Едучы на могілкі на дзявяты дзень пасля Вялікадня, мы нярэдка знаходзім саміх сябе і адзін аднаго
Могілкі ў вёсцы Кукшавічы, што зусім недалёка ад Койданава — варта толькі, праехаўшы Малінаўку, збочыць улева з гасцінца на Станькава, — больш падобныя на светлы бярозавы гай. Увесну, калі дрэвы толькі пачынаюць зелянець, клады наскрозь пранізвае сонца, а на самай старой бярозе са зламанай верхавінай буслы рупліва рамантуюць сваё гняздо. На могілках і вакол, хоць у іх літаральна ўпіраецца вясковая вуліца, заўсёды пануе цішыня. Кукшавічы, калісьці даволі вялікая, шматлюдная вёска, пакрысе ператвараюцца ў дачны пасёлак, які ажывае толькі на садова-агародны сезон...
Паехаць у Кукшавічы на радзіму маці для нас сёння значыць паехаць на могілкі. Больш нас там ніхто не чакае: у хаце бабулі жывуць чужыя людзі, пайшлі ў нябыт шматлікія бабчыны ды дзедавы родзічы, а іх дзеці-ўнукі, як і мы, раскіданыя па вялікіх і малых гарадах. І ўсё ж усе мы вясной, на дзявяты дзень пасля Вялікадня, абавязкова едзем туды. Менавіта так — не на могілкі, а ў Кукшавічы. Бо гэта нешта значна большае, чым, памаліўшыся за спачылых у храме, прыбрацца на родных магілах і пакласці дарагім нябожчыкам чырвонае яйка. Мы едзем туды... як бы мовіць, каб гэта не гучала занадта слязліва-патэтычна?.. Па адчуванне, падобнае бадай што вось на гэта: калі ідзеш па слізкай дарозе, упэўнена ступаючы, бо ведаеш, што ёсць каму падтрымаць і працягнуць руку.
Летась давялося назіраць збоку, як яно нараджаецца, гэтае адчуванне. На Радаўніцу прыехалі на могілкі сваякі, відаць было, што і сустракаюцца яны рэдка, і жывуць далёка адзін ад аднаго, ды і радня не вельмі блізкая — можа, “другой сустрэчы” ці нават “трэцяй” (так дасціпныя жыхары цэнтральнай Беларусі прыдумалі называць ступені сваяцтва — траюрадных і чацвераюрадных). Прывезлі з сабой і дзяцей-падлеткаў, якія, пэўна, бачылі адзін аднаго ўпершыню і пераглядаліся, бы насцярожаныя малыя вераб’і. Бацькі, каб не лайдачылі, адправілі іх прыбіраць магілу ў старой вітой агароджы з каменным помнікам — відаць было, што пахаванне рабілася гадоў шэсцьдзясят таму. “Што ты тут робіш? Гэта мая пра-прабабуля!” — раўніва пры-крыкнула на невядомага сваяка дзяўчо. “Якая твая? Гэта мая прапрабабуля!” — пакрыўджана адазваўся хлопец. Хвіліна маўклівага здзіўлення — а потым да малых пакрысе пачало даходзіць, што вось ляжыць чалавек, які ім, здавалася б, зусім чужым людзям, аднолькава родны, іх агульны продак, а значыць і яны адзін аднаму родныя людзі... І яны дружна прыбралі тую старую магілу, захоплена нешта абмяркоўваючы, а потым абмяняліся нумарамі тэлефонаў. Яны знайшлі адзін аднаго і ўжо не страцяць у гэтым свеце. Яны, хутчэй за ўсё, будуць рэдка бачыцца, але веданне, што ёсць яшчэ адзін чалавек, які дапаможа ў цяжкую хвіліну, бо ён твой сваяк, бо вы з ім з аднаго Роду, ужо нікуды не знікне. У гэтых дзяцей разумныя бацькі — агульная старая магіла зрабіла тут у плане выхавання нашмат больш, чым сотні прыгожых словаў аб родных людзях, аб каранях, аб “помні імя сваё”...
А яшчэ мы едзем у Кукшавічы за сваёй агульнай памяццю. Менавіта тут, на могілках, ад мамінай цёткі Веры (яна ўжо таксама спіць побач з роднымі) мы пачулі калісь гісторыю вёскі. Пра тое, як Кукшавічы ў трыццатыя гады згарэлі дазвання з-за жаночай рэўнасці: жонка падпаліла хату палюбоўніцы мужа, а полымя хутка перакінулася на суседнія стрэхі, што надта блізка адна ад адной былі. Пра тое, як пасля пагарэльцаў вырашылі рассяліць не толькі на пажарышчы, але і па ваколіцы, заснаваўшы сярод калгасных палёў новыя пасёлкі спачатку проста пад нумарамі, а пасля прыдумалі ім штучныя назвы: Малінаўка, Вінаградаўка, Рабінаўка, былі нават Марс і Юпітэр. Пра тое, як з шапкі калгаснага старшыні кожны гаспадар цягнуў паперку з нумарам пасёлка, у якім быў вымушаны будаваць новую хату. Пра тое, што колькі год ужо прайшло, і пасёлкі тыя — ужо даўно нібы самастойныя вёскі. А могілкі так і засталіся ва ўсіх адны — усе кукшавіцкія і іх нашчадкі зноў збіраюцца на іх разам... Мы едзем на могілкі, каб расказаць гэта нашым малодшым — сваім дзецям і дзецям траюрадных сясцёр, калі збіраемся разам ля магілы нашай агульнай прапрабабулі (а для іх яна ўжо і прапрапрабабуля) Алесі, якая ўмела загаворваць зёлкі і была на галаву вышэйшая за свайго ціхага пакорлівага мужа...
Думаю, што не памылюся, калі скажу, што свае Кукшавічы (ці Навасёлкі, ці Замосце, ці Сасноўка — у гэтым спісе могуць быць ці не ўсе назвы нашых вёсак) ёсць амаль у кожнага. Сярод версій феномена такога шанавання памяці продкаў у асяроддзі беларусаў самай простай і зразумелай выглядае вось гэта. Мы спрадвеку жылі на гэтым невялічкім кавалку зямлі. Не хадзілі нікога “ваяваць”, не шукалі лепшай долі і ўрадлівай глебы ў суседзяў. Таму тут ляжаць усе нашы продкі, да першых кален. І, ідучы на могілкі, мы нават падсвядома згадваем не толькі тых, чые імёны выбітыя на помніках, але і тых, чые крыжы даўно струхнелі, магілы зраўнаваліся, але яны — мы ведаем гэта — таксама спяць у гэтай зямельцы. Нездарма ў нашай мове словы “Род”, “Радзіма” і “Радаўніца” вельмі блізкія па гучанню і, калі задумацца, па значэнні. Бо, прыехаўшы на Радаўніцу на могілкі, можна проста і нават неспадзявана набыць для сябе асабіста і першае, і другое, а калі без слязлівай патэтыкі — вось гэтае трывалае адчуванне на слізкай дарозе, калі ёсць каму не даць табе ўпасці.
А яшчэ філолагі кажуць, што Радаўніца роднасная са словам “радасць”. І тут таксама нічога дзіўнага няма. Уявіце, як яны, нашы памерлыя, радуюцца, калі дзякуючы ім мы самі сябе і адзін аднаго знаходзім.
