Па павер’ях у гэты час першапачаткова бярэ верх злое і нядобрае, але потым, убачыўшы Крыж Госпада, адступае, і свет пачынае ачышчацца. У падзяку за абарону ад зла ўзводзілі капліцу і ставілі прыдарожныя крыжы, папярэдне абышоўшы з імі ўсю вёску і палі.
Нашы прашчуры назіралі, як быццам у пераломнай фазе на небасхіле гуляе сонца: нібыта зрушваецца, мяняе свае адценні, падскоквае. Дарэчы, такую ж з’яву назіралі і на Дабравешчанне, Вялікдзень, Купалле.
Абрады і звычаі на Узвіжанне мелі такое тлумачэнне: усё ў гэтую пару зрушвалася, бурылася, паварочвалася. Таму існавала забарона капаць зямлю — лічылася, што яна закрываецца на зіму. Да гэтага часу ўсё збожжа трэба было прыбраць з поля.
Узвіжанне — апошняе ў календары свята развітання з цяплом. Казалі: «Ключы ад лета — у галачкі, якая, адлятаючы ў гэты дзень у вырай, замыкае яго, забірае з сабой». Да гэтага часу адляталі амаль усе незімуючыя птушкі.
Працэс перасоўвання назіраўся не толькі ў птушак, але і ў змей. Яны ўсе выпаўзалі з нор, каб сабрацца разам і адправіцца ў зімовы сон да вясны. Таму хадзіць у лес у гэту пару строга забаранялася. Лічылася, калі забарону парушыць, можна ўбачыць клубкі змей. Па павер’ях раніцай у дзень свята, калі зазвіняць званы, зямля пачынае рухацца і расступацца. Ва ўяўленнях продкаў у расколіны і ўваходзілі на зімоўку вужы, гадзюкі, яшчаркі. Пасля гэтага зямля зноў злучалася і замыкалася да самага Благавешчання.
Паводле легенды, перад тым як сысці ў свае норы, змеі грэюцца на сонейку, шыпяць, размаўляюць, маюць зносіны паміж сабой. На чале змяінага шэсця — цар-змей, а следам за ім — шматлікія паўзучыя. У змяінага цара на галаве карона. Нашы продкі верылі, што калі ён загадае разарваць чалавека, які сустрэнецца ў лесе на шляху, так і будзе.
Па павер’ях сустрэча са змяіным царом магла прынесці і чароўны дар — незвычайныя вужыныя рожкі, якія дапамагалі выконваць любыя жаданні, надзяляючы чалавека магутнай сілай, уменнем разумець мову птушак і звяроў. Атрымаць такія рожкі можна было, паслаўшы цару перад вячэрай белы абрус. Калі пакласці на яго хлеб і соль і пакланіцца змяінаму цару да зямлі, ён, прапаўзаючы праз абрус, у падзяку скіне з галавы адзін залаты ражок. Вужынаму цару ў народзе прыпісвалася і ўладанне незвычайным званочкам.
Аднак наведванне лесу на Узвіжанне магло выклікаць з’яўленне гадзюк і ў доме, і ў гаспадарчых пабудовах. Калі ў гэты дзень выпадала ісці побач з лесам, стараліся нічога не несці з сабой у дом. Нават грыбоў не збіралі, бо лічылася, што дагэтуль кожны звер з гэтым грыбам цалаваўся. Але некаторыя смелыя людзі парушалі забарону — хадзілі ў лес, лавілі змей і выкарыстоўвалі іх у лекавых мэтах. Асабліва стараліся знайсці пакінутую вужом скуру. У гэты час змеі канцэнтравалі ў сабе асаблівую магічную сілу.
Яшчэ ў гэты дзень ладзілі кірмашы. А ў некаторых раёнах і да цяперашняга часу праводзяць Узвіжанскія Дзяды (Узвіжанскія, Стараўскія Дзяды).
АД ПРАДЗЕДАЎ
На Узвіжанне пачыналі квасіць капусту і іншую агародніну. Праводзілі і моладзевыя вечарынкі. Незамужнія дзяўчаты павінны былі прыбрацца ў прыгожыя сарафаны і хадзіць па суседскіх агародах секчы капусту. Усё гэта суправаджалася песнямі і карагодамі. Дзяўчат частавалі півам, мёдам і рознымі ласункамі. У гэты час да іх прыглядаліся хлопцы, каб знайсці сабе годную нявесту. Увечары ўсе збіраліся ў адной хаце і весяліліся. Такія «вячоркі» маглі працягвацца да Пакроваў. Калі вечар заканчваўся, дзяўчаты разам ішлі ў лазню, дзе абавязкова варажылі.
kuzmich@sb.by
