Чатыры разы Барыс Коўзан у ваенным небе вымаўляў гэтыя словы
Да 65-годдзя вызвалення ад нямецка-фашысцкiх захопнiкаў у Бабруйску адкрылi Алею Герояў. Канешне, гэта была падзея: адбыўся ўрачысты мiтынг з удзелам ветэранаў вайны, заслужаных людзей, усiх гараджан. Шмат прачулых слоў было выказана i ў адрас герояў, i кiраўнiцтва горада, усiх, хто меў дачыненне да стварэння гэтага запамiнальнага збудавання.
Размясцiлася Алея Герояў на плошчы Перамогi: дзевятнаццаць сiмвалiчных надмагiльнiкаў на мураваных пастаментах з фатаграфiямi герояў, лаканiчнымi надпiсамi. Хто нi iдзе — спынiцца, моўчкi пастаiць. Аддаць належнае героям – святы абавязак кожнага! Бо героямi становяцца далёка не ўсе, а тыя, хто праявiў выключную мужнасць. Яны не памiраюць, застаюцца ва ўдзячнай памяцi.
Вось i яшчэ раз пабываў каля гэтага мемарыяла памяцi. Хадзiў, углядаўся: што нi герой, то лёс, запамiнальная бiяграфiя!
Вось палкоўнiк з мужным тварам. Гэта адважны лётчык, якi здзейснiў чатыры паветраныя тараны, Барыс Коўзан. У Бабруйску ён заканчваў васьмiгодку, вучыўся ў аэраклубе, потым у лётнай школе. I вось вайна... Коўзан — абаронца Радзiмы, узнiмаўся ў неба, каб твар у твар сустрэцца з ворагам. Адзiн таран, другi, трэцi... Асаблiва памятны чацвёрты. Было гэта пад Старой Русай. На сваiм ЛА-5 смела ўступiў у бой з 13 варожымi самалётамi. Збiў нямецкi “месэр”, якi суправаджаў групу, i працягваў бой, але быў цяжка паранены. “Прабiтая галава, — перадаў на камандны пункт. — Iду на таран!” I так лупцануў самалёт са свастыкай, што той разляцеўся на кавалкi, але i свая машына была пашкоджана, лётчыка лiтаральна выкулiла з яе. Нейкiм цудам ён паспеў раскрыць парашут... Упаў у балота, што, мабыць, i выратавала яму жыццё. Аднак пакалечыўся моцна – зламаў руку, нагу, рэбры. Мясцовыя жыхары, якiя назiралi за паветраным боем, дапамаглi лётчыку выбрацца з багны. Амаль год па шпiталях... Па заканчэннi лячэння папрасiўся ў знiшчальную авiяцыю, збiў яшчэ 6 варожых самалётаў, а ўсяго на яго рахунку – 26. Адзiны ў свеце лётчык, якi здзейснiў чатыры паветраныя тараны! Чатыры разы мог загiнуць, а вось застаўся жыць. Барыс Васiльевiч даслужыўся да звання палкоўнiка, узначальваў Разанскае паветранае вучылiшча. Часта наведваўся ў Бабруйск. Меў гонар сустракацца з iм, працуючы ў раённай газеце, i я. Вельмi дасцiпны, магутнай волi чалавек!
Цi вось мужная патрыётка Вера Харужая. Яна нарадзiлася ў горадзе на Бярэзiне, маленства прайшло ў Мазырскiм раёне, дзе яе бацькi працавалi настаўнiкамi. У юнацкiм узросце змагалася супраць банд Булак-Булаховiча. Працавала ў Мазырскiм i Бабруйскiм павятовых камiтэтах камсамола, потым — падпольная работа ў Заходняй Беларусi. Пазней — арышт, беластоцкая турма “Фардан”. Там па яе заклiку вязнi да 1 Мая, свята Кастрычнiка выразалi белыя стужкi i мачылi iх крывёю.
А тут вайна... Вера чакае дзiця, але без роздуму ўступае ў партызанскi атрад Каржа, а восенню 1942 года Веру Захараўну разам з двума паплечнiкамi накiроўваюць на падпольную работу ў тыл ворага, у Вiцебск. Яна стварыла баявую групу, нямала звестак перадала камандаванню Чырвонай армii. Аднак па даносу яе арыштавалi. Вытрымала пакуты, здзекi. Фашысцкiя каты расстралялi мужную патрыётку...
Веры Захараўне Харужай было пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
...Легендарны партызанскi падрыўнiк, якi ўласнаручна дабываў тол i не адзiн дзесятак варожых эшалонаў пусцiў пад адхон на ўчастку Бабруйск—Жлобiн, Уладзiмiр Парахневiч; танкiст Саламон Гарэлiк пад Белгарадам да апошняга адстрэльваўся ў палаючай машыне, але не здаўся ворагу; Уладзiмiр Ярмак пад Ленiнградам закрыў сваiм целам амбразуру варожага дзота, i iншыя героi. Каму ўдалося выжыць, каму не... Ды наўрад цi хто думаў, iдучы ў апошнi бой, абмiне яго смерць цi не, ён думаў аб адным: каб адстаяць Радзiму ад нашэсця чужынцаў, да канца выканаць свой воiнскi абавязак.
Героi, гераiчнае... Добра, што гэтыя паняццi не пайшлi ад нас, а застаюцца. На прыкладзе лепшых сыноў Айчыны мы павiнны вучыць маладое пакаленне. I што гэта так, я пераканаўся, калi бачыў каля мемарыяла турыстаў, навучэнцаў СШ № 3, iншых навучальных устаноў. “Сюды не зарасце сцяжынка!” – мiжволi падумалася. Правiльна зрабiлi, узвёўшы такi запамiнальны помнiк, мы спаважылi не толькi герояў, але i самiх сябе.
