Programy Państwa Związkowego stały się skutecznym narzędziem przezwyciężenia skutków awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej
Od budowy wyposażonych w nowoczesny sprzęt zakładów opieki zdrowotnej po opracowanie i wdrożenie unikatowych technologii leczenia. Od podstawowych środków ochrony ludności przed promieniowaniem po opracowanie nowych sposobów produkcji czystych wyrobów na skażonych terenach. Od założenia gabinetów informacyjno-metodycznych dotyczących zagadnień bezpieczeństwa radiologicznego po stworzenie rosyjsko-białoruskiego portalu informacyjnego w Internecie. Drogi, którą pokonały Białoruś i Rosja w rozwiązaniu problemów Czarnobyla, nie można nazwać łatwą. Tym cenniejsze są wyniki trzech programów unijnych dotyczących przezwyciężenia skutków czarnobylskiej katastrofy o łącznej wartości 2,5 miliarda rosyjskich rubli. W przyszłym roku, gdy świat będzie obchodził 30-lecie czarnobylskiej tragedii, zakończy się czwarty program wspólnej działalności zmierzającej do przezwyciężenia skutków awarii. Związany z nią jest nowy etap rozwoju skażonych terenów dwóch krajów.
Inwestycje w zdrowie
Wiceszef Departamentu ds. likwidacji skutków awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych Białorusi Mikałaj Cybulka zwrócił uwagę na specyfikę 4. programu:
— Pierwsze dwa programy zakładały przeznaczenie pieniędzy na budowę dużych obiektów, kolejne natomiast dotyczą badań naukowych i realizacji projektów. Zwłaszcza jest to właściwe dla 4. programu, którego realizacja faktycznie rozpoczęła się w ubiegłym roku.
Podobnie jak poprzednie, program obejmuje cztery duże bloki. Pierwszy dotyczy medycyny. Chodzi o opracowanie nowych technologii medycznych dla poszkodowanych regionów. W ubiegłym roku rozpoczęły realizację 6 zadań instytucje naukowe Ministerstwa Zdrowia Białorusi w najbardziej aktualnych kwestiach, dotyczących między innymi opracowania i wdrożenia nowych technologii medycznych w kardiologii, onkologii, pediatrii, położnictwie. Analogiczne zadania rozwiązują uczeni i lekarze w Rosji.
Kontynuowane są prace w zakresie rozwoju jednolitego rejestru czarnobylskiego Białorusi i Rosji, który sporządzano w latach realizacji 2. wspólnego programu. Uzupełnia się w nowe dane, obejmujące listę osób, które ucierpiały wskutek awarii, wykaz chorób itd.
Szczególną uwagę poświęca się ośrodkom rehabilitacyjnym dla dzieci. Na Białorusi jest ich 13. Co roku odbywa kurację około 100 tysięcy dzieci. W ostatnich latach baza materialna ośrodków została odnowiona. W ubiegłym roku dzięki środkom z unijnego budżetu sytuacja istotnie się zmieniła. W planach jest wymiana wyposażenia w 9 ośrodkach. W ubiegłym roku nabyto dla nich ponad 20 jednostek sprzętu medycznego oraz 4 autobusy do przewozu dzieci. Ta działalność będzie kontynuowana również w 2015 roku.
Bezpieczeństwo żywnościowe
Drugi rozdział programu, jak opowiedział Mikałaj Cybulka, dotyczy doskonalenia jednolitego systemu ochrony przed promieniowaniem w skażonych regionach. Środki unijne przeznaczone są przede wszystkim na produkcję czystych produktów spożywczych, podniesienie efektywności działalności gospodarczej, wymianę urządzeń systemu kontroli skażenia promieniotwórczego.
W ubiegłym roku nabyto 77 sztuk różnych urządzeń. Nowe dawkomierze, radiometry, spektrometry dostarczono do laboratoriów, do punktów kontroli radiologicznej Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Rolnictwa i Żywności Białorusi, Belkoopsoyuza. Urządzenia wymieniane są na środki państwowego programu “czarnobylskiego”. Precyzyjność pomiarów, ich jakość jest bardzo ważna dla bezpieczeństwa ludzi. Pieniędzy jednak nie starcza, by zaspokoić wszystkie wpływające wnioski ze skażonych regionów. Program unijny pomoże rozwiązać problem ochrony przed promieniowaniem.
Pracowano nad stworzeniem jednolitego katalogu dawek promieniowania ludności Białorusi i Rosji. Katalog pokazuje, jaką roczną dawkę promieniowania człowiek może otrzymać w konkretnej miejscowości. Kontynuowano również kształtowanie jednolitej bazy danych kontroli radiologicznej produktów rolnych, surowców i paszy.
Nauka kontra cez
Czwarty wspólny program zawiera również nowy rozdział, którego nie było w trzech poprzednich. Chodzi o najbardziej skażone tereny Białorusi i Rosji — strefy wykluczenia i wysiedlenia. Na Białorusi jest to 216 tysięcy hektarów Poleskiego Państwowego Rezerwatu Radiologiczno-Ekologicznego i 240 tysięcy hektarów wycofanych z użytkowania rolniczego gruntów strefy wysiedlenia. Po prawie trzydziestu latach po awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, jak stwierdził Mikałaj Cybulka, potrzebne jest nowe podejście:
— W chwili obecnej trwa opracowanie koncepcji zarządzania strefą wysiedlenia w odległym okresie po czarnobylskiej awarii. Uczeni powinni zaproponować nowe podejście do tego, co z nią robić. Dziś jest to strefa zamknięta, ustanowiono reżim kontrolno-przepustowy, odbywają się akcje ochronne, związane z zapobieganiem pożarom, przedostaniem się ludzi. Po awarii minęło prawie trzydzieści lat, trwa rozkład radionuklidów, poziom skażenia zmniejsza się. Zgodnie z programem należy przeprowadzić badania radiologiczne 50 tysięcy hektarów gruntów wycofanych z użytkowania rolniczego. Jeśli chodzi o 216 tysięcy hektarów Poleskiego Państwowego Rezerwatu Radiologiczno-Ekologicznego, wszystko jest jasne. Jest to strefa rezerwatu. Co ciekawe Ukraińcy zaczynają interesować się naszym doświadczeniem w zakresie zarządzania strefą wykluczenia, zamierzają założyć podobny rezerwat na swoim terytorium.
Wiedzieć i pamiętać
Tradycyjnie czwarty rozdział programu jest informacyjny. Nacisk położono na pracy z dziećmi i młodzieżą, zmierzającą do rozwoju sprawności bezpiecznego zamieszkiwania na skażonych przez radionuklidy terenach.
Głównym projektem stała się praca nad stworzeniem rosyjsko-białoruskiego portalu informacyjnego o zagadnieniach przezwyciężenia skutków katastrofy czarnobylskiej. W połowie kwietnia w Białoruskim Dziale rosyjsko-białoruskiego centrum informacyjnego problemów przezwyciężenia awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej odbyła się prezentacja wersji pilotażowej. Celem nadrzędnym stworzenia tego portalu jest kształtowanie kultury radiologicznej i ekologicznej oraz rozwój adekwatnego stosunku ludzi do bezpieczeństwa radiologicznego. Nacisk położono na wspólnym doświadczeniu dwóch krajów w przezwyciężeniu skutków czarnobylskiej katastrofy. Jednolite bazy danych, dane archiwalne, programy edukacyjne i rozwojowe oraz wydarzenia, imprezy, produkty informacyjne — wszystko to powinien zawierać rosyjsko-białoruski portal.
Przy tym specjaliści mówią o konieczności kontynuowania wspólnych białorusko-rosyjskich projektów do 2016 roku. Na temat opracowania 5. programu “czarnobylskiego”, jak poinformował Mikałaj Cybulka, dyskutowano w Stałym Komitecie Państwa Związkowego oraz w Komisji ds. ekologii, użytkowania zasobów naturalnych i likwidacji skutków awarii Zgromadzenia Parlamentarnego Związku Białorusi i Rosji. Wszyscy są tego samego zdania: należy opracować koncepcję nowego programu i zadbać o nadanie mu nowej treści. Ten temat poruszony zostanie w dniach 14-16 października podczas konferencji naukowo-praktycznej i stale działającego seminarium Komisji Zgromadzenia Parlamentarnego z okazji 30. rocznicy czarnobylskiej katastrofy.
Czwarty program wspólnej działalności zmierzającej do przezwyciężenia skutków awarii w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej zatwierdzony został przez Radę Ministrów Państwa Związkowego w grudniu 2013 roku. Jego łączna wartość stanowi 1 miliard 302 miliony 600 tysięcy rosyjskich rubli. Białoruś na realizację przedsięwzięć w ciągu trzech lat otrzymała około 521 milionów, Rosja — ponad 781 milionów. W 2014 roku na realizację wspólnych przedsięwzięć wydano 268 milionów rosyjskich rubli.
Lilija Chłystun
