— Нечакана, скажу я табе, нечакана. Ды мне тут шмат хто надакучваў, расказаць пра што прасiлi i мясцовыя жыхары, i iншыя наведвалiся, казалi, што з краязнаўчага музея. З горада былi. А як жа. Да мяне толькi i накiроўваюць. Са старэйшых, мо, я на вулiцы нашай адзiны i застаўся. А пытаннi? Ды хоць пра што. Як рэчы хатнiя цi прылады працы называюцца, як iмi карыстацца. Пра час лiхалецця ў гады вайны, пра партызанаў нашых. Нават такiя заглядвалi да нас, што бралi як праваднiка да дзотаў правесцi, якiя яшчэ ад Першай сусветнай захавалiся. А вось пра дарогi каб хто… Не. Ты першы будзеш, хто з такiм пытаннем звярнуўся.
— А ведаеш, аж самому цiкава будзе ўспомнiць ды пагутарыць пра такую на першы погляд даволi звычайную, але неабходную рэч — дарогi. Часам i пра iх успамiнаюць, ды i тады пытаюцца толькi, як праехаць цi прайсцi ў тым цi iншым кiрунку. А так… Але ж калi такое пытанне ёсць, чаму б не паспрабаваць ды не распавесцi. Сядай, каб зручней, вось садавiна, трошкi ягады нейкай, спрабуй ды слухай.
— Пра тыя, што былi? Пра ўсе? Тады пачынаць, мабыць, трэба з галоўнай, той, якая ў сяло бяжыць, i на тым канцы з яе наўпрост цераз Круглiцы да гасцiнца шыбуе. Казалi, з яе ўсё i пачалося. Тут недзе зусiм даўно карчма стаяла. Цi то там, дзе цяпер каплiчка, цi блiжэй да краю, дзе цяпер хатка Гэлькi Курдуновай. Дык вось, карчмар той першы хату сваю пры дарозе i паставiў. Цi то ад прозвiшча яго, цi то ад мянушкi назва вёсачкi нашай i пайшла. I гэта табе цiкава? Ну, калi так, то далей слухай. А ля каплiчкi, ну, якую я ўжо згадваў, туды, на палi калгасныя, некалi яшчэ да вайны прасыпалi. Да хутароў блiжэйшых дарога гэтая ляжала. Добрая была, уезджаная. Хутарскiя, скiнуўшыся, на падводах навазiлi жвiру ды пяску перад восенню, каб дажджы яе палiлi, асадзiлi. Добрая дарога была, гладкая. У сярэдзiне шасцiдзесятых, калi хутароў не стала, узаралi яе. Калi вясной прыгледзецца — святлейшая палоска i сёння на раллi бачная. Захавалася яшчэ даўнейшая дарога да пасек, да Жукавых лугоў. Сенажацi сакавiтыя там, i цяпер, хто кароўку мае цi казу, там падкошвае. А раней, уявi, дарога была ў чатыры каляiны, як двум вазам з сенам размiнуцца. А цяпер яна амаль нябачная ў траве блiскае. Бо праязджае па ёй мо вазы два-тры за год цэлы.
— Далей. Тая дарога, што з выганаў, што пад пагорак ды з яго коцiцца, таксама яшчэ нядрэнна вяскоўцамi выкарыстоўваецца. Яна ў нас да ягад ды грыбоў. У асноўным па ёй пехатою. Бо там, за пагоркам, мо, за вярсты дзве, не болей, бор стаiць. Ягад там!.. Сваёй садзiць не трэба. Не лянуйся толькi. Сунiцы — носу ад жбанка не адарваць. А чарнiц назбiраць ды з малаком цi з аладкамi. Вось калi ўлетку прыедзеш, абяцаю пачаставаць.
Ну, да двара калгасная дарога зусiм кароткая, але ў асфальце. Во, яшчэ дарога да суседняй вёскi. Там школа пачатковая — драўляная на чатыры групкi — яшчэ з польскага часу стаяла. Што туды, што назад гуртамi хадзiлi. Усяго было! Ой, усяго! I спрэчак па дарозе, i боек дзiцячых. З вёскi суседняй нагнаць нас сабралiся, адлупцаваць, значыць. Ды мы адразу ўсе аб’ядналiся ды так насыпалi iм. Мо, i цяпер памятаюць. Агульная небяспека — яна згуртоўвае, ведаеш. Цяпер не ведаю як, а раней — цi падчас вайны, цi пасля яе — людзi разам, адным гуртам i маглi выжыць, адбудавацца, гаспадаркi падняць. А цяпер. Вунь, агароджы. З жалеза. А ад каго? Цi ж такiя платы раней былi? I чалавека ўбачыць, павiтацца. За гэтым жалезным нi твару, нi «здрасьце». Але ж… Кажуць, што да мiнулага вяртацца не трэба, навошта? Можа, недзе i згодзен. Ды ў будучыню з гэткай агароджай? Не ведаю, не ведаю…
Распавёў мне яшчэ стары Яўхiм пра сцежку да стаўка, праз ручай па кладачцы. Пра дарогу да чыгункi, па якой туды-сюды дачнiкi бегаюць. Пра самую родную яму дарогу, непрыметную такую, палявую, якая ў яшчэ адну вёсачку суседнюю вяла.
— Адтуль Хрысцiнка мая была. Я па ёй i сёння ў сне бегаю, нават пачуццi тыя ж, ведаеш, усплываюць, быццам на самой справе ўсё паўтараецца. Я так разумею, што яно ад адзiноты гэта ўсё, бо ўжо я тры гадкi без Хрысцiнкi сваёй, без Сцяпанаўны…
