Унікальны старадаўні вясельны абрад з Заходняга Палесся быў прадстаўлены ў Музеі беларускага народнага мастацтва

Ручнікі, хусткі, абразы, каравай, вянкі, званочкі… Усё тут мае асаблівае значэнне, свой магічны, сакральны сэнс. Ніводнай лішняй рэчы няма на выставе “Вяселле Заходняга Палесся”, што днямі адкрылася ў Музеі беларускага народнага мастацтва ў вёсцы Раўбічы. Захапляльную экскурсію па выставе праводзіла яе складальніца, загадчыца навукова-экспазіцыйнага аддзела Беларускага дзяржмузея народнай архітэктуры і побыту Наталля Гермацкая. Гаварыла так вобразна і яскрава, што падалося мне: сапраўды ўдзельнічаю ў абрадавых дзеях. “Ажыўлялі” экспазіцыю і такія модныя сёння інтэрактывы, як танцы вакол “нявесты” са “свякрухай” ды гасцямі, фотасесія з вясельнымі вянкамі...

У вясельным абрадзе шмат асаблівых рысаў
Кацярына Мядзведская

Заходняе Палессе — унікальны рэгіён. Там і па сёння захавалася шматгранная старажытная культура: фальклор, традыцыі ды абрады, промыслы і рамёствы. “На Палессі захаваўся і архаічны вясельны абрад са шматлікімі магічнымі рытуальнымі дзеяннямі, яркім каравайным абрадам, — казала Наталля. — А праводзілася гэта ўсё для таго, каб зрабіць шчаслівым жыццё маладых”. Там яшчэ да сватання існаваў абрад “Пярэпыты”: перапытвалі, ці згодна маладая выйсці замуж за хлопца. Рабіла тое звычайна сваха. І адзенне ў яе было яркае, з асаблівым галаўным уборам — з рожкамі, кветкамі альбо пер’ем. Часам прыходзіў “пытаць” і сам жаніх. Якраз на тым этапе мог атрымаць гарбуза: адмову. Калі ж нявеста была згодная, то на “Прадмове” рабіла падарункі: будучаму свёкру — ручнік, а свякрусе — хустку.

Знакавымі былі “Запоіны” з галоўнай абрадавай стравай: яечняй. Пра нявесту казалі, што яна “запіта” або “заедзена яечняй” да іншага роду, і з таго моманту яна ўжо не магла адмовіцца ад вяселля. Дарэчы, і ў адной з песень “Песняроў” ёсць словы “Заручоная і запітая…” Пасля маладая — на выставе яна прадстаўлена з павязаным на руку ручніком — запрашала гасцей на вяселле: калі ў хаце былі яшчэ незамужнія дзеўкі, то яна цягнула ручнік па падлозе: каб і сяброўкі хутчэй замуж павыходзілі.

Само ж вяселле пачыналася з каравайнага абраду, які доўжыўся цэлы дзень. Караваі пяклі, дарэчы, і ў хаце маладой, і ў маладога. Рашчыняць каравай і пячы яго маглі не ўсе. Галоўнай каравайніцай была хросная маці, астатнія жанчыны — усе замужнія, шчаслівыя лёсам, добрыя гаспадыні дый пявунні знатныя. На выставе прадстаўлены муляж каравая з вёскі Бездзеж Драгічынскага раёна Брэстчыны. Бывала, ставілі ў печ каравай у вялізнай форме, а ён вырастаў так, што дастаць яго было немагчыма. І тады разбіралі печ... Бо ламаць каравай нельга: ён — сімвал жыцця маладых.

А старажылы палескіх вёсак дагэтуль упэўнены: можна ў царкве не вянчацца, але правесці каравайны абрад — абавязкова!

Удзельніцы вернісажу ў нацыянальных строях з розных рэгіёнаў Палесся
Кацярына Мядзведская

Пасля застолля ў доме маладой жаніх забіраў нявесту на вянчанне. Ехалі з гасцямі на 4-5 павозках, а далёка па навоколлі разносілася музыка бомаў. І гэта мела магічнае значэнне: звоны адганялі нячыстую сілу. На самім жа вяселлі “ачышчалі прастору ”скрыпка, бубен, дуда... А каля варот маладых сустракалі бацькі, на выставе апранутыя ў святочныя строі Століншчыны. Маці маладога частавала ўсіх мёдам і запрашала ў хату. Туды ж прывозілі й куфар нявесты з пасагам, які яна рыхтавала з 12-14 гадоў. А ў ім — абрусы, пасцельная бялізна, коўдры, пакрывалы, ручнікі, кашулі: усё для будучага жыцця.

І то былі апошнія хвіліны, калі нявеста магла пахваліцца вянком і касой. На Заходнім Палессі быў абрад “Пакрывала зняць”. Яго і правялі ў Раўбічах для гасцей. “Свякруха” замест вянка завівала намітку і накідвала на галаву маладой хустку. Сэнс дзеі: маладая павінна была знікнуць на нейкі час, каб потым з’явіцца ў новай іпастасі — жонкі. Пасля маці маладога зрывала пакрывала і танчыла разам са свашкамі вакол нявесткі, перадаючы адна адной хустку. Такім чынам яны прымалі дзяўчыну ў свой гурт — жонак.

Асобная частка выставы ў Раўбічах мае назву “Экспедыцыйныя фотазамалёўкі Заходняга Палесся”. Ёсць сярод іх фотаздымкі жанчын у традыцыйных святочных строях 1920-30 гадоў. Зазняў іх у вёсцы Бездзеж Драгічынскага раёна ў 1984 годзе вядомы этнограф Міхась Раманюк. Іншыя здымкі належаць супрацоўнікам Музея народнай архітэктуры і побыту Ганне Фурс і Алесю Крыштаповічу, якія зладзілі пастановачную “фотасесію” маладых людзей у вясельных строях 1920-х гадоў у вёсках Хабовічы Кобрынскага і Бездзеж Драгічынскага раёнаў. Экспедыцыя тая была ў 1985-м. Тады ж традыцыйнае адзенне, якое належала мясцовым жыхаркам, было перададзена ў музей. А праз 30 гадоў некаторыя элементы касцюмаў зноў пабачылі свет на вясельнай выставе. Усяго ў экспазіцыі прадстаўлена 10 заходнепалескіх святочных строяў канца ХІХ — сярэдзіны ХХ стагоддзяў.

Дагэтуль выставачны праект Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту “Вяселле Заходняга Палесся” з поспехам экспанаваўся ў Музеі народнага побыту Літвы. Плануецца, што ў Раўбічах выстава будзе да канца красавіка, пасля пераедзе ў Віцебск.

Кацярына Мядзведская

Голас Радзімы № 8 (3512), чацвер, 23 лютага , 2017 у PDF