Лес шуміць.
I гэта быццам яго голас, у якім столькі незвычайнага, загадкавага, хвалюючага. Варта толькі ўмець слухаць.
Лясны шум ніколі не бывае аднастайным, манатонным, назойлівым. У ім мноства розных гукаў, і такое зразумела: шумяць, гамоняць паміж сабой самыя розныя дрэвы, і ў кожнага свой голас, нават толькі яму ўласцівы змест і сэнс. Нешта падобнае на голас скрыпкі ці гітары, калі іграе таленавіты і мудры майстар. “Струны” ж дрэў кранае вецер, то ціхі і лагодны, то вясёлы, няўрымслівы свавольнік, то злы і грубы ўраган. І лес павінен заўсёды адгукацца на такія прыродныя з’явы. Ён і адгукаецца, і голас яго таксама розны.
Не ведаю, як хто, але асабіста я люблю слухаць лясны шум у любую пару года. Іншы раз мне здаецца, што гэтыя лясныя гукі, часам прыглушаныя і не надта выразныя, далятаюць з далёкага-далёкага мінулага, калі для нашых продкаў лес быў і жыллём, і карміцелем, і лекарам, і ахоўнікам ад многіх нечаканасцей і бед...
Давайце, паважаныя чытачы, завітаем у лес пагодлівым летнім днём. Тонкія сосны закінулі ў неба свае кучаравыя вершаліны. У іх постацях свая ганарлівасць, быццам выхваляюцца перад іншымі дрэвамі, што шуганулі так высока, дзе шмат прасторы і сонца. Калі знайсці паміж імі просінь і паглядзець уверх, адкрываецца цудоўны малюнак: на фоне бяздоннага неба зялёныя кучаравыя галіны. Павее ветрык — і галіны быццам купаюцца ў чыстым нябесным блакіце. І даносіцца адтуль, зверху, лёгкі шум, а больш правільна — тонкі звон. То раптам сціхне, быццам растварыўся ў чыстым небе. То, калі вецер мацнейшы, звон больш густы, бо ўжо не толькі качаюцца вершаліны, але ўздрыгвае ўсё дрэва, і тады сасновы бор ажывае.
Дубы паводзяць сябе не як іншыя дрэвы, а па-свойму. Ва ўсім іх абліччы — вялікая моц, сіла, спакой і ўпэўненасць. Нават свая мудрасць, канешне, гэта ад таго, што многа пабачылі і вытрымалі за сваё жыццё. Для таго, каб вырас дуб, не заўсёды хопіць і сто гадоў. Словам, даўгавечнасць гэтага дрэва выключная, што і нарадзіла многа незвычайных легенд і паданняў.
У гарачы летні дзень прыемна сесці пад разгалістым, каржакаватым дубам, прытуліцца да яго магутнага, крэпкага ствала. Тут гаючая прахалода, бо густая вершаліна з шырокімі лістамі не прапускае вострых сонечных промняў. Дуб спакойны і задуменны, і, нават калі побач зашапоча палахлівая асіна, ён маўчыць. Ці ж варта лясному цару, асілку, а то і сапраўднаму патрыярху рэагаваць на кожны павеў ветру, хіба што на самым версе густой кроны зварухнуцца некаторыя лісты.
А калі наляціць раз’юшаны буран, тады дуб загудзе трывожна і магутна. Але ж зусім не спалоханы яго голас, наадварот, у ім чуецца сіла і моц, гатоўнасць годна сустрэць удар стыхіі і выстаяць. Ды не толькі аднаму, яшчэ і прыкрыць сабой шматлікія зусім бездапаможныя маладыя сасонкі, бярозкі, што разбрыліся вакол дуба, быццам разумеюць, што тут ім будзе зацішна і спакойна. Ах, нездарма так часта б’юць па дубах пякучыя маланкі, асабліва па тых, якія высокія і стаяць адзінока, быццам нязменныя вартавыя лесу...
Там, дзе даўно аблюбавала сабе месца для жыцця яліна, зусім нявесела, нават сумнавата. Гэтым дрэвам даспадобы глебы з вялікай вільгаццю, лепш за ўсё ў нізіне. Яліны з густымі, цяжкімі лапамі даюць такі цень, што нават у высокі летні поўдзень тут пахмурна, цягне сырой прахалодай. Сюды і вецер не дабярэцца, і толькі калі ён здорава разгуляецца ва ўсім лесе, густы строгі ельнік адклікнецца цяжкім глухім шумам. Такі лес не прапускае ў свае нетры нікога і нічога, яго стыхія — цішыня, цёмная, сырая, непрыветлівая...
А вось бярозы, якія б вятры ні шугалі над імі, шумлівыя і вясёлыя. Тым больш тыя, што растуць на ўскрайку дружнымі сямейкамі, а то і маляўнічымі гаямі. Відаць, маюць добрае задавальненне, калі свавольнік вецер перабірае іх вершаліны, лашчыць зялёныя кроны, расчэсвае гнуткія галінкі, бы тыя дзявочыя косы. І бяроза, аблашчаная летнім сонцам, задаволена той прасторай і тым хараством, дзе ёй наканавана жыць.
Лясны шум, як правіла, абуджае ў чалавека розныя думкі, падчас, як гэта нi дзіўна, зусім невясёлыя. Я, напрыклад, пасля вайны шмат гадоў баяўся шуму маладога сасновага лесу, што быў кіламетра за паўтара ад нашай вёскі. Чаму? Быццам праз туман, успамінаю сам і што расказвала маці пра такі страшны выпадак каля маёй вёскi Пешкi.
У ліпені 1944-га, незадоўга да прыходу Чырвонай арміі, нашы вяскоўцы-пагарэльцы хаваліся ў гэтым лесе ад немцаў. Аднойчы выдаўся надзвычай прыгожы дзень: чыстае неба, ласкавае сонца, усюды так хораша і прыемна. Мы павылазілі са сваіх буданоў, якія ляпіліся да зямлі ў самым глухім лясным гушчары, — і на палянкі, пад сонца. Ну сапраўднае свята, асабліва для нас, вясковых непаседаў-падлеткаў. Пайшлі гульні ў хованкі, розныя забавы.
І раптам уверсе нешта страшна загудзела, завыла, затрашчала. Шматгалосае рэха білася паміж дрэў, гулка кацілася па ўсім лесе. Мы атарапелі, бо не ведалі, што ж гэта адбываецца. Зразумелі тады, калі над нашымі палянкамі, над намі праляцеў самалёт. “Нямецкі, хавайцеся!” — закрычалі мужыкі. Усе рассыпаліся хто куды. Самалёт вярнуўся зноў, праляцеў нізка-нізка, над самымі вершалінамі роднага сасонніку. Зноў уздрыгнулі ад аглушальнага гулу з неба дрэвы, зноў прайшло па лесе раскацістае рэха. І загасла ў нас сонечная радасць, якая толькі што пачалася. Усе пабеглі ў сырыя халодныя буданы. Мы ж не ведалі, з якой мэтай лятаў над намі нямецкі самалёт, мо рабіў разведку, каб выявіць партызанскі лагер...
Пасля таго выпадку, расказвала потым маці, я ніяк не хацеў ісці ў гэты лес. Нават калі нашы вызвалілі ад немцаў родныя мясціны, той лес палохаў і мяне, і маіх аднагодкаў. Мы быццам чулі страшэнны і незразумелы чужы гул, які ў прыгожы летні дзень абрынуўся на нас з роднага неба...
Лясны шум — як чалавечая памяць, глыбокі, адвечны і хвалюючы. Бо менавіта з лесам столькі ўсяго пераплецена і арганічна знітавана ў гісторыi нашага народа.
