Цікавасць тлумачыцца лёгка: дзіцячая кніга — гэта першы крок у свет ведаў і мастацтва. Тое, як дзіця будзе праяўляць сябе пасля — у школе і ў далейшым жыцці, — шмат у чым залежыць ад таго, якія кніжкі яму чыталі з самага ранняга ўзросту.
Як сёння адчувае сябе беларуская дзіцячая кніга? Ці ёсць яе выбар? Ці ёсць на яе попыт?
Сваімі думкамі пра сённяшні дзень дзіцячай кнігі падзяліліся пісьменніца Алена Стэльмах, мастак-ілюстратар Аксана Аракчэева, начальнік гандлёвага аддзела ААТ «Белкніга» Святлана Гук і начальнік аддзела кнігавыдання Выдавецкага дома «Звязда» Вольга Рацэвіч.
 Алена СТЭЛЬМАХ
|
 Аксана АРАКЧЭЕВА
|
 Святлана ГУК
|
 Вольга РАЦЭВІЧ
|
Пра тое, якой павінна сёння быць дзіцячая кніга
Вольга Рацэвіч: Якаснай — ва ўсім. Адпаведныя шрыфт і гарнітура, максімальная адсутнасць паху тыпаграфскай фарбы, якая да таго ж не павінна пэцкаць рукі, важныя і таўшчыня, і вага кнігі. Гэтыя якасці строга кантралюе Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі, куды экземпляр кожнага тыражу абавязкова прадастаўляецца.
Дзеці лягчэй засвойваюць інфармацыю наглядна. Таму — маляўнічыя ілюстрацыі. Вельмі важна — для якога ўзросту кніга. Для маленькіх дзяцей патрэбна багата ілюстрацый, і яны павінны быць рэалістычнымі, каб дзіця разумела, што намалявана. Для больш старэйшых ілюстрацыі могуць ускладняцца. Дынамічная, жывая, простая мова і гэтак далей. А самае галоўнае — канешне, высокая якасць тэксту. Магу з гонарам сказаць, што практычна ўсе аўтары, з якімі працуе наш выдавецкі дом, вельмі адказна да гэтага ставяцца.
Алена Стэльмах: Кніг выпушчана многа, а якая з іх прынясе сапраўдную радасць юнаму чытачу — цяжкае пытанне для дарослых. Самы верны шлях — звярнуцца да класікі. Мяркую па тым, што чытаюць мае ўнучкі, — С. Маршак, М. Носаў, В. Драгунскі… Гэта тая літаратура, на якой час даўно паставіў знак якасці.
Якая з кніг прынясе радасць юнаму чытачу — цяжкае пытанне для дарослых.Фота Аляксандра СТАДУБА
На мой погляд, кнігі самой па сабе мала, які б захапляльны сюжэт у ёй ні быў. Надзвычай важна афармленне. Мяркую пра гэта па сваіх кнігах. Казка, створаная на аснове беларускага фальклору «Дуб і крумкач», набыла зусім іншае гучанне, калі мастак Уладзімір Лукашык выканаў яе ў стылі выцінанкі. А высокі мастацкі густ Кацярыны Першынай дазволіў ажывіць герояў кнігі «У гасцях у Францыска Скарыны». Але, якімі б прыгожымі ні былі кнігі на паліцах кнігарні або бібліятэкі, — не гарантыя, што яны «зачэпяць» чытача. Побач — не менш прывабная літаратура. Таму пісьменніку трэба варушыцца самому. Нішто так не паспрыяе папулярнасці яго твораў, як непасрэдныя сустрэчы з чытачамі. Дакладна ведаю: сучасныя дзеці не перасталі здзіўляцца, калі бачаць «жывога пісьменніка». Вельмі многа залежыць ад самой асобы пісьменніка, наколькі ён падрыхтаваны валодаць дзіцячай аўдыторыяй. Сама стараюся выкарыстоўваць розныя забаўлянкі, каб пашырыць рамкі цікавасці да кнігі. Сустрэчы праходзяць у гульнёвай форме з уручэннем самым актыўным чытачам закладак для кніг, каляндарыкаў, сувеніраў-жалудоў. Суперпрыз — спецыяльна згатаваныя пернікі. На памяць здымаемся ля вялікага банера з выявай вокладкі кнігі. У бліжэйшы час адбудзецца прэм’ера «Песенкі сяброў», якую ў кнізе спяваюць нашы героі.
Оксана Аракчеева: Каждый художник представляет себе книжку по-своему. Мое мнение: детские книжки должны быть веселыми, незанудными и все-таки яркими — хотя и учили нас, художников, выдерживать колористические гаммы. Я, честно говоря, работая над книгой, отталкиваюсь от своего детского опыта и рисую то, что мне было бы интересно. А если вернуться к детским годам, то, пусть меня простят, но не любила я советские детские книжки. Из магазина «Дружба» папа приносил мне книжки из ГДР, Польши, Болгарии. Как я рассматривала те картинки — яркие, с какими-то нестандартными, придуманными героями! Они настолько отличались от наших, слишком реалистичных и правильных. Еще тогда, наверное, во мне это засело. Поэтому в моих книжках всегда существует какой-то придуманный отдельный мир. Всегда предупреждаю автора: его сюжет будет дополнен, например, в иллюстрациях рядом с главным героем может присутствовать какой-то неожиданный персонаж, он будет связан с общей темой книги, но у него своя жизнь. Уверена, детям интереснее разглядывать такие картинки, фантазировать, что-то додумывать.
Светлана Гук: Лучшая детская книга — это книга самых талантливых детских писателей, как классиков, так и современников. Та, которая содержит не только увлекательный сюжет, красивые иллюстрации, но и воспитывает, учит, говорит с ребенком доступным и правильным языком, которая приносит ему пользу и доставляет удовольствие.
В книготорговле я работаю уже много лет, есть с чем сравнить. Могу сказать, наша детская книга заметно шагнула вперед. Сегодня она неплохо представлена, прилично выглядит, прибавила в качестве. Очень красивые качественные книги издает, например, «Мастацкая літаратура», приятно взять в руки не только ребенку, но и взрослому. Что касается содержания, то своего Гарри Поттера у нас пока, конечно, нет. Но пользуются спросом, например, книги Андрея Жвалевского и Евгении Пастернак, Оксаны Спринчан, Георгия Марчука, а Шубуршун — персонаж из серии книг Алеся Карлюкевича — стал уже чуть ли не собственным брендом, почти как Чебурашка у Успенского.
Пра складанасці на шляху кнігі да юнага чытача
Вольга Рацэвіч: Магу з упэўненасцю сказаць, што ў параўнанні з кнігамі іншай тэматыкі пры выданні дзіцячай літаратуры мы сутыкаемся з меньшай колькасцю праблем. У нас вялікае кола аўтараў — пісьменнікаў і мастакоў, жадаючых працаваць у гэтым жанры. Дзіцячую кнігу лягчэй прадаць, яна карыстаецца большым попытам. Немалаважна і падтрымка дзяржавы, даволі часта такія кнігі фінансуе Міністэрства інфармацыі. Таму ў нас выдаецца многа дзіцячых кніг. Сярэдні тыраж — 1 тысяча экземпляраў. Гэта ў 1,5—2 разы больш, чым у навукова-папулярнай літаратуры. З усёй нашай кніжнай прадукцыі працэнтаў 60 складае менавіта дзіцячая кніга. І яна нядрэнна расходзіцца, лепш, чым іншыя.
Пасля матулінай калыханкі кніга — першакрыніца, з якой дзіця пазнае светФота Артура ПРУПАСА
Алена Стэльмах: Складанасці ёсць у кожнага, хто мусіць рабіць не тую справу, да якой ляжыць душа. Мне мой занятак падабаецца. Безумоўна, нешта выклікае незадаволенасць. У бібліятэцы запрашаюць: «Вы да нас яшчэ прыходзьце». Кажу: «Абавязкова прыду і буктрэйлер прынясу». — «А што гэта?» — пытаюцца. Ці пасля сустрэчы дзеці набылі кнігу, выстраіліся за аўтографам, а іх у плечы штурхаюць: хутчэй у строй, пара вяртацца ў школу. Я разумею настаўнікаў, але ўслед сваім чытачам, з якімі толькі што пасябравалі, гляджу з сумам… А вось іншае. У Мар’інагорскім аграрным каледжы большы час займае падпісванне кніг, чым нават сама сустрэча. З жартам кажу: усе грошы мне аддасце, булачкі ў сталоўцы застануцца. У адказ чую: што — булачка, пра яе хутка забудзешся. А кнігу дадому завязём, памяць застанецца.
Оксана Аракчеева: Приведу пример. У меня в прошлом году вышли две книжки. Совместно с авторами над ними работала, душу вкладывали, малейшие детали оговаривали. Но — выход одной удалось отследить вплоть до технологического процесса, и все получилось хорошо. А посмотреть печать второй художника не позвали. В результате: и сказка отличная, и автор замечательный — Алена Масло, бумага мелованная, твердая обложка, книжка яркая, но перебрали в цвете и перечернили. Непрофессионалу, может, и не заметно, а мне, автору, обидно. У меня вышло более 50 детских книг и почти каждый раз — то краски не хватило, то бумага плохая или обложка мягкая, и тогда весь мой труд — насмарку. Так за некоторые книги еще и деньги не выплачивают, пока тираж не продался на 80 процентов. Такого нет больше нигде. Во всех цивилизованных странах художнику даже за эскиз платят. К слову, в конце 1980-х так было с моей первой книгой «Басни Крылова»: сначала — определенная сумма за эскиз, а когда работа почти закончена — все остальное. Притом на те деньги я, тогда выпускница института, могла «Запорожец» купить.
А сейчас, например, за упомянутую уже книжку, которую делали с Аленой Масло, — «Мяне завуць Лахнеска» — мы после вычета налогов получили в старых деньгах где-то по 4,5 миллиона рублей каждая. Обычно художник с учетом расходных материалов получает больше писателя, но здесь мы договорились разделить гонорар пополам. И это считается хороший гонорар. Обычно в среднем я получала раза в два меньше. Так если б хоть сразу выплачивали, а то спустя 2—3 года.
У меня сейчас нет финансовой проблемы, я не живу за счет книг, иллюстрация — мое хобби. Но эта ситуация с 80 процентами практически во всех издательствах одинаковая, кроме, конечно, тех, которые работают с Москвой. В итоге художники и авторы делают что: берут тираж в счет гонорара и носятся, чтобы свои книжки раскрутить и продать. Сами организовывают презентации, встречи с читателями, закупают сувениры и приглашают актеров, устраивают фото- и автограф-сессии. Вот такая сегодня система.
Светлана Гук: К сожалению, в целом падает интерес детей к чтению: ленятся читать, им проще на кнопочку нажать, просмотреть, и все. Нужны свежие идеи, которые могут увлечь книгой такого ребенка, дети ждут новых героев, необычных персонажей, у них сегодня иные увлечения, интересы, чем у сверстников прошлых десятилетий.
Я не сказала бы, что детская книга у нас очень дорогая. И на фоне завозной она не зажата, в основном мы завозим художественную литературу. В магазинах на складах она не залеживается, правда, берем мы сейчас не помногу, потому что всегда есть возможность дозаказать. За 2016 год по стране учебная, методическая и детская книга занимала больше половины в товарообороте. Но основные наши покупатели детской книги — библиотеки.
Очень высоки требования соответствия детской книги техническим регламентам Таможенного союза, санитарные правила и нормы бесконечные. Элементарное отсутствие штрихкода на обложке уже является достаточным основанием, чтобы отказать в приеме литературы на продажу.
Пра раскрутку і падтрымку літаратуры для дзяцей
Вольга Рацэвіч: Як ужо казала, пра якасць сваіх тэкстаў аўтары нашага выдавецтва клапоцяцца. Таму, відаць, падтрымаць дзіцячую кнігу можна добрым попытам на яе і вялікай верагоднасцю выдання. Калі аўтар будзе ведаць, што яго кнігу выдадуць і ганарар выплацяць, то гэта падштурхне яго да стварэння яшчэ лепшых твораў. І канешне, кнігам патрэбна добрая раскрутка, рэклама і гэтак далей. У нашым выдавецкім доме маркетынгам займаецца цэлы аддзел.
Оксана Аракчеева: Конечно, издательства не должны сидеть сложа руки. Они, как и авторы, должны быть заинтересованы, чтобы книжки продавались, и для этого им тоже подсуетиться надо, больше заниматься организацией тех же презентаций, привлечением внимания читателей. Кстати, во время презентаций книги очень хорошо раскупаются.
Светлана Гук: Примерно половина покупок детских книг осуществляется спонтанно — увидел, схватил, пошел. Поэтому книга должна быть широко представлена, информация о ней должна быть максимальная. Раньше издатели вообще практически не занимались рекламой, у них не было никаких планов маркетинга, издержки на продвижение книг не предусматривались. Сейчас повернулись к этому вопросу лицом, главное, чтобы был серьезный и профессиональный подход. Вообще, в плане раскрутки книги и распространителям, и в особенности издателям есть еще над чем работать, в том числе изучать и использовать опыт наших ближайших соседей, например России. К слову, во всем мире для распространителей национальной детской книги существуют налоговые льготы, у нас они отсутствуют.
Алена Стэльмах: Асабіста мяне вельмі радуе, што наша дзіцячая літаратура зараз на ўздыме. З’явіліся новыя маладыя аўтары — Сяргей Клімковіч, Яна Явіч, Алена Мальчэўская… Як член журы Нацыянальнага конкурсу «Мастацтва кнігі» скажу, што для ўдзелу ў намінацыі «Разам з кнігай мы расцём» прадстаўляецца амаль цэлая бібліятэка самых розных па змесце, фармаце, афармленні выданняў. Галоўнае, каб усё чыталася. Магчыма, гэта прагучыць пафасна, але нам трэба ў грамадстве больш настойліва фарміраваць культ кнігі. Лепшая падтрымка для дзіцячай кнігі, калі ўсе будуць перакананы: чытаць модна! Пра гэта сказаў Францыск Скарына яшчэ 500 гадоў таму.
Кніга была, ёсць і будзе патрэбна ва ўсе часы, а дзіцячая тым больш. Пасля матулінай калыханкі кніга — першакрыніца, з якой яшчэ немаўля пазнае свет, няхай сабе нават толькі разглядаючы карцінкі. Бессэнсоўна аспрэчваць перавагі электронных сродкаў інфармацыі, як і неабачліва адмаўляцца ад каштоўнасці кнігі.
svirko@sb.by
