacji”. Powinniśmy zdawać sobie sprawę z tego, że zostaniemy koloniami rozwiniętego świata. Dlatego powinniśmy dołożyć wszelkich starań w zakresie rozwoju nauki w WNP.
— Jak pan scharakteryzowałby obecną sytuację nauki w WNP?
— Co się stało z nauką w drugiej połowie XX wieku? Fizyka była liderem badań naukowych, stworzyła bazę dla innych nauk. W drugiej połowie stulecia doszło do nowych odkryć: stworzenia masera optycznego, układуw scalonych, technologii informatycznych. Wszystko to zmieniło świat. Zaczęła się epoka społeczeństwa informacyjnego. Niestety wnosząc wielki wkład w rozwуj zostaliśmy na uboczu.
W Rosji świat postindustrialny potraktowano w sposуb dość specyficzny. Wskutek prywatyzacji zniszczono rozwinięty przemysł. Białoruś potrafiła go zachować. Razem powinniśmy podążać do świata postindustrialnego. Powinniśmy rozumieć, jakie nowoczesne technologie przyniosą nam maksymalne korzyści.
— Jakie?
— Biologia, nowoczesna medycyna i fizjologia. Dzięki nowoczesnym technologiom pojawia się nowa diagnostyka, nowe leki. Mуwi się, że nowoczesnych lekуw nie można stworzyć bez wiedzy w dziedzinie mechaniki kwantowej. Inną dziedziną jest kosmos. Jakiś czas temu byłem na Bajkonurze, serce mi się krajało na widok tego, co po nim zostało. ZSRR zapoczątkował wszystkie technologie kosmiczne. Dziś przynoszą na rynku miliardy dolarуw USA, lecz na Rosję przypadają zaledwie 2 — 3 procent. W tych trudnych warunkach powinniśmy rozumieć, że nauka jest dźwignią postępu. Powinniśmy wspуlnie pracować w ważnych dziedzinach.
— Jakie przykłady wspуłpracy w dziedzinie naukowej warto przytoczyć?
— O pomyślnej wspуłpracy rosyjskiej i białoruskiej akademii nauk można mуwić bardzo długo. Cieszy mnie ten fakt, iż toczy się aktywna działalność, między innymi w zakresie stworzenia superkomputera SKIF, diodуw LED. Białorusini często są przykładem dla całego świata. Wspуłpracę należy rozwijać. Mimo przeszkуd, jakie stwarzają urzędnicy, przeważnie rosyjscy.
— W ostatnim czasie wiele państw członkowskich stawia na innowacje.
— Trzeba nie tylko stawiać, ale i wcielać w życie. Innowacje to nowoczesne technologie. Na Białorusi istnieje na nich zapotrzebowanie, to bardzo dobrze. W Rosji nie ma. Powinniśmy pracować razem. Doceniam białoruską naukę i technologie. Wysoko oceniam poziom białoruskiej nauki. Białoruskie badania cieszą się popytem.
Zakładanie nowych przedsiębiorstw, w tym wspуlnych, nie jest możliwe bez nowych odkryć naukowych. Białoruś i Rosja w tej chwili pracują nad produkcją sprzętu na bazie diodуw LED.
W pierwszej kolejności potrzebne są najnowsze odkrycia, pomysły uczonych. Najważniejsza jest myśl naukowa, twуrcze odkrycie, ktуre potrafi zmienić wyobrażenie człowieka o świecie. Takie odkrycie najczęściej robi się w młodym wieku, gdy myśli nie ograniczają sztampy i standardy, gdy jest chęć przekroczenia granic i stworzenia tego co pуźniej zostanie uznane za Odkrycie.
Wychować z pasjonującego się nauką ucznia prawdziwego uczonego, zdolnego dokonać odkrycia to ciężka praca wymagająca dużych nakładуw. Założona przeze mnie fundacja wsparcia edukacji i nauki pomaga zdolnej młodzieży, staramy się sprzyjać karierze młodych uczonych, zachęcać aktywność. Wśrуd stypendystуw fundacji jest kilku białoruskich studentуw.
Cyryl Ignatiew
