29 лістапада чарговы з`езд збірае Саюз пісьменнікаў Беларусі. У Мінску чакаюць прыкладна 600 яго ўдзельнікаў і гасцей з амаль дзясятка краін. Пасяджэнне пройдзе ў зале Белдзяржфілармоніі. Адбудуцца справаздачны даклад, выбары кіраўніка творчага аб`яднання, абмеркаванне праблем, якія стаяць перад літаратарамі. Пра некаторыя з іх напярэдадні з`езда мы пагутарылі са старшынёй Саюза пісьменнікаў Беларусі Мікалаем Чаргінцом.
Старшыня Саюза пісьменнікаў Мікалай ЧАРГІНЕЦ
ставіць пытанне аб абароне беларускай літаратуры
ставіць пытанне аб абароне беларускай літаратуры
— Мікалай Іванавіч, што ў першую чаргу хвалюе сёння пісьменнікаў?
— Зразумела, выданне кніг. Да сваёй кнігі пісьменнік ставіцца, як бацька да роднага дзіцяці. Кожнаму здаецца, лепш за яго кнігу нічога няма. Але часта бывае, што твор ацэньваецца не так, як таго хацеў бы аўтар. Кнігагандаль і выдавецтвы ў першую чаргу хочуць бачыць тую кнігу, якая будзе прачытаная, значыць, набытая. Ніхто не хоча затаварваць свае склады, несці страты. А пісьменнік лічыць: раз напісана, павінна быць выдадзена. Узнікае канфліктная сітуацыя. Тут жа раздаюцца галасы: Саюз пісьменнікаў нічога не робіць. І як растлумачыць гэтаму пісьменніку: браток, гэта ж бізнес, а твае кнігі не прадаюцца, пыляцца ў крамах.
— Многа ці мала выдаецца кніг?
— За пяць апошніх гадоў выдадзена 1910 кніг — гэта шмат. З улікам таго, што сяброў саюза каля 700 чалавек, па дзве кнігі «на нос», умоўна кажучы, атрымліваецца. Але ўсё роўна прэтэнзіі: вось, маўляў, у Мінску выдаецца многа, а ў абласцях — мала. Так і ёсць. Але ж у складзе Мінскай гарадской арганізацыі роўна палова членаў нашага саюза. Натуральна, і кніг больш, чым у рэгіёнах. Гэтая міжусобіца гняце і засмучае. Пакутліва думаю: жыве зайздрасць сярод пісьменнікаў. Гэта — хвароба, на якую звяртаем увагу, каб выкараніць. Нават наконт Нацыянальнай літаратурнай прэміі хачу ўнесці прапанову, каб у журы конкурсу не ўваходзілі пісьменнікі.
— Можа, няма каму як след разабраць творы па костачках?
— Сапраўднай крытыкі ў нас няма, на жаль. А хацелася б, каб была такая, якая рухала б літаратуру наперад. Нам патрэбны інстытут літаратурнай крытыкі, маецца на ўвазе грамадскае ўтварэнне, прафесіяналы, якія, паказваючы на слабыя бакі твора, не абражалі б аўтара, а вучылі яго, давалі магчымасць далей працаваць лепш з улікам гэтых заўваг.
— Вы згадалі затавараныя кнігарні. У чым справа?
— Кніг беларускіх аўтараў прадаецца сёння разоў у 90 менш, чым кніг у цэлым. Па падліках, толькі 1 працэнт беларускіх кніг знаходзіцца ў гандлі. Астатнія — прывезеныя, прыгожа аформленыя, але нярэдка за гэтай вокладкай нічога няма. Праблема пагаршаецца тым, што ПДВ на кнігу нашу — 20 працэнтаў, а, скажам, у Расіі ці Казахстане — 10 працэнтаў. Наша кніга не вытрымлівае цанавую канкурэнцыю. У гэтай сітуацыі мы ставім пытанне пра абарону беларускай літаратуры. Напрыклад, у Францыі за паказ замежных фільмаў бяруць пэўныя адлічэнні, якія ідуць на ўмацаванне нацыянальнага кінамастацтва. Добра было б і нам зрабіць так у справе кнігараспаўсюджвання. Відавочна, на дзяржаўным узроўні трэба вырашаць гэтую праблему.
— Хтосьці скажа: кніга — што, інтэрнэт — усё.
— Мы правялі сур`ёзнае даследаванне, вывучалі попыт на кнігі нашых 50 найбольш вядомых пісьменнікаў, па ўсіх бібліятэках краіны разаслалі анкеты. Аказалася, за два гады з невялікім гэтыя кнігі патрабаваліся чытачамі каля 2,5 мільёна разоў. Гэта нямала. Па-мойму, добры рух, значнасць кнігі расце. Дарэчы, мы паставілі пытанне наконт непрадуманага скарачэння бібліятэк. Дзе насельніцтва мала — не спрачаемся, трэба. Але былі выпадкі, калі пад шумок закрываліся і бібліятэкі запатрабаваныя. Зараз ёсць каманда ад Міністэрства культуры: не закрываць бібліятэк без ведама Саюза пісьменнікаў.
Паводле апытанняў, праведзеных Саюзам пісьменнікаў,
беларускія кнігі запатрабаваны ў бібліятэках краіны
беларускія кнігі запатрабаваны ў бібліятэках краіны
— Ганарары — пытанне заўсёды для літаратараў актуальнае.
— Сітуацыя сёння такая: пісьменнік можа выдаць кнігу раз у 4—5 гадоў. Па цяперашніх сумах — гэта ганарар дзесьці 8000 рублёў. Але яму да новай кнігі наступныя 4—5 гадоў трэба на нешта жыць. Выкручваюцца, хто як. Ёсць выпадкі, працуюць пісьменнікі і качагарамі, і грузчыкамі, і дворнікамі. Бо кожны месяц яму трэба плаціць у пенсіённы фонд. Гэта ў савецкі час пісьменніцкая дзейнасць улічвалася ў працоўны стаж. Цяпер — не. Прыходзіць час пенсіі, і літаратар, які займаўся толькі пісьменніцкай працай, аказваецца на адным узроўні з бамжом. Лічыцца, пісьменнік — не прафесія. Мы ставім пытанне перад Міністэрствам працы і сацыяльнай абароны: давайце вызначым групу пісьменнікаў, якія заслугоўваюць атрымліваць пенсію не бамжа. Вядома, ёсць лаўрэаты Дзяржпрэміі, у іх пенсія трохі вышэй за сярэднюю. Але лічу: у пералік трэба ўключыць і пісьменнікаў, чые кнігі вывучаюцца ў школах, чые творы атрымалі вялікую агалоску за мяжой, перакладзены на многія мовы, хто ўзнагароджаны за літаратурную дзейнасць ордэнамі і медалямі. Давайце створым зялёнае святло ў канцы тунэля, каб было бачна, на якія кнігі і на якіх аўтараў раўняцца.
— У тым ліку і маладым. У творчым саюзе моладзі шмат?
— За апошнія тры гады прыняты два дзясяткі пачаткоўцаў. За пяць гадоў — чалавек 70 прыйшло. Мы спрабуем выбудаваць стройную сістэму выяўлення і падтрымкі таленавітага падрастаючага пакалення, пачынаючы з дзіцячых садкоў і заканчваючы студэнтамі, рабочай моладдзю. Праводзім конкурсы, узнагароджваем грашовымі прэміямі пераможцаў, ладзім семінары, працуем з літаб`яднаннямі, дапамагаем выдаваць першыя кнігі. Працягвае выходзіць серыя «Мінскія маладыя галасы», выпусцілі зборнік паэзіі, у якім сабраныя творы больш чым 180 маладых аўтараў. Стараемся прыцягнуць моладзь у літаратуру, падняць аўтарытэт пісьменніка ў яе вачах. Не хочам дапусціць, каб існавала меркаванне, быццам пісьменнік — бесперспектыўная прафесія.
svirko@sb.by
