Zostaną uwzględnione wszystkie zmiany, jakie zaszły w środowisku w ciągu ostatnich 10 lat. Pewne zagrożone gatunki zwierząt i roślin trafią do niej po raz pierwszy. Inne zaś odwrotnie zostaną skreślone z listy z powodu dość licznego występowania na terytorium Białorusi. Po badaniach prowadzonych przez uczonych Narodowej Akademii Nauk zostaną wprowadzone zmiany dotyczące poszczegуlnych gatunkуw fauny i flory, ktуre należy objąć ochroną.Straty i osiągnięcia
Czerwona Księga Białorusi jest względnie młoda, liczy 30 lat. Pierwsza edycja zawierająca 80 gatunkуw zwierząt i 85 gatunkуw roślin ukazała się w 1981 roku. Na Zachodzie od dłuższego czasu wydawano takie książki. Europejscy ekolodzy najwcześniej zaczęli mуwić o zagrożeniu dla przyrody ze strony postępu technicznego. W 1978 roku wydano pierwszą Czerwoną Księgę ZSRR. Białoruska lista zagrożonych gatunkуw liczyła 6 kategorii w zależności od stopnia zagrożenia. Kategoria zerowa, nieoficjalnie nazywana czarną listą, obejmowała zwierzęta i rośliny, ktуre zniknęły z terytorium Białorusi, między innymi żbik, drop, desman, skуjka perłorodna, wśrуd roślin — mieczyk dziki, storzan bezlistny i 46 innych gatunkуw, nie występujących na Białorusi od ponad 100 lat. Czy straciliśmy je na zawsze? Uczeni nie potrafią jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie.
Według specjalistуw Ministerstwa Przyrody dropa po raz ostatni na Białorusi obserwowano w latach 30. XX wieku w Prużanach w obwodzie brzeskim, desmana — na początku XX wieku w dorzeczu Dniepra. Informacje o żbiku występującym w kraju pochodzą z lat 30. XX wieku. Mimo wszystko istnieje szansa na to, że poszczegуlne gatunki, uważane za wymarłe, przetrwały i uczeni je znajdą. Na Białorusi są prawie nie zbadane obszary, gdzie można zrobić sensacyjne odkrycia. Na wiele powiatуw w obwodzie mohylewskim, a także na powiaty żabinkowski, kormiański, październikowy badacze dotychczas nie zwracali uwagi.
W 1993 roku ukazała się druga edycja Czerwonej Księgi. Lista chronionych gatunkуw fauny i flory była dłuższa, liczyła 182 gatunki zwierząt i 214 gatunkуw roślin. Ta tendencja miała ciąg dalszy: trzecia edycja Czerwonej Księgi, ktуrą wydano w latach 2003 — 2005 i aktualna w chwili obecnej, liczy 189 gatunkуw zwierząt i 274 gatunki roślin.
Sytuacja wygląda w ten sposуb nie z powodu pogarszającego się stanu środowiska i coraz większego obciążenia przyrody. Według szefa Zarządu Rуżnorodności Biologicznej i Krajobrazowej Ministerstwa Przyrody i Ochrony Środowiska Natalii Minczenko ostatnio prowadzi się badania na większą skalę, pojawiają się nowe możliwości dla uczonych. W trakcie tych badań gromadzi się informacje o stanie przyrody Białorusi.
Jednocześnie z uzupełnieniem danych o zagrożonych gatunkach trwa inny proces — poszczegуlne gatunki skreśla się z listy. Przykładowo nie budzą niepokoju losy białego łabędzia. Co więcej potrafi walczyć o siedlisko, kaczki zmuszone są szukać szczęścia gdzie indziej.
Kolejnym przykładem jest bуbr. Były czasy, gdy duży popyt na futro i mięso tego zwierzaka przyczynił się do prawie całkowitego wytępienia gatunku. Na początku XX wieku bobry występowały jedynie w Rosji, Polsce i na Białorusi. Poza tym nie było ich dużo. W 1925 roku na Białorusi założono Berezyński Rezerwat Biosfery, by objąć ochroną bobry. W chwili obecnej jest ich dwa — trzy razy więcej niż wynosi optymalna liczba.
List żelazny
Znaczenie Czerwonej Księgi dla fauny i flory trudno przecenić. Od wydania pierwszej książki na Białorusi wiele gatunkуw objęto ochroną. Ministerstwo Przyrody i Ochrony Środowiska co roku odnajduje siedliska dzikich zwierząt i miejsce występowania rzadkich roślin. O ich ochronę dbają użytkownicy gruntуw — gospodarstwa leśne, przedsiębiorstwa rolnicze. Podpisują specjalne zobowiązania w zakresie ochrony środowiska, ktуre ustalają przepisy użytkowania tych obszarуw. Najczęściej obowiązuje ograniczenie prowadzenia działalności gospodarczej, zakaz urządzania obozуw turystycznych oraz pa-lenia ognisk.
Efekty takiej działalności są widoczne. Dzięki niej na Białorusi nie jest egzotyką między innymi bocian czarny. Ptak jest pewnego rodzaju wskaźnikiem biologicznym, ostro reaguje na zmiany leśnych ekosystemуw. Bocian czarny występuje na południu kraju nad rzekami, w lasach dębowych.
Jak poinformowała Natalia Minczenko, według stanu na początek bieżącego roku ochroną objęto ponad 4000 siedlisk rzadkich zwierząt i miejsc występowania zagrożonych gatunkуw roślin. Prawie w każdym powiecie na Białorusi jest własna oaza, ktуra potrafi zaskoczyć nawet najbardziej obeznanych miłośnikуw przyrody. Mało kto wie, że w kraju słynącym z lasуw i jezior dobrze się czują rośliny rodem z tundry. W obwodzie witebskim i na bagnach w powiecie miadelskim występują malina moroszka i brzoza karłowata. Nie wszyscy wiedzą, że na Białorusi rosną storczyki, ktуrych piękno dorуwnuje kwiatom sprzedawanym w kwiaciarniach. Razem na terytorium kraju występuje około 40 gatunkуw z rodziny storczykowatych, większość objęta została ochroną. Największy gatunek — obuwik pospolity — najczęściej występuje na bagnach oraz w dąbrowach. Jak bardzo wyjątkowa jest ta roślina, świadczy ten fakt, iż znalazła się na liście CITES — Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunkуw zagrożonych wyginięciem. W ostatnich latach duże populacje obuwika pospolitego odkryto w obwodzie brzeskim. Rzadki dla Białorusi storczyk — storczyk drobnokwiatowy, rуwnież mający status obiektu ochrony o znaczeniu międzynarodowym, występuje w powiecie stołbcowskim na obszarze rezerwatu biologicznego Piekaliński.
W Czerwonej Księdze znalazły się gatunki o znaczeniu międzynarodowym. Na Białorusi występuje między innymi około 60 procent populacji wodniczki. Restytucja populacji tego ptaka, ktуremu jak najbardziej odpowiada białoruski klimat, jest ważna dla planety.
Wszystko zależy od człowieka
Specjaliści twierdzą, że nie wystarczy działań w zakresie ochrony środowiska, by niektуre gatunki fauny i flory nie zniknęły na zawsze. Czasami przyroda potrzebuje ingerencji człowieka. Białoruś raczej nie miałaby okazji być dumna z drugiej co do wielkości populacji żubrуw w świecie, gdyby nie sztuczna hodowla i rozsiedlenie tych zwierząt.
Ostatnie dzikie populacje żubra, według szefa Wydziału Rуżnorodności Biologicznej Ministerstwa Przyrody Aleksandra Girajewa, zostały wytępione w 1917 roku. “Potrzebowaliśmy 80 lat hodowania w ogrodach zoologicznych, a następnie na specjalistycznych farmach, dopiero potem w przyrodzie, by zwiększyć liczebność stada od 48 sztuk w 1927 roku do 4230 sztuk w 2009 roku”.
Na Białorusi w latach 90. żubry występowały tylko w Puszczy Białowieskiej, zaledwie jedna populacja. W ciągu ostatnich 15 lat ich liczba wzrosła prawie trzykrotnie — w chwili obecnej w kraju jest ponad 900 żubrуw. W dużym stopniu zawdzięczamy to realizacji programu obowiązującego w latach 1994 — 1998. W naszym kraju nie zostało dużych lasуw, ktуre są dogodnym środowiskiem dla żubrуw, bez pomocy człowieka jedyny gatunek dużych bykуw europejskich raczej nie czułby się komfortowo. Żubra uznano za gatunek zagrożony nie tylko na Białorusi, ale i na Litwie, Ukrainie, w Polsce i Rosji.
Uczeni podejmują rуżne działania, by pomуc rzadkim gatunkom przetrwać. Kilka lat temu w ogrodzie botanicznym w Mińsku zaczęto hodować zagrożone gatunki roślin. Około 10 gatunkуw następnie wykorzystano do ozdobienia miasta. Na ulicach pojawiły się dzikie rośliny: goździk kartuzek, jarzmianka, kosaciec syberyjski i inne.
Nowa lista
Do wydania nowej edycji Czerwonej Księgi zostały dwa lata. O wszystkich zmianach na razie za wcześnie mуwić, trwają badania. Wiadomo jednak o pewnych szczegуłach. Na nową listę wpisana została między innymi norka europejska. Według szacunkуw uczonych na Białorusi zostało zaledwie 10 sztuk tego gatunku. Nadal będą objęte ochroną niedźwiedź, ryś, wodniczka, obuwik pospolity, trufla i inne gatunki zagrożonych zwierząt i roślin.
Jakiś czas temu białoruscy zoolodzy wystąpili o zmianę statusu poszczegуlnych gatunkуw, botanicy natomiast zgłosili 10 nowych gatunkуw do czwartej edycji Czerwonej Księgi. Niektуre z nich są objęte ochroną w Europie, na Białorusi zostały wykryte po raz pierwszy. Czy będą znane naszym potomkom? Przyroda to żywy organizm, rozwija się, ostro reaguje na działalność gospodarczą człowieka, zmianę stanu środowiska. Według prognozy uczonych w ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat może zaginąć ślad po 70 gatunkach roślin. Człowiek jedna może dużo zrobić, by zapobiec takim stratom.
Lilia Chłystun
