У Музеі кнігі Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі працуе выстава, прысвечаная юбілею першага ў свеце выдання пад назвай “Буквар”
11.04.2018 14:21:28
Што было ў той год, калі ў свеце з’явіўся першы буквар? Барацьба за ўладу, паўстанні, войны… У 1618-м, напрыклад, пачалася разбуральная для Еўропы Трыццацігадовая вайна (1618–1648). Былі й перамір’і. Скажам, не ўсе ведаюць, што ў той час Вялікае Княства Літоўскае, на тэрыторыі якога й пабачыў свет першы ў свеце буквар, вяло жорсткую вайну з Маскоўскім царствам. Як піша гісторык Вітаўт Чаропка, 11 студзеня 1618 года ў Дзявуліне — сяло паблізу Троіца-Сергіева манастыра — было падпісана перамір’е тэрмінам на 14 гадоў. За Рэччу Паспалітай, у складзе якой было ВКЛ, засталіся Смаленская і Чарнігава-Северская землі, а Масковія атрымала назад раней занятыя Падольск, Мажайск, Мянгчэрск і Вязьму. Так што самая пара была продкам нашым падумаць пра мірныя справы: кнігі, адукацыю, навуку.
Пабываць на выставе буквароў — гэта як сустрэцца з дзяцінствам
Буквары трывала ўвайшлі ў нашае жыццё, а чатыры стагоддзі таму такіх кніжак увогуле не было. І Нацыянальная бібліятэка прадставіла выставу буквароў з гісторыяй. Дарэчы, старадаўнія буквары —вельмі рэдкія выданні, бо іх ніколі спецыяльна не захоўвалі. Як і сёння… Выходзілі, пэўна, тысячамі асобнікаў, але захаваліся-ацалелі ў плыні часу — лічаныя адзінкі.
У гонар 400-х угодкаў самай першай кніжкі са словам Буквар на вокладцы зладзілі ў НББ выставу, і ў выставачнай зале было шматлюдна. Сабраліся настаўнікі, вучні, бабулі-дзядулі, навукоўцы. Здзіўленне, замілаванне, настальгія... Такія эмоцыі выклікаюць экспанаты. Пабачыла я самы старажытны буквар, што захаваўся ў Беларусі: гэта віленскі “Буквар” 1767 года. І буквары з праваслаўных манастыроў, уніяцкіх цэркваў, з абшчын старавераў. Асаблівая цікавасць — да падручнікаў для навучання чытанню пачатку ХХ стагоддзя. Гэта беларускія буквары Каруся Каганца, Цёткі (Алаізы Пашкевіч), Якуба Коласа, Вацлава Ластоўскага, Янкі Станкевіча, Леанілы Гарэцкай (жонкі пісьменніка Максіма Гарэцкага).
А вось буквары больш новыя — часоў барацьбы з ліквідацыяй непісьменнасці ў Беларусі 1920-30-х гадоў. Ёсць і буквары, што выдаваліся суполкамі беларускай дыяспары ў замежжы. А гэта ж паказчык іх моцы! Польшча, Германія, ЗША… Такое ўражанне, што ўсюды, дзе б ні жылі беларусы, займаюцца яны асветніцтвам, выдаюць буквары. Настальгічныя ўспаміны пра дзяцінства ў многіх выклікаюць буквары ад вядомага пісьменніка, перакладчыка і педагога Анатоля Клышкі. Ягоны буквар, выдадзены ўпершыню ў 1969-м, перавыдаваўся 23 разы — на беларускай, рускай і польскай мовах. У 1977-м “клышкаўскі буквар” атрымаў нават залаты медаль Міжнароднай Лейпцыгскай кніжнай выставы. У 2004-м быў прызнаны лепшым падручнікам года на выставе ў Франкфурце-на-Майне. А каб узмацніць настальжы-пачуцці пра дом, школу, дзяцінства, выставу ў НББ дапоўнілі старымі дзённікамі, сшыткамі ды невядомымі сучасным школьнікам прыладамі для пісьма.
Асаблівая ўвага была да Буквара 1618 года выдання: ён юбіляр, у яго 24 ліпеня дзень нараджэння. Гэта першая ў свеце кніга пад назвай “Буквар”, і прыдумалі яе продкі-беларусы. Выйшла пры падтрымцы беларускага магната Багдана Агінскага (і герб спонсара ёсць на першай старонцы Буквара) у мястэчку Еўе Троцкага ваяводства: прыблізна 40 кіламетраў ад тагачаснай Вільні. Там і быў маёнтак Агінскага. У наш час пра старадрук мала хто чуў. А цікавасць да выдання з’явілася ў другой палове ХХ стагоддзя, калі наш “Буквар” спачатку ўзгадалі ў каталогу Каралеўскай бібліятэкі ў Даніі, а потым Аляксандр Надсан, брытанскі даследчык беларускага паходжання і святар, апісаў выданне ў Лондане.
У свеце захавалася два асобнікі кнігі: адзін — у Вялікабрытаніі, у прыватнай Бібліятэцы Мідл Тэмпл. Другі, у Каралеўскай бібліятэцы ў Капенгагене, заставаўся малавядомым. Але дзякуючы доўгім, але паспяховым перамовам Алеся Сушы, старшыні Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў і намесніка дырэктара НББ, справа зрушылася. Рупліўцу ўдалося зрабіць лічбавую копію першага “Буквара”, якая нядаўна была перададзена з Даніі ў Беларусь. Сёння яе можна паглядзець у Музеі кнігі, з’явіцца яна й на сайце НББ, а да юбілейнай даты беларусы ўбачаць і факсімільнае перавыданне “Буквара” 1618 года.
Вось так праз вучэбную кнігу, звыклую для кожнага з нас, падсвечваецца гісторыя нацыянальнай культуры. Мы бачым, якія глыбокія карані ў беларускай мовы, культуры, традыцый асветніцтва — на зайздрасць тым, хто такога не мае. І нам ёсць чым ганарыцца. Як сказаў на адкрыцці выставы знаўца кніжнай культуры мінулых стагоддзяў і сучаснасці Алесь Суша, зрабіць такі меседж беларусам ды гасцям з замежжа — вельмі важна: “Менавіта беларусы прыдумалі буквар: кнігу з такой назвай. І гэта ўжо падстава для гонару. Па-другое, выстава дазваляе кожнаму з нас вярнуцца ў рамантычны перыяд нашага дзяцінства: калі мы толькі пачыналі пісаць, чытаць і адкрываць для сябе нешта новое. І, нарэшце, праз буквар мы бачым гісторыю беларускай культуры як важную частку і еўрапейскай, і сусветнай”.
Іна Ганчаровіч
Голас Радзімы № 14 (3566), чацвер, 12 красавіка, 2018 у PDF
Пабываць на выставе буквароў — гэта як сустрэцца з дзяцінствам
Буквары трывала ўвайшлі ў нашае жыццё, а чатыры стагоддзі таму такіх кніжак увогуле не было. І Нацыянальная бібліятэка прадставіла выставу буквароў з гісторыяй. Дарэчы, старадаўнія буквары —вельмі рэдкія выданні, бо іх ніколі спецыяльна не захоўвалі. Як і сёння… Выходзілі, пэўна, тысячамі асобнікаў, але захаваліся-ацалелі ў плыні часу — лічаныя адзінкі.
У гонар 400-х угодкаў самай першай кніжкі са словам Буквар на вокладцы зладзілі ў НББ выставу, і ў выставачнай зале было шматлюдна. Сабраліся настаўнікі, вучні, бабулі-дзядулі, навукоўцы. Здзіўленне, замілаванне, настальгія... Такія эмоцыі выклікаюць экспанаты. Пабачыла я самы старажытны буквар, што захаваўся ў Беларусі: гэта віленскі “Буквар” 1767 года. І буквары з праваслаўных манастыроў, уніяцкіх цэркваў, з абшчын старавераў. Асаблівая цікавасць — да падручнікаў для навучання чытанню пачатку ХХ стагоддзя. Гэта беларускія буквары Каруся Каганца, Цёткі (Алаізы Пашкевіч), Якуба Коласа, Вацлава Ластоўскага, Янкі Станкевіча, Леанілы Гарэцкай (жонкі пісьменніка Максіма Гарэцкага).
Асаблівая ўвага была да Буквара 1618 года выдання: ён юбіляр, у яго 24 ліпеня дзень нараджэння. Гэта першая ў свеце кніга пад назвай “Буквар”, і прыдумалі яе продкі-беларусы. Выйшла пры падтрымцы беларускага магната Багдана Агінскага (і герб спонсара ёсць на першай старонцы Буквара) у мястэчку Еўе Троцкага ваяводства: прыблізна 40 кіламетраў ад тагачаснай Вільні. Там і быў маёнтак Агінскага. У наш час пра старадрук мала хто чуў. А цікавасць да выдання з’явілася ў другой палове ХХ стагоддзя, калі наш “Буквар” спачатку ўзгадалі ў каталогу Каралеўскай бібліятэкі ў Даніі, а потым Аляксандр Надсан, брытанскі даследчык беларускага паходжання і святар, апісаў выданне ў Лондане.
Вось так праз вучэбную кнігу, звыклую для кожнага з нас, падсвечваецца гісторыя нацыянальнай культуры. Мы бачым, якія глыбокія карані ў беларускай мовы, культуры, традыцый асветніцтва — на зайздрасць тым, хто такога не мае. І нам ёсць чым ганарыцца. Як сказаў на адкрыцці выставы знаўца кніжнай культуры мінулых стагоддзяў і сучаснасці Алесь Суша, зрабіць такі меседж беларусам ды гасцям з замежжа — вельмі важна: “Менавіта беларусы прыдумалі буквар: кнігу з такой назвай. І гэта ўжо падстава для гонару. Па-другое, выстава дазваляе кожнаму з нас вярнуцца ў рамантычны перыяд нашага дзяцінства: калі мы толькі пачыналі пісаць, чытаць і адкрываць для сябе нешта новое. І, нарэшце, праз буквар мы бачым гісторыю беларускай культуры як важную частку і еўрапейскай, і сусветнай”.
Іна Ганчаровіч
Голас Радзімы № 14 (3566), чацвер, 12 красавіка, 2018 у PDF