— Мікалай Мікалаевіч, вам даводзілася калі-небудзь бараніць сваіх дзяцей, як героям п’есы, высвятляць адносіны такім чынам?
— Дзякуй Богу, не. Спадзяюся, я выхоўваў сваіх дзяцей не для таго, каб яны зубы палкай выбівалі. Дарэчы, мае дзеці ўжо дарослыя і ўнукі ёсць.
— Вы неканфліктны чалавек?
— Думаю, што неканфліктны.
— Але ж гэта “ўнутраная малпа” таксама сядзіць у вас?
— Яна ў кожным з нас сядзіць. Мы — звяры і людзі адначасова. У нас ёсць свядомасць, але і звярыны пачатак. Такое закладзена ў чалавеку, таму што гэта функцыя аховы віду. Падстаў левую ці правую шчаку... Гэта ўсё прыгожая тэорыя, а раптам — вайна, што мы будзем рабіць?
— Жэрці адзін аднаго. Пра гэта ж Быкаў і пісаў.
— Так. На жаль.
— Вы глядзелі фільм Рамана Паланскі “Бог разні” па гэтай п’есе з Джодзі Фостэр і Крыстаферам Вальцам?
— Не, не глядзеў. Наўмысна.
І іншыя спектаклі па гэтаму твору не глядзеў. Навошта?
— Гэта ж можа натхніць?
— Не, я не раблю такога.
— Гэта п’еса ўсё ж такі — не інтэлектуальны “фаст-фуд”?
— Мне не падабаецца слова “фаст-фуд”.
— Я маю на ўвазе, што, напрыклад, ёсць Гаральд Пінтэр, які таксама піша пра чалавечую варожасць і адносіны...
— Я б іх не параўноўваў. Гэта зусім розныя аўтары. Рэза — глыбокі аўтар. Я лічу яе ART лепшай сучаснай п’есай другой паловы дваццатага стагоддзя. Люблю, калі ў драматургіі форма лёгкая, а закладзеная ў творы праблема — сур’ёзная. Рэза сапраўдны драматург. Ёсць характары, думкі, усё ёсць — што яшчэ трэба рэжысёру?
— Вы паспяваеце сёння сачыць за тэатральнымі падзеямі?
— Амаль не. Я не паспяваю ні кіно глядзець, ні ў тэатр хадзіць, таму што выпускаю ўжо другі спектакль за сезон.
— Апошняя трансляцыя “Золотой маски” была падобна хутчэй на палітычны мітынг. Усе выказваліся ў падрымку Кірыла Сярэбранікава. А такое адчуванне, што беларускі тэатр наўмысна дыстанцуецца ад гэтых падзей. Я не бачу салідарнасці.
— Салідарнасці з кім?
— З расійскімі калегамі.
— Я не ведаю, у чым там канкрэтна справа. Да яго ж прэтэнзіі не ў сэнсе мастацтва сёння. Вось у Вялікім тэатры выйшаў балет “Нурэеў”, з замарозкай, затрымкай, але ж выйшаў.
Як мастацкі кіраўнік я ніякага дачынення да грошай не маю. І мяне, напрыклад, немагчыма пасадзіць, таму што я не матэрыальна адказны чалавек. Сярэбранікава судзяць за фестываль, у якім ён удзельнічаў як дырэктар, я так разумею. Але ж мне цяжка гэта абмяркоўваць. Трэба глядзець канкрэтныя дакументы Следчага камітэта. Тое, што Сярэбранікаў — таленавіты рэжысёр еўрапейскага ўзроўню, гэта бясспрэчна. Падабаецца ці не падабацца мне яго творчасць — іншая справа. Зараз яго фільм трапіў у Канны.
— Ала Дзямідава сказала на той цырымоніі, што “место театра сегодня в детской комнате”.
— Чаму?
— Нівеліруецца тая роля тэатра, якая была, напрыклад, у савецкія часы.
— У савецкія часы тэатр быў рэлігіяй, медыя, бібліятэкай і палітычным клубам адначасова. Такога больш не будзе. Я заўсёды зайздросціў Таўстаногаву: Дастаеўскі яшчэ быў амаль забаронены, а ён ставіў “Ідыёта” ў 1957 годзе. На табе дазвол! І 6 кіламетраў чарга за квіткамі ўздоўж Фантанкі. Конная міліцыя... Зараз тэатр і мастацтва занялі тое месца, якое яны займаюць ва ўсім свеце...
— Якое?
Читайте также
— Настальгіруеце па тым часе?
— Не. Я аб адным толькі шкадую.
У савецкія часы грошы нічога не азначалі. Што б ты ні рабіў, усё роўна атрымоўваў свае 120 рублёў. Таму працаваць у тэатр ішлі інтэлігентныя, разумныя людзі. У Таўстаногава была лепшая трупа ў свеце. Больш такой нідзе не было і не будзе. А я першыя гады прафесійна працаваў на тэлебачанні. І мая першая перадача была “Пісьменнікі і пяцігодка”: што пісьменнік за пяцігодку павінен напісаць пра надоі і калгас. А потым я прыйшоў у Рускі тэатр працаваць артыстам, і гэта быў глыток чыстага паветра. “Трохграшовая опера”, “Макбет”... І не было ніякага маразму пра пяцігодкі.
Калі адна крытыкеса з Даніі даведалася, што ў нас будзе перабудова, яна сказала: “Мне вас шкада... Вы страціце сваё мастацтва, перш за ўсё — тэатр”. Калі паўстала пытанне: мы хочам добра жыць ці мы хочам добрага мастацтва, мы выбралі “добра жыць”. А гэта несумяшчальна. Я зараз гэта бачу па польскім тэатры. Тэатра часоў Вайды і апладысментаў па 30 хвілін пасля заканчэння спектакля ўжо не будзе. Тэатр жыве са сваім часам і са сваім часам памірае.
Мяне, напрыклад, не цягне назад. Калі гультаям сказалі: “Плывіце!” — гэта стала праблемай. Таму што не ўсе захацелі плыць самастойна. Не ва ўсіх ёсць талент і здольнасці. У гэтым дэндрарыі вырошчвалі савецкага чалавека, але нічога не атрымалася. У мяне студэнты, калі пачалася перабудова, кінулі выпіваць і сталі ездзіць на машынах, няхай дрэнных, таму што з’явіліся перспектывы. А мы як п’янствавалі... Ого як! Таму што не было чаго рабіць... Не было перспектыў. І ўсе пілі ад бессэнсоўнасці жыцця.
— Вы савецкі чалавек?
— Да трыццаці з нечым ім быў, так як пражыў у Савецкім Саюзе. Але зараз у мяне ніякай настальгіі няма.
Я яшчэ раней да перабудовы і тоўстых літаратурных часопісаў чытаў кніжкі з Захаду, Булгакава, Салжаніцына...
І ў мяне ўжо тады не засталося ніякіх санціментаў наконт савецкай улады.
— Вы сапраўды задумалі рэмейк “Тутэйшых”, калі знойдзеце “маладога Віктара Манаева?”
— Па-першае, я не ўпэўнены, што яго знайду. Па-другое, я ўсё ж такі не вельмі ўпэўнены, што гэта сёння патрэбна. Але ў нас 100-годдзе тэатра ў 2020 годзе, а ў рэпертуары адна “Паўлінка”. Можа, і зробім. П’еса вострая, трэба шукаць адпаведную форму. Нікога не абвінавачваць, хутчэй, аб чымсьці пашкадаваць...
— Здаецца, усе пытанні, закладзеныя Купалай у гэтай п’есе, сёння толькі абвастрыліся. І месца Беларусі паміж Захадам і Усходам не змянілася.
— А яно зменіцца толькі пасля наступнага ледніковага перыяду. Пакуль геапалітычная сітуацыя такая, Беларусь будзе знаходзіцца паміж візантыйскай і лацінскай цывілізацыямі. Паміж спрэчкай Захаду і Усходу, заходняга пратэстантызму і рускага праваслаўя. На маім жыцці гэта сітуацыя не скончыцца.
— Можа, проста трэба браць лепшае з Захаду і Усходу?
— Нічога іншага нам не застаецца. Трэба ведаць Міцкевіча, Чайкоўскага, Вайду, Міхалкова... У нас ёсць вялікая перавага перад іншымі народамі, і трэба яе выкарыстоўваць: мы чытаем і па-руску, і па-беларуску... І наша геапалітычнае становішча трэба ўспрымаць як прывілею, а не кару.
— Вы задаволеныя мастацкім вынікам “Рэвізора”?
— (Іранічна.) Мастак ніколі не можа быць задаволены сабой.
— Калі квіткоў не дастаць — гэта ж прыемна?
— Прыемна, але я не задаволены гледачом. Калісьці ў Фаіны Ранеўскай спыталі: “Як прайшоў спектакль?” Яна адказала: “Так сабе, глядач халтурыў”. Я зрабіў спектакль на трасянцы, калі б не гэта, то і не браўся б за Гогаля. Навошта мне гэтыя батфорты і камзолы з дзевятнаццатага стагоддзя? А я паставіў пра нашых раённых хлопцаў. І вось прыходзіць жанчына-глядач і кажа: “Нацыянальны тэатр, а мовы не ведаюць!” І пачынае папраўляць акцёраў, перакладаць мужу. Яны нават не разумеюць, што гэта сцёб.
— Ці можна прабіцца да такога гледача?
— Я спрабую. І мы робім сёння тое, што мы робім. Я сумленна стаўлюся да сваёй працы.
pepel@sb.by
