Адкрыццё выставы ў Купалаўскім музеі
У знак вялікай удзячнасці латышскаму паэту за ягоны гуманізм Янка Купала запрасіў Яна Райніса прыняць удзел у міжнародным навуковым форуме — Акадэмічнай канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі, якая праходзіла ў Мінску ў лістападзе 1926 года. Да таго ж у 1924-м Райніс садзейнічаў пастаноўцы камедыі “Паўлінка” ў Нацыянальным тэатры Латвіі. Разам з Райнісам Мінск наведалі дацэнт Латвійскага ўніверсітэта Эрнэстс Блесэ, дырэктар Беларускай гімназіі ў Люцыне Уладзімір Пігулеўскі, рэдактар газеты “Голас Беларуса” Кастусь Езавітаў. Сведкай тагачаснай знакавай сустрэчы апынуўся Вацлаў Ластоўскі, які ў сваіх успамінах згадвае прыезд Яна Райніса на мінскі вакзал, размяшчэнне госця ў гатэлі “Эўропа”.
Загадчыца аддзела навукова-экспазіцыйнай і выставачнай работы Купалаўскага музея Марыя Барткова звяртае ўвагу: Ян Райніс любіў фатаграфавацца. Падчас прыезду ў Мінск ён пабываў у атэлье мастацкай фатаграфіі “Трудколлектив” на вуліцы Савецкай, 73. Здымак невядомага аўтара рыжскаму музею паэта падарыў паэт і перакладчык Язэп Пушча. Беларускія музейшчыкі мяркуюць, што, магчыма, і ў Мінску ў кагосьці захоўваецца падобны здымак. Экспанаты, што дэманструюцца на мінскай выставе, безумоўна, належалі кожнаму з паэтаў асабіста. І ў той жа час яны ствараюць карціну іх даўняй сустрэчы ў так званым “доме пад таполяй”. Вядома, што Ян Райніс падчас канфэрэнцыі гасцяваў у Купалавым доме. Здаецца, паэты ўсяго на хвіліну пакінулі пакой. Вось і стол — серваваны: нібыта за ім пілі яны гарбату ці каву.
Прыцягваюць увагу й асабістыя рэчы паэтаў: халаты, кардыган, шаўковы шалік, капялюш. Між іншым, пра купальны касцюм Яна Райніса кажуць: цяпер такі фасон — адзін з самых брэндавых у Латвіі. Пацверджанне сяброўства паэтаў: кніга Янкі Купалы “Безназоўнае”, уласнай рукой падпісаная паважанаму госцю. Звяртае ўвагу і карціна мастака Мікалая Гусева, напісаная ў 1959 годзе па просьбе “Купаліхі”, Уладзіславы Францаўны Луцэвіч: Райніс і Купала ў доме беларускага Песняра.
Чаму Ян Райніс так хіліўся да Беларусі? Даследчыкі ведаюць: маці паэта Дарта Пліекшанэ, з роду Грыкоўскіх, мела беларускія родавыя карані. Пахавана ў Віцебску. Навізна выставы ў тым, што яна ў новым святле прадстаўляе Постасці класікаў літаратур, дапамагае глыбей адчуць дух той эпохі. Падкрэслівае важнасць сяброўства: паміж паэтамі ў прыватнасці ды між народамі ўвогуле. Стасункі паміж Янкам Купалам і Янам Райнісам служаць і прыкладам для паглыблення добрасуседскіх стасункаў.
Ян Райніс з беларускімі пісьменнікамі. 1926 г.
Вось такі ўнікальны падарунак зроблены супрацоўнікамі Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы ды іх калегамі з Латвіі вялікаму колу аматараў беларускай культуры й літаратуры. Шырокі розгалас пра мінскую выставу “Два Яны” яшчэ наперадзе, а рыжскім гледачом экспазіцыя ўжо ацэнена высока. Дырэктар Асацыяцыі мемарыяльных музеяў Латвіі Рыта Мэйнэртэ распавяла пра тое, што першая выстава праекта — “Два Яны. Сустрэча ў Рызе, якая не адбылася” — ладзілася ў верасні ў рыжскім Музеі Райніса і Аспазіі. У Мінск, зразумела, прывезена толькі частка экспанатаў з той багатай калекцыі. Калі адкрывалася выстава, то Амбасадар Латвіі ў Беларусі Мартыньш Вірсіс падкрэсліў важнасць рэалізацыі такога праекту ў Беларусі менавіта напярэдадні святкавання 100-годдзя незалежнасці Латвіі: юбілей будзе адзначацца 18 лістапада 2018 года. На думку дыпламата, Купалу і Райніса паядноўвае іх ідэалізм, вера ў гуманізм. Гэта якраз тое, што паспрыяла самавызначэнню народа і ўсталяванню незалежнасці краіны. Першая намесніца старшыні Саюза пісьменнікаў Беларусі Алена Стэльмах звярнула ўвагу, што на прыкладзе жыцця, творчасці Янкі Купалы і Яна Райніса мы яшчэ раз пераконваемся ў вялікай сіле дыпламатыі слова, і лепш разумеем адказныя ролі тых выбітных асоб, якія здольны “з цэлым народам гутарку весці”. “Літаратурная спадчына, грамадская дзейнасць знакамітых творцаў вучыць новыя пакаленні тым чалавечым і жыццёвым каштоўнасцям, без якіх збяднее нават самае цывілізаванае грамадства”, — падкрэсліла Алена Стэльмах.
Марыя Ліпень
Голас Радзімы № 44 (3548), чацвер, 23 лістапада, 2017 у PDF