Толькi за другiм разам абягаючы, каб сфатаграфаваць, стары, разбураны людзьмi i часам храм, заўважыў на яго прыступках таксама вельмi старэнькую i зусiм маленечкую бабульку. Здалёк яна магла б нават падацца падлеткам, дзяўчом, якое бегла цi з поля, цi з лесу i прыпынiлася тут адпачыць перад апошнiм кавалачкам дарогi да роднага паселiшча. Вёска вiднелася, можа, за кiламетр ад святынi за невялiчкiм пагоркам, якi хаваў за сабой i вясковыя агароды, i вулiцу, i нават хаты з пачарнелымi дахамi, якiя тулiлiся пад вялiзнымi шатамi лiп ды таполяў, высоўваючы белыя франтоны з малюсенькiмi паддашкавымi акенцамi.
Парэчча.Бабулька i сапраўды была вельмi невялiкага расточку. Адзенне яе складалася з падоўжанай спаднiцы ў нейкую дробную клетку ды кофтачкi валошкавага колеру, расшытай на рукавах i грудзях дробнымi бялюткiмi кветачкамi. Хусцiнка, зусiм белая, тырчала невялiкiм вузлом над iлбом, надаючы бабульцы нейкую нявылучаную фанабэрыстасць i нават трохi больш росту.
Бабулька была босая, з-пад спаднiцы тырчалi толькi кароценькiя пальцы зусiм мiнiяцюрных ступняў. Час ад часу яны то падгiналiся, то выпроствалiся, як быццам лашчылi прыступкi, месцамi пакрытыя светла-шэрым iмхом. Адной рукой старая падпiрала галаву, другая ляжала на каленях — у ёй бабулька трымала ўжо трохi падвялую сцяблiнку палявых рамонкаў.
Вiшнёва.Прывiтаўшыся, адразу папрасiў прабачэння, што не заўважыў яе раней. Маўляў, вочы былi цi на экране фотаапарата, цi на каменных сценах святынi.
Шчыра ўсмiхнуўшыся, бабулька неяк вельмi лёгка перайшла да размовы, як быццам мы былi знаёмыя цi хаця б ужо бачылiся раней.
— А i сапраўды, наш храм нават у такiм знявечаным стане яшчэ выглядае прыгожа, здымкi, мабыць, будуць проста цудоўныя, — прамовiла яна. — А каб было нешта распавесцi, паказваючы iх каму-небудзь, калi хвiлiнка ёсць, прысядзь побач, паслухай тое-сёе пра яго гаротнае жыццё.
Макараўшчына.I цiхi пявучы яе галасок павёў, паклiкаў мяне праз гады-гадочкi, далёка-далёка, аж да самага маленства старой Верачкi, якая, на дзiва, памятала амаль усё, ды так падрабязна, што недзе падавалася, што мая выпадковая знаёмая перабольшвае цi выдумляе. Аднак дзякуючы гэтаму i яе жыццё, i лёс святынi атрымалiся надзвычай цiкавымi, нават захапляльнымi, але адначасова вельмi трагiчнымi i пакутнымi. У канцы расповеду мне падавалася, што гэты храм пражыў амаль чалавечае жыццё. Але ўсё па парадку. Дарэчы, успамiны паважанай Верачкi, як яе ласкава клiкалi ўсе вяскоўцы, буду пераказваць у значна скарочаным выглядзе, бо калi цалкам — гэта трэба садзiцца за кнiгу, не меней.
Першае, пра што я даведаўся, — чаму святыню збудавалi так далёка ад вёскi. Аказваецца, гэтае месца заўсёды было святым. I вельмi-вельмi даўно тут на ўзгорку стаялi нейкiя камянi, падобныя на сiлуэты людзей цi жывёл. Потым яны невядома як знiклi, а на iх месцы доўгi час стаяў драўляны храм. Некалькi разоў яго знiшчаў агонь, але людзi зноў i зноў падымалi яго сцены ды вежы да неба. Дарога да храма нiколi не зарастала травой, па ёй iшлi ў любы час i дарослыя, i малыя з блiжэйшай вёскi i з суседнiх паселiшчаў. А дзякуючы каменнаму крыжу, якi быў усталяваны справа ад галоўнага ўвахода, пра храм ведалi не толькi ў ваколiцы. Надта ж лекавы быў гэты крыж. Везлi да яго хворых дзетак i цяжарных жанчын, бо вылечваў ён ад спалоху ды ад рознай iншай немачы.
Цвецiна.Пасля апошняга пажару людзi вырашылi ўзвесцi каменны храм, каб на вякi. Казалi, што цэглу ды каменне прывозiлi так здалёку, што мясцовыя жыхары нават назвы такiх паселiшчаў не чулi. Пра адно ўсе казалi: «Храм Божы нам дапамагаў — зараз наша чарга дапамагаць яму».
Розныя купалы ды вежы, розныя крыжы ўзвышалiся над святыняй, розныя малiтвы гучалi пад скляпеннямi храма, а ён па-ранейшаму заставаўся прытулкам, абаронцам чалавека веруючага, якi шукаў заступнiцтва Божага. Нават дарогу да храма пралажылi, таксама з каменя. Колькi тая дарога босых ды абутых ног пацалавала, бо яна ж была дарога да храма.
Ракаў.— Як я ўжо казала, — працягвала бабулька, — былi часы, калi святынi разбуралiся агнём цi войнамi нейкiмi, але тут жа надыходзiў час аднаўлення, адбудовы. Але прыйшоў незразумелы для веруючага чалавека час, гаротны i пакутны. Руйнавалi, разбуралi, нават узрывалi храмы. А горш за ўсё, што стала зразумела: нiхто аднаўляць цi адбудоўваць iх не дазволiць. Так i нашу святыньку… Спачатку ў ёй склад калгасны зрабiлi, а затым зусiм закiнулi. А людзi да храма, да крыжа святога па дарозе ўсё роўна iшлi, нават хаваючыся па начах. Але прыйшоў час пакут i для крыжа. Казалi, што яго тут недалёка ў зямельку закапалi.
— Ведаеш, галубок, — праз нейкую хвiлiнку маўчання працягнула свой расповед старая Верачка, — на мае гады я яшчэ шмат дзе бываю. Цi куды з дзецьмi-унукамi з’езджу, цi сама патраплю, калi трохi здароўе дазволiць. Бачу, ведаеш, як у нашай краiне адраджацца сталi храмы, расцi новыя. Вунь у мястэчку суседнiм i каталiкi, i праваслаўныя, як i раней, у згодзе ды добрасуседстве ўзялi ды адбудавалi свае святынькi, на святы ды на малебны iдуць без аглядкi. Як без веры можна? Гэта такi прытулак для душы чалавечай, чым яго замянiць можна?
Камайск.I наша гаротнiца, спадзяюся вельмi, дзякуючы веры нашай адновiцца, дах над ёй з’явiцца. А пакуль цi бачыў ты, цi заходзiў? Зайдзi, зайдзi. Нiхто нас не прымушаў. Неяк само сабой адбылося. Патрэба, вiдаць, у тым дужа накапiлася. Унутры храма, паглядзi, усё чыста прыбралi ад цэглы ды камення, што ад сцен адкалолася, пясочкам падлогу чыста высыпалi. А там, дзе алтар быў, крыжык паставiлi i кветачкi пасадзiлi. Растуць на дзiва! Паглядзi, паглядзi.
А дарога адзiн час дык зусiм у траве знiкла. А цяпер той травы на ёй меней i меней. Топчуць тую траву ножкi чалавечыя, просячы прабачэння за ўсё, што за цёмным ды гаротным часам адбылося. Бог усё даруе, абы толькi зразумеў сам чалавек ды пакаяцца знайшоў сiлы.
Праўда, з дарогi каменьчык у свой час прыбралi, бач, лягчэй з яе было зняць, чым з поля падняць. Але ж сама дарога да храма дарогай i засталася, толькi хадзiць па ёй трэба, не ленавацца.
Мiзгiры.— I яшчэ, — трошкi ўсмiхнуўшыся, дадала бабуля, — вось некаторыя, хто да сцен нашай святынi завiтвае, кажуць, што храм у нас не дзеючы. Вяскоўцы iм на тое так адказваюць: «Пакуль да храма наша Верачка ходзiць — дзеючы». Гэта мяне падтрымлiвае ды сiлы дае, каб яшчэ раз па дарозе прыйсцi да яго, з iм, пакутнiкам, сустрэцца.
v-cvirko@bk.ru
