Учора ў Палацы Рэспублiкi ўганароўвалi Дзяржаўнай прэмiяй тых, хто складае гонар дзяржавы, яе дасяжнасць у розных галiнах чалавечай дзейнасцi — навуцы, лiтаратуры, мастацтве... Сярод лаўрэатаў — Васiль Iванавiч Бернiк i Вiктар Вячаслававiч Берасневiч, матэматыкi, людзi з сусветнай вядомасцю, працы якiх аналiзуюцца, вывучаюцца ў шмат якiх навуковых цэнтрах замежжа — у Англii, Германii, ЗША, Японii, Аўстралii, Кiтаi, Францыi...
За колькi дзён да ўчарашняй падзеi мне надарылася пагутарыць з абодвума матэматыкамi. Па-першае, хацелася блiжэй пазнаёмiцца з людзьмi, для якiх тэорыя лiкаў (цэлая галiна ў матэматыцы), якою яны займаюцца, — нiякая не абстракцыя, як можа падацца некаторым, а самая што нi на ёсць прадметная сфера, хоць i нябачная для абсалютнай большасцi людзей. Па-другое, карцела ўсё ж дапяць сваiм гуманiтарным розумам да “Метрычнай тэорыi дыяфантавых наблiжанняў залежных велiчынь i памернасцi”, бо менавiта за гэты цыкл работ вучоныя i атрымалi самую прэстыжную ў краiне прэмiю.
Але гутарка нечакана пачалася не з “Метрычнай сiстэмы...”, а з роднай для нас мовы... Прызнацца, я быў па-сапраўднаму ўражаны тым, з якой лёгкасцю i пяшчотаю размаўлялi па-беларуску вучоныя-матэматыкi. Толькi i хапiла духу запытацца: а цi не складана, цi не праблемна, да прыкладу, Васiлю Iванавiчу чытаць студэнтам лекцыi на роднай мове? Усё ж не фiлалогiя, а вышэйшая матэматыка...
— А нiякай праблемы няма, — пачуў у адказ. — Як няма складанасцi i ў тлумачэннi любой матэматычнай тэмы цi там тэорыi, якую трэба выкласцi цi патлумачыць па-беларуску. I студэнты, калегi па iнстытуту мяне цудоўна разумеюць. Калi ёсць праблема, то яна не ў роднай мове, а ў нас самiх...
— Вам часта даводзiцца чытаць лекцыi за мяжою, прыкладам, у Германii цi Кембрыджы. Як там?
— А там па-англiйску,— уключаецца ў размову Вiктар Вячаслававiч. — Мы няблага ёю валодаем.
— Асаблiва Вiктар,— удакладняе прафесар. — Ён маладзейшы i англiйскай мовай валодае цудоўна. Без рознiцы — цi гэта лекцыя, цi навуковая дыскусiя, цi практычны семiнар са студэнтамi. А я аддаю перавагу чытанню лекцый, так мне зручней. А ўвогуле, чым большай колькасцю моў ты валодаеш, тым багацейшы. Гэта ж аксiёма.
Другая нечаканасць адкрылася раптам, калi высветлiлася, што абодва матэматыкi вучылiся некалi ў адной i той жа уздзенскай СШ N 1 iмя А.Пушкiна. А бацька Вiктара Вячаслававiча, настаўнiк фiзкультуры Вячаслаў Вiкенцьевiч, выкладаў у гэтай школцы свой, далёкi ад матэматыкi “прадмет” абодвум будучым дактарам навук. Што цiкава, з лёгкай рукi яго выпырхнула ў свет ой як багата не толькi спартсменаў, але i дактароў ды кандыдытаў розных навук, адзiн нават стаў членам-карэспандэнтам Нацыянальнай акадэмii...
— Як так атрымалася, — пытаюся ў новаспечаных лаўрэатаў Дзяржпрэмii, — што матэматыка, тэорыя лiкаў не толькi звяла вас пад дахам аднаго iнстытута, але вывела на такi шырокi абсяг вядомасцi?
— А нiчога тут незвычайнага, — на правах старэйшага кажа Васiль Iванавiч. — Хiба сакрэт, што беларуская школа матэматыкi адна з самых аўтарытэтных у свеце?! Гэта агульнапрызнана. Вазьмiце мiжнародныя матэматычныя алiмпiяды... Нашы школьнiкi, студэнты заваёўваюць на iх абсалютную большасць узнагарод. I гэта стала нормай. А чаму? Ёсць выдатная школа, ёсць пераемнасць традыцый, ёсць таленавiтая моладзь. I гэтай моладзi даецца ход, шанец нешта даказаць у жыццi. Гэтак i з Вiктарам атрымалася: спачатку ўвайшоў у тройку лепшых сярод школьнiкаў на Мiншчыне, потым фiзмат, аспiрантура, кандыдацкая дысертацыя, а неўзабаве i доктарская... Мiж iншым (усмiхаецца), доктарскую Вiктар меўся абаранiць да свайго трыццацiгоддзя. Але, як кажуць, “па тэхнiчных” прычынах фiнiшаваў з абаронай праз два тыднi пасля. Ды нiчога, да рэкорда ён крышачку не дацягнуў, але ёсць тут у нас дзевятнаццацiгадовая аспiрантка з не меншым патэнцыялам. Так што гэты рубеж абавязкова будзе ўзяты.
Аднак вернемся да сутнасцi пытання — да “Метрычнай тэорыi дыяфантавых наблiжанняў залежных велiчынь i памернасцi”. Чалавеку недасведчанаму разабрацца ў ёй наўрад цi магчыма. Нават вучоныя, якiя заняты ў iншых галiнах матэматыкi, не бяруць на сябе смеласць нешта разглядаць дэталёва ў гэтым раздзеле матэматыкi. Прыкладам, вось як адгукнуўся на вынiк работы нашых лаўрэатаў доктар фiзiка-матэматычных навук, прафесар Антон Пятровiч Рабушка: “... Я не спецыялiст у галiне тэорыi лiкаў, але цiкаўлюся гэтымi праблемамi, няхай сабе i ў агульным плане. Якiя былi гiпотэзы, якiя вынiкi дасягалiся на працягу мiнулых дзесяцiгоддзяў? Што за прыкладныя напрамкi мае тэорыя лiкаў — навука, здавалася б, вельмi абстрактная? Тут ёсць два вялiкiя дасягненнi (маецца на ўвазе цыкл работ В.Бернiка i В.Берасневiча): гэта рашэнне праблемы Хiнчына, якая была сфармулявана яшчэ на пачатку мiнулага стагоддзя (асобныя вынiкi былi атрыманы самiм Хiнчыным, але многае было не вельмi ясным i да таго ж недаробленым). Дык вось, нашы лаўрэаты гэтую праблему за апошнiя гады цалкам рашылi. Больш таго, зрабiлi абагульненне вядомай тэарэмы Хiнчына. Другая важная праблема, з якой яны паспяхова справiлiся, — гэта праблема аб дакладным значэннi размернасцi Хаўсдорфа лiкаў з зададзенай мерай трансцэндэнтнасцi. Атрымана поўнае рашэнне задачы. А ўвогуле я павiнен адзначыць, што ў тэорыi лiкаў вельмi шмат прапаноўвалася розных гiпотэз. Але яны дзесяцiгоддзямi не пацвярджалiся толькi па адной прычыне — з-за iх неверагоднай складанасцi. Нашы лаўрэаты, прыклаўшы велiзарныя намаганнi, многiя праблемы знялi, а гiпотэзы даказалi. Нездарма так часта яны запрашаюцца замежнымi матэматычнымi цэнтрамi, у якiх даследуюцца аналагiчныя пытаннi тэорыi лiкаў”.
I апошняе... Праблемы, якiмi займаюцца матэматыкi Бернiк i Берасневiч, носяць тэарэтычны характар. Але яны, рана цi позна, будуць мець i прыкладное значэнне. Так ужо неаднойчы было ў гiсторыi матэматыкi. I тады яшчэ раз пацвердзiцца знакамiтае выказванне Больцмана (а ён займаў вяршынныя пазiцыi не толькi ў тэорыi, але i ў прыкладной сферы): “Няма нiчога больш практычнага, чым добрая тэорыя...”
