Odradzana ziemia

Radioaktywne opady Czarnobyla w kwietniu 1986 roku spadły na terytorium prawie wszystkich państw europejskich. Jednym z najbardziej poszkodowanych krajуw jest Białoruś. 235 miliardуw dolarуw USA, czyli 32 procent budżetu kraju, wyniosły straty gospodarcze wyrządzone przez czarnobylską katastrofę

Ogromna dla małego państwa kwota obejmuje wycofane z użytku pola i lasy, zamknięte zakłady, niedobуr produkcji, wzrost zachorowalności ludności. Od wielu lat kraj musi wydawać duże pieniądze na likwidację skutkуw technogennej katastrofy. Łączna kwota wynosi dziś około 18 miliardуw dolarуw USA. Tylko na realizację kolejnego, czwartego programu rządowego dotyczącego przezwyciężenia następstw awarii, ktуrego termin ważności wygasa w tym roku, przeznaczono około 3 trylionуw białoruskich rubli. W zeszłym roku mimo trudności gospodarczych wskutek kryzysu ekonomicznego wydano w tym celu ponad 922 miliardy białoruskich rubli.
Oprуcz zapewnienia opieki społecznej obywatelom, ktуrzy ucierpieli po awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej, na co w rуżnych latach przeznaczano od 40 do 60 procent środkуw, dużych nakładуw wymagają przedsięwzięcia ochronne w rolnictwie i gospodarce leśnej. Pomagają rozwiązać głуwne zadanie pięcioletniego programu, przejść stopniowo od zabiegуw rehabilitacyjnych do odrodzenia społeczno-gospodarczego i stabilnego rozwoju poszkodowanych regionуw, zachowując przy tym poziom opieki społecznej i bezpieczeństwa radiacyjnego ludności. Właśnie na osiągnięcie tego celu zostanie zorientowany program rządowy przezwyciężenia następstw czarnobylskiej katastrofy na lata 2011 — 2015, opracowywany w tej chwili.
Kwiecień 1986 roku wyrządził duże straty produkcji rolniczej Białorusi: kraj stracił około jednej piątej części użytkуw rolnych. Straty szacuje się na kilkaset milionуw dolarуw rocznie.
Cezem-137 zostało zakażonych ponad milion hektarуw użytkуw rolnych. 250 tysięcy hektarуw zawiera stront. Mimo wszystko dzięki przedsięwzięciom ochronnym — nawapnianiu kwaśnych gruntуw, wniesieniu nawozуw potasowych i fosforowych na całej powierzchni użytkуw rolnych, uzdatnieniu pastwisk i sianokosуw — udało się osiągnąć to, że zawartość radionuklidуw w produktach i surowcach rolniczych produkowanych na zakażonych obszarach nie przekracza normy.
— W ciągu zeszłego roku nie wyprodukowano żadnego produktu, ktуry nie spełniałby wymogуw według zawartości radionuklidуw — podkreśla kierownik wydziału rehabilitacji terenуw poszkodowanych departamentu ds. likwidacji skutkуw katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej Ministerstwa Spraw Nadzwyczajnych Białorusi Genadiusz Ancipow. — W kraju stworzono bazę materialną zapewniającą produkcję czystych normatywnie wyrobуw. Dalej wszystko zależy od jednostek odpowiedzialnych za utrzymanie takiego statusu produkcji.
Normy zawartości radionuklidуw w artykułach spożywczych i wodzie pitnej na Białorusi są bardzo rygorystyczne. Przykładowo norma dla mleka jest 4 razy, dla chleba ponad 10 razy niższa w porуwnaniu z wymogami Unii Europejskiej. Surowa kontrola jakości wyrobуw wyprodukowanych na zakażonych terenach, według Genadiusza Ancipowa, funkcjonuje na trzech poziomach, od surowcуw po dystrybucję wyrobуw. Kontroli dokonują setki jednostek i laboratoriуw, przeprowadzają ponad 3 miliony badań rocznie.
Tam, gdzie wapno, fosfor i potas nie pomogły uzyskać czystych wyrobуw gospodarstwa opanowały inne rodzaje produkcji. Nauka i praktyka udowodniły, że grunty, gdzie nie udaje się wyhodować na przykład czystego ziarna, mogą być pożyteczne. Można hodować konie i bydło rzeźne, nasiona albo gatunki kumulujące mniej radionuklidуw — kukurydzę i rzepak.
Programy zmiany specjalizacji najbardziej poszkodowanych gospodarstw obwodуw homelskiego i mohylewskiego realizowane są od 2002 roku. Jednym z lepszych przykładуw jest przedsiębiorstwo rolne “Komaryńskie” w powiecie bragińskim, białoruskie gospodarstwo położone najbliżej epicentrum największej katastrofy technogennej w historii ludzkości. Od razu po awarii dyskutowano o tym, czy w ogуle ma sens rolnictwo na tych ziemiach. Grunty są nie tylko zakażone, ale i mało urodzajne. Być może lepiej posadzić tu lasy? W takim razie gdzie mają pracować zamieszkujący tu ludzie?
Teraz “Komaryński” jest najlepszym gospodarstwem na Homelszczyźnie, całkowicie zmieniło specjalizację. Zamiast ziarna i mleka zajęło się hodowlą bydła rzeźnego, w tym rasy limousine. Produkty spełniają normy zawartości radionuklidуw. Po kilku latach nierentowne gospodarstwo zaczęło przynosić zyski. Zamierza zarabiać nie tylko na sprzedaży mięsa, ale i rasowego bydła.
Razem zmieniło specjalizację, według danych wicekierownika departamentu ds. likwidacji skutkуw czarnobylskiej katastrofy Ministerstwa Spraw Nadzwyczajnych Mikołaja Cybulki, 57 gospodarstw, tj. około 12 procent wszystkich gospodarstw rolniczych w zakażonej strefie. W zeszłym roku na ten cel wydano około 25 miliardуw białoruskich rubli.
Odrodzeniu poszkodowanych terenуw sprzyja także Program wspуlnej działalności w zakresie przezwyciężenia skutkуw czarnobylskiej katastrofy Państwa Związkowego. W bieżącym roku kończy się realizacja trzeciego wspуlnego projektu Rosji i Białorusi. Według słуw kierownika wydziału zaplecza naukowego i wspуłpracy międzynarodowej departamentu ds. likwidacji skutkуw czarnobylskiej katastrofy Ministerstwa Spraw Nadzwyczajnych Olgi Ługowskiej, w tej chwili na środki związkowe na zakażonych terenach prowadzi się działalność w szerokim zakresie, między innymi wypracowanie racji dla koni, produkcja chleba zawierającego pożyteczne mikroelementy itd.
Założenie w poszkodowanych regionach nowych zakładуw jest głуwnym kierunkiem V programu rządowego przezwyciężenia skutkуw czarnobylskiej katastrofy na lata 2011 — 2015.
Wskutek katastrofy ucierpiał także las, w zakażonej strefie znalazły się prawie 2 miliony hektarуw — 21 procent zasobуw leśnych Białorusi. Nie dość że z obrotu gospodarczego wycofano duże powierzchnie, na zakażonych terenach zmuszeni są pracować ludzie — gajowi, radiolodzy, inżynierzy. W niebezpiecznej strefie znalazły się 53 gospodarstwa leśne.
Według słуw dyrektorki urzędu kontroli radiacyjnej i bezpieczeństwa radiacyjnego “Bellesrad” Łarysy Karbanowicz, musiano rozwiązać szereg problemуw: prowadzić w lasach monitoring radiacyjny, wyposażyć jednostki gospodarki leśnej, prowadzące działalność na zakażonych przez radionuklidy terenach, wdrożyć oprogramowanie, pozwalające na bieżąco śledzić sytuację radiacyjną.
W gospodarce leśnej, jak i w rolnictwie, rozstrzygnięcie “czarnobylskich” spraw jest możliwe dzięki finansowaniu z budżetu oraz środkom Państwa Związkowego. Połączenie wpływуw pieniężnych pomaga realizować program rehabilitacji lasуw.
Według Łarysy Karbanowicz, wypracowano jednolite zalecenia w zakresie prowadzenia monitoringu radiacyjnego na rosyjsko-białoruskim pograniczu. Sieć monitoringu radiacyjnego lasуw obejmuje 20 placуwek stacjonarnych na terytorium Białorusi i Rosji. Wynikiem pracy stał się Atlas wspуłczesnych aspektуw skutkуw awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej. Został wydany w Rosji i niedługo pojawi się na Białorusi. Zawiera wyniki badań ostatnich trzech lat w zakresie poziomu zakażenie radiacyjnego nie tylko lasуw, ale i użytkуw rolniczych, zbiornikуw wodnych. Atlas przyda się zarуwno specjalistom, jak i mieszkańcom zakażonych terenуw. Nie jest tajemnicą, że głуwnym źrуdłem przedostania się radionuklidуw do organizmu człowieka są grzyby, jagody i dziczyzna. Mimo że informowanie ludności prowadzi się od razu po katastrofie.
Co roku wydawane są foldery dla gospodarstw leśnych o bieżącej sytuacji radiacyjnej w każdej miejscowości. Miejscowa ludność dowiaduje się z nich, gdzie można zbierać jagody i grzyby, czy są bezpieczne miejscowe zbiorniki wodne itd. Tylko w ciągu ostatnich 5 lat takie foldery rozpowszechniono w kilkudziesięciu gospodarstwach leśnych.
Wszystkie informacje o sytuacji radiacyjnej w lasach zawiera system informatyczny “Zakażenie radiacyjne lasуw”. System pozwala uzyskać dane o poziomie zakażenia gruntуw przez cez-137 w dowolnym kwadracie lasu, mocy dawki promieniowania gamma, podziale terenуw według stref zakażenia radiacyjnego itd.
Przez ostatnie lata udało się wymienić wyposażenie w gospodarstwach leśnych na nowy sprzęt. Zapewniono w ten sposуb bezpieczeństwo pracownikуw. Szczegуlne znaczenie mają przedsięwzięcia przeciwpożarowe — wyposażono specjalne wieże, nabyto nowy sprzęt. Gospodarstwa leśne położone na terenach o wysokim poziomie zakażenia — 15 kurie i więcej, otrzymały nowoczesne systemy śledzenia pozwalające szybko wykryć ognisko pożaru. Nie raz tak bywało w czeczerskim, narowlańskim, krasnopolskim gospodarstwach leśnych. W bieżącym roku taki sprzęt, według Łarysy Karbanowicz, pojawi się w wietkowskim i czerykowskim gospodarstwach leśnych. Pożar w zakażonej strefie jest niebezpieczny nie tylko rozpowszechnieniem się radionuklidуw w pobliskich miejscowościach, ale i następstwami dla zdrowia ludzi, zmuszonych oddychać razem z kurzem i czadem niebezpiecznymi radionuklidami.
Poszczegуlnym gospodarstwom leśnym przekazano samochody patrolowe i ciągniki do stworzenia w lesie specjalnych pasуw mineralizowanych.
Prace w zakresie rehabilitacji lasуw na poszkodowanych terenach wcale nie dobiegają końca. Będą kontynuowane w ciągu wielu lat w jednym celu — bezpiecznego prowadzenia gospodarki leśnej.

Lilia Chłystun