Imię własne

Paweі Stiecko — profesor, kierownik katedry wydziaіu filologicznego Grodzieсskiego Uniwersytetu Paсstwowego imienia Janki Kupaіy, w ci±gu czterech z poіow± dziesiкcioleci opublikowaі ponad 450 prac naukowych. Jest to zdolno¶ж do pracy godna podziwu: co roku ukazywaіo siк ¶rednio po dziesiкж publikacji jego autorstwa. Artykuіy, recenzje i ksi±їki tego wybitnego specjalisty od biaіoruskiego jкzykoznawstwa z Grodna zdobyіy szerokie uznanie kolegуw jak na Biaіorusi, tak rуwnieї za granic±. Niedawno za zasіugi wobec ojczyzny uczony zostaі nagrodzony medalem Franciszka Skoryny.

Obecnie niestrudzony badacz wspуlnie z kolegami realizuje coraz nowsze projekty. Wkrуtce na podstawie materiaіуw zbieranych w ci±gu kilku lat zostanie wydany sіownik nazw miejscowo¶ci odwodu Grodzieсskiego. Ksi±їkк tк uzupeіniaj± tak zwane mikrotoponimy — nazwy јrуdeі, pуl, і±k, uroczysk — wszystkiego tego, co na razie przechowuje siк w pamiкci ludzi, ale niedіugo moїe byж na zawsze zatracone.

Koсczy siк praca nad “Rosyjsko-biaіorusko-niemiecko-angielskim sіownikiem fizycznym” obejmuj±cym 80 tysiкcy haseі. Juї w przyszіym roku ukaїe siк on w wydawnictwie Uniwersytetu Grodzieсskiego. Ksi±їka ta na razie nie ma odpowiednikуw w kraju, chociaї projekt zostaі zapocz±tkowany kilka lat temu, kiedy ukazaіa siк praca naukowa profesora Stiecko, po¶wiкcona nazwiskom mieszkaсcуw jednego z rejonуw obwodu.

Wedіug ocen specjalistуw, sіownik nazwisk mieszkaсcуw Grodzieсszczyzny, nad ktуrym obecnie trwa praca, ma duїe znaczenie praktyczne. Ksi±їka potrzebna jest juї dzisiaj. Na ni± juї od dawna czekaj± pracownicy sіuїby paszportowo-wizowej, organуw urzкdu stanu cywilnego, kierownicy zakіadуw edukacji.

Sіownik wydany bкdzie w trzech jкzykach — biaіoruskim, rosyjskim i angielskim. W nowej ksi±їce przewidziana jest transliteracja biaіoruskich nazwisk w jкzyku angielskim. Uіatwi to pracк funkcjonariuszom sіuїby paszportowo-wizowej, oddziaіуw urzкdu stanu cywilnego, szkуі i uczelni wyїszych, ktуrzy zajmuj± siк wyrobieniem dokumentуw — metryk urodzenia i ¶lubu, paszportуw, matur i dyplomуw. A przecieї te oficjalne dokumenty nie mog± zawieraж bікdуw i niedokіadno¶ci.

A propos, profesor Stiecko i jego koledzy z Grodzieсskiego Uniwersytetu Paсstwowego zamierzaj± przygotowaж analogiczne wydania rуwnieї dla innych obwodуw Biaіorusi. Przecieї posiadaj± juї do¶wiadczenie i wіa¶ciwe metodyki. Od regionуw wymaga siк tylko jednego: zainteresowania realizacj± tego projektu.

Paweі Wіadimirowicz opowiada, їe na Biaіorusi nazwiska pojawiіy siк w XVIII stuleciu na podstawie chrze¶cijaсskich imion oraz imion-“przezwisk”. Wcze¶niej nazwisko mogіa mieж tylko szlachta. A kiedy rozpoczкіo siк wydanie paszportуw prostemu ludu, уwcze¶ni kierownicy musieli masowo wymy¶laж nazwiska. Sprawк zaіatwiano systemem potokowym. Na przykіad od imienia Iwan stworzono okoіo 150 rуїnych wariantуw nazwisk. Tworzono je (na podstawie tych samych “przezwisk”) z uwzglкdnieniem pochodzenia etnicznego, zawodu, osobliwo¶ci charakteru. A rуwnieї na podstawie nazw ro¶lin, zwierz±t, przedmiotуw uїytku…

Dzisiaj chyba nikt nie bкdzie kwestionowaі, їe nazwiska to naprawdк
kosztowny materiaі dla historykуw, archeologуw, etnografуw i jкzykoznawcуw.

Zawarta w nich informacja moїe duїo powiedzieж wnikliwemu badaczowi. Wiadomo na przykіad, їe nazwiska z sufiksami –ow i –in charakterystyczne s± dla obwodуw Witebskiego i Mohylewskiego. Natomiast nazwiska, ktуre koсcz± siк na — skij, rozpowszechnione s± w wiкkszo¶ci regionуw kraju.
Nazwisko przekazuje siк z pokolenia do pokolenia. Jest to prawdziwa warto¶ж, ktуr± naleїy doceniaж. “Dlatego — uwaїa Paweі Wіadimirowicz — duїe znaczenie ma przemy¶lane podej¶cie do prawidіowego przekazania na pi¶mie swoich nazwisk”, zachowuj±c przy tym fonetykк i ortografiк jкzyka oraz naturalne brzmienie sіowa ojczystego.

Profesor Stiecko przytacza taki przykіad. Biaіoruskie nazwiska “Pczaіa” i “Waіodјka” w jкzyku rosyjskim powinny wygl±daж tak samo, a nie jako “Pcieіa” i “Woіodјko”, jak jest to przyjкte obecnie. Przecieї jest to cecha charakterystyczna jкzyka biaіoruskiego: jak siк sіyszy, tak siк pisze. Naleїy przestrzegaж tej reguіy, kiedy odbywa siк transliteracja biaіoruskich nazwisk w jкzykach rosyjskim i angielskim.

Nawet nazwisko profesora kiedy¶ wpisano do paszportu jako “Stecko”. I tylko bкd±c wykіadowc± na uczelni wyїszej, potrafiі on usun±ж tк niedokіadno¶ж.

Michaі Dubrawin