Homelszczyzna to strefa przygraniczna w relacjach nie tylko z Ukrainą, ale i Rosją. Dlatego też migracja do rosyjskich miast miała tu miejsce z dawien dawna. Nad Sożem i Prypecią w Homlu i jego okolicach dorastała cała plejada rosyjskich pisarzy. Pisarzami oczywiście zostali znacznie pуźniej, przemierzając drogi małe i duże. Jednak początki są tutaj, na Homelszczyźnie, co pieściła ich bajkami i legendami...W 1861 roku urodził się w Homlu (w Nowo-Bielicy, ktуra dziś leży w granicach miasta) Dymitr Łapo. Przyszły rewolucjonista uczył się w pregimnazjum w Homlu. Pуźniej w gimnazjum i na uniwersytecie w Kijowie. W 1885 roku został aresztowany i zesłany do guberni tobolskiej, a następnie jenisejskiej. Pisał opowieści z życia chłopуw Homelszczyzny. Swуj zbiуr zatytułował “Białoruskie opowieści”.
Przyglądając się uważniej początkowi dwudziestego wieku, czasom, ktуre najczęściej ukazują pocztуwki Włodzimierza Lichodziedowa, nie mogę ominąć losu Wiktora Draguńskiego, autora słynnych “Opowieści Deniski”. Urodził się w 1903 roku w Ameryce w rodzinie emigrantуw. W krуtkim czasie rodzice wrуcili na Białoruś i zostali w Homlu. Ojciec zmarł na tyfus w latach pierwszej wojny światowej. Dopiero w 1925 roku rodzina przeniosła się do Moskwy. Autor najwyraźniej dużo wniуsł do literatury dziecięcej ze swojego homelskiego dzieciństwa. Początkowo Wiktor Draguński występował jako aktor. Z 1940 roku zaczęto drukować jego felietony. Pisał także piosenki, intermezza, klaunady, z ktуrymi sam występował. W 1959 roku roczpoczął pracę nad cyklem opowieści o Denisie Korablewem. Dzisiaj zaglądając do biblioteki można zobaczyć dużo książek utalentowanego rosyjskiego pisarza: obok “Przedziwnych przygуd Denisa Korablewa” stoją na regałach “Kapitan”, “Luneta”, “Pożar w oficynie”, “Upadł na trawę”, przeważnie małe tomiki, ale tomiki dla wielu generacji.
W 1903 roku w Homlu urodziła się krytyk literacki i publicysta Eugenia Żurbina. Przez dłuższy czas pracowała na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym, jest autorką wielu podręcznikуw poświęconych gatunkom literacko-publicystycznym. Książki, w ktуrych Żurbina mуwi o teorii i praktyce szkicu, do dziś są cenione, czytają je studenci i wykładowcy wydziału dziennikarskiego. Do pokolenia, ktуre zastało stary Homel, należy tłumaczka Eugenia Kacewa. Poznała miasto nad Sożem w dzieciństwie. W wielu poradnikach jest uważana za mieszkankę Homla. A tym czasem... Szukając materiałуw do historii rosyjsko-białoruskich relacji literackich, w 2003 roku przypadkowo w moskiewskiej książce telefonicznej natknąłem się na stary telefon rodaczki. Miałem szczęście, słuchawkę podniosła Eugenia. Wtedy też dowiedziałem, że urodziła się w Krasnopolu, na Mohylewszczyźnie. Dziewczynką pracowała w kołchozie. Potem przeniosła się do Woroszyłowgradu. Zanim poszła do rosyjskiej szkoły mуwiła tylko w idisz. W sierpniu 1941 roku ukończyła wydział filologiczny na Uniwersytecie Leningradzkim. Była tłumaczem wojskowym. Niosła służbę w marynarce bałtyckiej. Od 1949 roku pracowała w redakcji magazynуw “Nowy świat”, “Znamię”, “Zagadnienia literackie”. Przetłumaczyła dużo utworуw literackich z języka niemieckiego. Dzięki naszej rodaczce ujrzały światło dzienne utwory Heinricha Bцlla, Gьntera Grassa, Franza Kafki, Maxa Frischa. W rozmowie telefonicznej Eugenia wspomniała o Homlu i Białorusi, opowiedziała o swojej znajomości z Aleksandrem Adamowiczem, Wasylem Bykowem. Napisała pamiętnik “Moje własne trofeum wojenne”.
Przy okazji rozmowy o powiązaniach regionu z rosyjskimi adresami literackimi warto przypomnieć, że w 1921 roku w Mozyrzu urodził się Jуzef Wainberg, literaturoznawca, badacz życia Maksyma Gorkiego. A rok wcześniej — Anatol Lewandowski, pisarz dokumentalista, doktor historii, autor wielu książek z serii “Życie znanych ludzi”: Maximilien de Robiespierre, Danton, Joanna d’Ark, Saint Simon, Karol Wielki. Anatol Lewandowski napisał wyjątkową książkę “W świecie heraldyki”. Poszczęściło mi się korespondować z tym ciekawym człowiekiem, historykiem i pisarzem, ktуry odszedł z tego świata w 2008 roku. Prawie w każdym liście szczegуlnie ciepło Lewandowski wspominał miasto swojego dzieciństwa, poza Mozyrzem, mуwił o Kalinkowiczach, skąd pociągiem dziadek wysłał go razem z matką do nowego dla chłopca świata.
Rzeczyca dała życie rosyjskiemu prozaikowi Semionowi Głuchowskiemu (urodził się w styczniu 1911 roku). Napisał kilka książek dokumentalnych, między innymi tom z serii “Życie znanych ludzi”. Z Groszkowa pochodzi rosyjski prozaik Arkadiusz Pińczuk, ktуry ostatnie lata życia spędził w Sankt Petersburgu. Pierwsza książka opowieści naszego ziomka (urodził się w Groszkowie w 1930 roku) w języku białoruskim ukazała się w Mińsku. Trafił do wielkiej literatury dzięki wsparciu Andrzeja Makajonka i Iwana Szemiakina. Teraz w szkole w Wasilewiczach (Arkadiusz Pińczuk niedawno niestety zmarł) powstał muzealny kącik pamięci pisarza. Przez ostatnie lata tęsknił za Białorusią. Napisał powieść, w ktуrej wspomina swoje homelskie dzieciństwo, wojenne kolizje, swoje relacje z Białorusią. Magazyn “Niemen” w 2007 roku zamieścił na swoich łamach nowelę napisaną na materiale białoruskim. Kolejna nowela ukaże się w tym roku. W powiatowym komitecie wykonawczym w Rzeczycy podejmuje się kroki, by nazwać imieniem pisarza ulicę. Ojczyzna o swoich wybitnych dzieciach na szczęście nie zapomina. Profesor Homelskiego Uniwersytetu Jan Steiner ułożył przewodnik poświęcony historii Rzeczycy i powiatowi. Honorowe miejsce zajmuje w nim biografia Arkadiusza Pińczuka.
Aleś Karlukiewicz.
Pocztуwki ze zbioru Włodzimierza Lichodziedowa
